Ndinam N̄kpọ Abasi ke Ini N̄wọrọnda N̄kọri

Nte Harley Harris obụkde

Ekedi ke September 2, 1950, ke Kennett, Missouri, U.S.A. Mbon ntịme ẹma ẹyom ndisịn ntịme ye nnyịn ke ini ikosụk idụkde mbono circuit. Andikara Missouri ama ada mme bodisi edi ete ẹdikpeme nnyịn mbak mbon ntịme oro. Mbonekọn̄ ẹma ẹkama ikan̄ ye eduatikan̄ ẹda ẹyọhọ efak. Mbon ntịme oro ẹma ẹsụn̄i nnyịn nte ikodụkde ubomisọn̄ nnyịn iwat idaha Cape Girardeau, Missouri, man ikaka iso ke mbono circuit nnyịn. Do ke n̄kana baptism; n̄kedi isua 14 ini oro. Edi yak nsian fi nte n̄kasan̄ade ndinam n̄kpọ Jehovah ke utọ ini afanikọn̄ oro.

KE NTỌN̄Ọ NTỌN̄Ọ iduọk isua 1930, ete ete ye eka ete mi ye nditọ mmọ itiaita ẹma ẹkop ndusụk utịn̄ikọ oro Brọda Rutherford ọkọnọde ẹnyụn̄ ẹnịm ke imokụt akpanikọ. Ete ye eka mi, Bay ye Mildred Harris, ẹkena baptism ke 1935 ke akamba mbono oro ẹkenịmde ke Washington, D.C. Esịt ekenem mmọ didie ntem ndidi ubak “akwa otuowo” oro ẹkesụk ẹnamde ẹfiọk do ke mbono oro!—Edi. 7:9, 14.

N̄kamana ke 1936. Ndien ke 1937, ete ye eka mi ẹma ẹwọrọ ẹka nsannsan efakutom ke Mississippi. Esenyịn circuit ndomokiet ikedịghe idise nnyịn ke ofụri ini oro ikodude ke efakutom emi. Ubon nnyịn ẹma ẹsinyene nneme ye n̄kọk itieutom ẹsinyụn̄ ẹdụk n̄kpri mbono, ndien oro edi n̄kukụre ebuana oro ikesinyenede ye nditọete nnyịn ini oro.

Ndiyọ ke Ini Ukọbọ

Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹyọ ekese ukọbọ ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ke ntak emi mmọ ẹkedade san̄asan̄a. Nnyịn ima iwọrọ ika Mountain Home ke Arkansas. Nte ami ye ete mi ikọkwọrọde ikọ ke efak usen kiet, ete kiet ama awabade ete mi magazine ọbọ onyụn̄ ọfọp mmọ ke ebe oro. Enye ọkọdọhọ ke idi mbe sia nnyịn mîkaha ekọn̄. N̄kedi isua ition kpọt, ntre mma ntọn̄ọ eyet. Edi ete mi okonyụn̄ adada ese enye isioroke uyo tutu enye asan̄a adaha.

Edi ama odu nti owo oro ẹkemade nnyịn. Isan̄ kiet ke ini mbon ntịme ẹkekande ubomisọn̄ nnyịn ẹkụk, ekpeibet kiet ama asan̄a edi. Enye ama obụp ete: “Nso itịbe?” Eren kiet ama ọbọrọ ete: “Mme Ntiense Jehovah emi imaha ndin̄wana nnọ idụt mmọ!” Inikiet inikiet, ekpeibet oro ama ọfrọ odụk ubomisọn̄ nnyịn onyụn̄ ofiori ete: “Mma n̄n̄wana ke akpa ekọn̄ ererimbot, nyonyụn̄ n̄n̄wana ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba emi! Ẹsana nditọ mbon ẹyak.  Mmọ idịghe mbon afanikọn̄!” Mbon ntịme oro ẹma ẹdaha sụn̄sụn̄ ẹnyọn̄ọ. Ima inen̄ede ima utọ mbon oro ẹkefọnde ido ye nnyịn ntre.—Utom 27:3.

Ikpọ Mbono Ẹsọn̄ọ Nnyịn Idem

Akamba mbono 1941 oro ẹkenịmde ke St. Louis ke Missouri, ama enen̄ede ọsọn̄ọ nnyịn idem. Ẹdọhọ ke mbon emi ẹkedụkde mbono oro ẹma ẹbe 115,000. Ekedi n̄kpọ n̄kpaidem ndikụt owo 3,903 ẹnade baptism! Ke nteti ibuotikọ utịn̄ikọ Brọda Rutherford emi, “Nditọ Edidem.” Utịn̄ikọ esie ekenen̄ede ebehe nnyịn mme uyen, kpukpru nnyịn ima ibọ ediye blu blu n̄wed oro ẹkotde Children. Mbono emi ama ọsọn̄ọ mi idem ndiyọ se iketịbede ke 1942, kpa isua oro n̄kọtọn̄ọde ufọkn̄wed praimari. Ẹma ẹbịn mi ye nditọ eyeneka ete mi ke ufọkn̄wed sia nnyịn mîkọkọmke ọfọn̄ etakubom. Ima isika n̄wed kpukpru usen sia ikekere ke ikpọ owo ufọkn̄wed ẹyekpụhọde ekikere. Ikesisan̄a akai kpukpru usenubọk ika n̄wed—edi ẹkesụk ẹbebịn nnyịn. Ami n̄kada ke emi ekedi usụn̄ oro nnyịn iwụtde ke imọsọn̄ọ ida inọ Obio Ubọn̄ Abasi.

