Bible Esịm Akamba Ndatndat Isuo

MADAGASCAR ke ẹkot Akamba Ndatndat Isuo emi. Enye edi ọyọhọ isuo inan̄ oro okponde akan ke ererimbot. To ke usụk usụk edem usiahautịn mbenesụk Africa sịm isuo emi edi n̄kpọ nte kilomita 400. Ebịghi mbon Madagascar ẹkediọn̄ọ ke Abasi ekere Jehovah, sia ebe isua 170 mmọ ẹkenyene Bible emi enyịn̄ Abasi esịnede. Ikememke utom ndinyene Bible emi.

Ẹsem usem Malagasy ke Madagascar. Ẹketọn̄ọ ndikabade Bible ke usem Malagasy ke Isuo Mauritius, emi odude ke mbọhọ Madagascar. Ke 1813, Ete Robert Farquhar, owo ukara Britain emi akakarade Mauritius ama ọdọhọ ẹkabade mme Gospel ke usem Malagasy. Enye ama ọdọhọ Radama I, emi akakarade Madagascar, ete okot mme andikpep ke N̄ka Isụn̄utom London ẹdi Madagascar.

Ke August 18, 1818, David Jones ye Thomas Bevan, mme isụn̄utom emi ẹdide nditọ Wales, ẹma ẹto Mauritius ẹdibehe ke esụk Toamasina. Mme isụn̄utom emi ẹma ẹdikụt ke mbon Toamasina ẹnen̄ede ẹma ndikpono n̄kpọ, ẹtuak ibuot ẹnọ mme ete ete oro ẹma ẹkekpan̄a, ẹnyụn̄ ẹnịm se mme ete ete mmọ ẹkesikpepde. Usem nditọ Madagascar edi mbuaha usem Malagasy ye Polynesian. Usem emi enyene ikọ ọnọ ediwak n̄kpọ, onyụn̄ enem etieti.

Ikebịghike ke Jones ye Bevan ẹma ẹkesiak ekpri ufọkn̄wed, mmọ ẹma ẹketan̄ iban ye nditọ mmọ ke Mauritius ẹdi Toamasina. Edi utoenyịn ama omụm kpukpru mmọ, onyụn̄ owot n̄wan ye eyen Jones ke December 1818. Ke ọfiọn̄ iba ama ekebe, udọn̄ọ emi ama owot ofụri ufọk Bevan. N̄kukụre owo emi ọkọbọhọde ekedi David Jones.

Kpa ye oro, Jones ikayakke idem emem enye. Enye ama enen̄ede ebiere ndikabade Bible nnọ mbon Madagascar. Jones ama ọtọn̄ọ ndikpep usem Malagasy ke ama ọkọnyọn̄ usọbọidem ke Mauritius. Ikebịghike, enye ama ọtọn̄ọ ndikabade Gospel John.

Ke October 1820, Jones ama afiak aka Madagascar. Enye ama ekesịm Antananarivo, ibuot obio ukara Madagascar, onyụn̄ asiak ufọkn̄wed isụn̄utom ke obio oro. Edi emi ikememke utom koro edikot-n̄wed ndomokiet ikodụhe, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a obukpọk uwetn̄kpọ, m̀mê okpokoro ukotn̄wed. Edi se ẹkekpepde ama enen̄ede ọfọn, ndien nditọwọn̄ ẹma ẹnen̄ede ẹma se ẹkekpepde.

Ke Jones ama ekenịm ufọkn̄wed emi ikpọn̄ ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ itiaba, ẹma ẹnọ isụn̄utom emi ekekerede David Griffiths edida itie Bevan emi ama akakpa. Mmọ ẹma ẹsịn ibuot ẹsịn itọn̄ ẹkụt ẹte ke imakabade Bible ke usem Malagasy.

Ẹtọn̄ọ Ndikabade Bible

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1820, n̄kukụre usem Malagasy oro ẹkewetde-wet ekedi sorabe—emi ẹkewetde ke abisi Arabic. Ndien ibat ibat owo kpọt ẹkekeme ndikot usem emi. Ke mme isụn̄utom emi ẹma ẹketịn̄ emi ẹnọ Edidem Radama I, enye ama ọdọhọ mmọ ẹda ata ata abisi ẹkabade Bible oro, utu ke abisi Arabic.

 Ẹketọn̄ọ ndikabade Bible emi ke September 10, 1823. Jones ama ọtọn̄ọ ndikabade Genesis ye Matthew, ke ini Griffiths akakabarede Exodus ye Luke. Mmọ ẹma ẹsịn ibuot ẹsịn itọn̄ ẹnam utom emi. Ke adianade ye ndikabade Bible, mmọ ẹkesụk ẹkpekpep n̄wed kpukpru usenubọk ye uwemeyo, ẹsinyụn̄ ẹnịm ederi ke usem ita. Kpa ye kpukpru emi, se ikenen̄erede ibehe nditọ mbon ekedi ukabade Bible.