Ikebịghike, N̄kponn̄kan Esopikpe United States ama ebiere ke owo ikpenyịkke eyen ufọkn̄wed ndomokiet ọkọm ọfọn̄ etakubom. Ke akpatre, ẹma ẹyak nnyịn idụk ufọkn̄wed. Andikpep ama enen̄ede ọfọn ido ye nnyịn onyụn̄ ekpep nnyịn mme n̄kpọ oro ikatabade. Nditọ ufọkn̄wed nnyịn n̄ko ẹma ẹnam n̄kpọ ye nnyịn ukpono ukpono.

Ke nteti n̄ko akamba mbono 1942 oro ẹkenịmde ke Cleveland ke Ohio, emi Brọda Nathan H. Knorr ọkọnọde utịn̄ikọ emi ibuotikọ ekedide, “Emem—Nte Enye Ekeme Ndibịghi?” Ibuotikọ emi akatat Ediyarade ibuot 17, ama onyụn̄ owụt ke esisịt emem oyodu ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba okụrede. Ntem, ima idori enyịn ke n̄kọri oyodu. Man ẹben̄e idem ẹnọ utọ n̄kọri oro, ẹma ẹsiak Ufọkn̄wed Gilead ke 1943. N̄kọfiọkke ke ufọkn̄wed emi oyokpụhọde uwem mi ke ini iso. Emem ama odu ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, ukọbọ onyụn̄ etehede ube. Edi ke ini Ekọn̄ Korea ọkọtọn̄ọde ke 1950, ẹma ẹfiak ẹbiọn̄ọ utom nnyịn nte n̄ketịn̄de ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi.

Ndibuana Ọyọhọ Ọyọhọ ke Nditat Utom Ukwọrọikọ

Mma n̄kụre ufọkn̄wed sekọndri ke 1954, nnyụn̄ ntọn̄ọ utom usiakusụn̄ ke ọfiọn̄ kiet ebede. Ẹma ẹkot mi ndi Bethel ke March 1955, ke mma n̄kanam utom ke Kennett ke Missouri, kpa ebiet emi mbon ntịme ẹkeyomde ndisịn ntịme ye nnyịn ke 1950. Esop oro ẹkenọde mi n̄ka ẹkesikwọrọ Times Square, emi okodude ke ufọt ufọt New York City. Nso ukpụhọde ke emi ekedi ntem ndikwọrọ ikọ ke akwa obio! Mma nsikwọrọ ikọ nnọ mbon New York oro ẹtiede itọk itọk ke ndikụbọde magazine n̄ka ibuotikọ oro anamde owo ekere n̄kpọ, ekem mbụp nte, “Ndi akanam omobụp idemfo mbụme emi?” Ediwak mmọ ẹma ẹsibọ mme magazine emi.

Kiet ke otu mme ini oro n̄kamade n̄kan ke Bethel ekedi ini oro Brọda Knorr ekesinịmde utuakibuot usenubọk. Enye ama esinam mme itie N̄wed Abasi ẹnyene uwem onyụn̄ owụt nte ikemede ndida mmọ nsịn ke edinam. Enye ama esitịn̄ ikọ ye nnyịn n̄kparawa oro mîkọdọhọ ndọ nte emi ete esitịn̄de ye eyen esie eren, ọnọ nnyịn nti item ke nte ikpodude uwem ye iban. Mma mbiere ndidọ ndọ ke 1960.

Mma nsịn n̄wed ke nyọkpọn̄ Bethel ke usen 30 ẹbede, edi owo ikọnọhọ mi ibọrọ. Ke ama ekesịm usen 30 oro, okposụkedi emi ndide owo o-bụt, mma nsọn̄ esịt nda urụk ukopikọ n̄kot mbụp m̀mê ẹma ẹbọ n̄wed mi. Brọda Robert Wallen ama ọbọrọ ikot oro onyụn̄ edi ebiet oro n̄kanamde utom. Enye ama obụp mi m̀mê n̄kpama ndinam utom akpan asiakusụn̄ m̀mê utom circuit. Mma mbọrọ enye nte: “Bob, ndi isua 24 kpọt, nnyụn̄ nnyeneke ifiọk n̄kem ndinam utom emi.”