Nditọ ufọkn̄wed 12 ẹma ẹdiana ye mmọ ẹda isua kiet ye ubak kpọt ẹkabade N̄wed Abasi Usem Greek ye ediwak n̄wed ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. Ẹma ẹkpere ndikụre utom ke ofụri Bible edem isua oro. Edi ama oyom ẹfiak ẹnen̄ede ndusụk n̄kpọ. Ntre, ẹma ẹnọ nta usem iba, David Johns ye Joseph Freeman ẹtọ England ẹdin̄wam.

Afanikọn̄ Etịbe

Ke ẹma ẹkekabade Bible emi ẹma, N̄ka Isụn̄utom London ẹma ẹnọ Charles Hovenden edi Madagascar ke November 21, 1826, man ediwụk akpa ukwak-umịn̄n̄wed ke idụt oro. Edi ikọyọhọke ọfiọn̄ enyọn̄ kiet, utoenyịn ama owot Hovenden, ndien ikodụhe eke ọdiọn̄ọde ndiwụk ukwak-umịn̄n̄wed oro. Edem isua oro, James Cameron, eyen Scotland emi enen̄erede enyene usọ ama etiene n̄wed ndausụn̄ ukwak-umịn̄n̄wed oro onyụn̄ owụk ukwak-umịn̄n̄wed oro. Ke ama okodomo afiak odomo, Cameron ama ekeme ndimịn̄ ubak Genesis ibuot 1 ke December 4, 1827. *

Afanikọn̄ en̄wen ama etịbe ke July 27, 1828, ke Edidem Radama I ama akakpa. Edidem emi ama enen̄ede an̄wam ke utom edikabade Bible emi. David Jones ọkọdọhọ ete: “Edidem Radama enen̄ede ọfọn ido onyụn̄ enyene ido. Enye enen̄ede ama n̄wed, onyụn̄ ama ikọt esie ẹfiọk n̄wed akan nte enye amade Sidibe ye Gold.” Edi ke n̄wan esie, Ranavalona I, ama akada itie esie, nte enye akanamde n̄kpọ ama owụt ke enye idin̄wamke mme akabade Bible oro nte ebe esie akan̄wamde.

Ibịghike ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndikara, esenowo emi otode England ama oyom ndinyene nneme ye enye mban̄a nte utom ukabade Bible akade iso. Edi enye ikenyịmeke. Usen kiet, ke ini mme isụn̄utom ẹkedọhọde ke isụk inyenyene ekese ndikpep ikọt esie, ọkọrọ ye usem Hebrew ye Greek, enye ọkọbọrọ ete: “Nso ibehe mi ye usem Greek ye Hebrew? Edieke edide ẹmọn̄ ẹkpep mmọ eti n̄kpọ, nte utem suọp, ẹnam mi mfiọk.” Cameron ama ọfiọk ke nte n̄kpọ osụk akade ntre, ke ọbọn̄ an̄wan oro akam ekeme ndibịn mmimọ ke obio mbemiso ẹkụrede Bible usem Malagasy, ntre, enye ama ọdọhọ enye ọnọ imọ urua kiet kpọt ikere iban̄a se enye etịn̄de.

Ke urua kiet ama ekebe, Cameron ama ọnọ isụn̄utom ọbọn̄ an̄wan oro n̄kpri esan̄ ọ-suọp iba emi enye akadade n̄kpọ ke n̄kann̄kụk oro etem, ete ẹda ẹsọk enye. Suọp emi ye mme n̄kpọ eken emi mme isụn̄utom emi ẹkenamde ama anam enye ayak mmọ ẹka iso ẹdu do tutu ẹkpere ndimịn̄ N̄wed Abasi Usem Hebrew mma.

N̄kpaidem ye Edikpu

Okposụkedi emi ọbọn̄ an̄wan emi mîkamaha mme isụn̄utom emi ke akpa, enye ama ọnọ ewụhọ oro akakpade owo idem ke May 1831. Enye ama ayak ikọt esie ẹdi Christian ẹnyụn̄ ẹna baptism. Edi emi ekedi ke esisịt ini. N̄wed oro ẹkotde A History of Madagascar, ọdọhọ ke “ibat mbon oro ẹkenade baptism ama anam mbon ufọk ubọn̄ oro mîkamaha ukpụhọde emi ẹdọhọ ọbọn̄ an̄wan ke ederi Udia Ọbọn̄ oro ẹyakde mme owo ẹdụk mi ayada mfịna edi-o, oro edi, ke enye anam mme owo ẹkabade ẹda ye ukara mbon Britain.” Ntre, ke utịt isua 1831, ọbọn̄ an̄wan emi ama ọdọhọ ẹkûnịm aba mme owo baptism, emi enye ọkọdọhọde ẹnịm ke ọfiọn̄ itiokiet emi ẹkebede.

Unana iwụk ọbọn̄ an̄wan emi ye odudu oro mbon ukara esie emi mîkamaha ukpụhọde  ẹkenyenede ama anam mme isụn̄utom emi ẹsịn ifịk ẹkụt ẹte ke imokụre Bible oro. Mmọ ẹma ẹmemịn̄ N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹnyụn̄ ẹsuan ediwak tọsịn. Edi afanikọn̄ en̄wen ama etịbe ke March 1, 1835. Ọbọn̄ an̄wan Ranavalona I ama owụk Ido Ukpono Christ, onyụn̄ ọdọhọ ẹtan̄ kpukpru n̄wed Christian ẹsọk ukara.

Emi n̄ko ọkọwọrọ ke owo ikayakke aba nditọ Madagascar emi ẹkesitienede ẹn̄wam ke utom umịn̄ Bible ẹka iso ke utom mmọ. Sia ofụri utom emi ekedide edidoro ibat ibat mme isụn̄utom emi ke ibuot, mmọ ẹma ẹnam utom okoneyo ye uwemeyo. Ke akpatre, ẹma ẹsio ofụri Bible emi ke June 1835. Mbon Madagascar ẹma ẹdinyene Bible do ndien.

Ẹma ẹsọsọp ẹsuan Bible emi, ẹnyụn̄ ẹdịp idem 70 ke isọn̄ mbak ẹdifọp, sia ukara mîkosụk iyakke mme Christian ẹkpono Abasi mmọ ke ifụre. Se mme isụn̄utom emi ẹkenamde ama enen̄ede ọfọn sia ke ufan̄ isua kiet kpọt, ẹma ẹbịn kpukpru isụn̄utom do ke mîbọhọke isụn̄utom iba kpọt. Edi ikọ Abasi ama esịm kpukpru itụn̄ ye inụk ke isuo oro.

Mbon Madagascar Ẹma Bible

Esịt ama enen̄ede enem mbon Madagascar ndikeme ndikot Bible ke usem mmọ. Kpa ye oro ndudue ọdọn̄ọde ke Bible emi, mme owo mîsinyụn̄ iwakke nditịn̄ aba ikọ nte ẹwetde ke Bible emi, iwakke ufọk emi mînyeneke Bible ke Madagascar, ndien ediwak mmọ ẹsikot enye kpukpru ini. N̄wọrọnda n̄kpọ kiet emi odude ke Bible emi edi ke enyịn̄ Abasi, Jehovah, odu ke ofụri N̄wed Abasi Usem Hebrew. Enyịn̄ Abasi odu n̄ko ke akpa N̄wed Abasi Usem Greek oro ẹkebemde iso ẹsio ke Madagascar. Emi anam ata ediwak mbon Madagascar ẹdiọn̄ọ ke Abasi ekere Jehovah.

Inemesịt oro mbon Madagascar ẹkekopde ke ini ẹkesiode akpa N̄wed Abasi Usem Greek, ama anam Ete Baker emi ekemịn̄de Bible emi ọdọhọ ete: “Idịghe nte ntịn̄ ntịn̄nnịm ikọ, n̄kereke ke owo ndomokiet eyekeme ndisio Bible ke idụt emi mfep!” Se enye eketịn̄de edi akpanikọ. Koro udọn̄ọ utoenyịn, nte ọkọsọn̄de ndikpep usem idụt oro, ọkọrọ ye afanikọn̄ oro ukara ẹkesịnde ikekemeke ndinam ẹtre ndisio Bible ke Madagascar.

Edi n̄kpọ ọfọn idahaemi akan akpa. Ntak idọhọde ntre? Ke 2008, ẹma ẹsio ofụri New World Translation of the Holy Scriptures ke usem Malagasy. Bible emi enen̄ede enem koro ẹda ikọ emi ediwak owo ẹdiọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹkemede ndikot, ẹkabade enye. Idahaemi, iwakke ebiet emi Bible mîdụhe ke Akamba Ndatndat Isuo emi.—Isa. 40:8.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise ke page 31]

“New World Translation” emi ẹsiode ke usem Malagasy ọnọ enyịn̄ Jehovah ubọn̄