Ndidụk Utom Circuit

Mma nnyọn̄ utom mbubreyo oro ndikụt akamba efọkn̄wed ke ubet mi. Ẹma ẹsịn n̄wed eben̄e utom akpan asiakusụn̄ ye eke utom circuit  ke efọkn̄wed oro. Eketie mi nte n̄kpọ ndap! Ekedi akwa ifet ndisan̄a utom nnọ nditọete mi nte esenyịn circuit ke usụk n̄kan̄ edem usoputịn Missouri ye n̄kan̄ edem usiahautịn Kansas. Edi mbemiso n̄kọkpọn̄de Bethel, mma ndụk mbono mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a. Brọda Knorr ọkọdọhọ ke akpatre ikọ esie ete: “Mbufo ndidi mme esenyịn circuit ye mme esenyịn district inamke ẹfiọk n̄kpọ ẹkan nditọete n̄kann̄kụk. Ndusụk mmọ ẹnen̄ede ẹnyene ifiọk ẹkan mbufo. Edi idaha mmọ iyakke mmọ ẹnam utom circuit. Mbufo ẹmekeme ndikpep ekese nto mmọ.”

Ikọ esie ekedi ata akpanikọ. Brọda Fred Molohan ye n̄wan esie ọkọrọ ye Charley eyeneka esie eren ke Parsons ke Kansas, ẹma ẹnen̄ede ẹnyene ifiọk. Mmọ ẹkekpep akpanikọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1900. Ekenem didie ntem ndikop ifiọkutom oro mmọ ẹkenyenede idem mbemiso n̄kamanade! Eyenete en̄wen oro ekenyenede ifiọk ekedi John Wristen, ọfọn-ido akamba eyenete kiet ke Joplin ke Missouri, emi ama akanam utom usiakusụn̄ ke ata ediwak isua. Ndima nditọete emi ẹma ẹnen̄ede ẹkpono ndutịm ukara Abasi. Mmọ ẹma ẹma mi nte esenyịn circuit mmọ—okposụkedi emi n̄kedide akparawa.

Ke 1962, mma ndọ Cloris Knoche, asiakusụn̄ oro ekenyenede ndatndat idet onyụn̄ enemde itie. Ami ye Cloris ima isan̄a kiet inam utom circuit. Ndidu ye nditọete ama anam itịm ifiọk mmọ. Nnyịn ima isisịn udọn̄ inọ n̄kparawa owo ndidụk utom uyọhọ ini. N̄kparawa iba ke circuit nnyịn—Jay Kosinski ye JoaAnn Kresyman—ẹketetie ẹbet utọ nsịnudọn̄ oro. Ndisan̄a ye mmọ ke an̄wautom nnyụn̄ nsian mmọ idatesịt oro inyenede ke ndidu uwem n̄waidem ama anam mmọ ẹnịm utịtmbuba ẹnọ idemmọ. JoAnn ama akabade edi akpan asiakusụn̄, ndien Jay ama anam utom ke Bethel. Nte ini akakade, mmọ mbiba ẹma ẹdọ ndọ, ndien mmọ ẹnam utom circuit ke n̄kpọ nte isua 30 idahaemi.

Utom Isụn̄utom

Brọda Knorr ama obụp nnyịn ke 1966 m̀mê ikpama ndinam utom ke esenidụt. Ima ibọrọ enye ke “imama utom circuit nnyịn, edi edieke ẹdọhọde inam utom en̄wen, mfịna idụhe.” Edi ke urua kiet ama ekebe, ẹma ẹkot nnyịn ididụk Ufọkn̄wed Gilead. Akaduai mi idem didie ntem ndifiak n̄kodu ke Bethel n̄ka ufọkn̄wed emi nnyụn̄ ndu ye ediwak mbon emi mmade nnyụn̄ n̄kponode! Nnyịn ima inam ufan n̄ko ye ediwak nditọ ufọkn̄wed, emi ẹsụk ẹnamde utom isụn̄utom tutu esịm mfịn emi.

Ẹma ẹnọ mi ye Cloris, Dennis ye Edwina Crist, Ana Rodríguez, ye Delia Sánchez ika Ecuador ke Edem Usụk America. Ndien ẹkenọ Dennis ye Ediwina Crist ẹka Quito, ibuot obio Ecuador, ẹnọ nnyịn ye Ana ye Delia ika Cuenca, ọyọhọ obio ita oro okponde akan ke Ecuador. N̄kpri obio iba ẹkedu ke akwa obio emi. Ẹketọn̄ọ akpa esop emi odude ke Cuenca ke ufọtufọk nnyịn. Nnyịn ikedi owo itiokiet. Ntre ima ikere nte idisan̄ade ikwọrọ ikọ ke efakutom emi.

 Ufọkabasi ọkọyọyọhọ Cuenca, ndien mbon ufọkabasi ẹma ẹsisan̄a ẹkanade obio ke mme usen emi mmọ ẹkedade nte ndisana usen. Kpa ye oro, mbon obio Cuenca ẹma ẹsibụp ediwak mbụme. Ke uwụtn̄kpọ, akpa ini oro n̄kosobode ye Mario Polo, ata awat ọkpọkkpọk o-moto emi otode Cuenca, enye ama obụp mi mbụme oro mmen̄kodorike enyịn, “Anie edi akpara oro n̄wed Ediyarade etịn̄de aban̄a?”

Isan̄ kiet, Mario ama asan̄a ye akwa editịmede esịt edi ufọk nnyịn okoneyo. Pastọ Ufọkabasi Evangelical ama ọnọ enye n̄wed oro okodoride Mme Ntiense Jehovah ikọ. Mma ndọhọ Mario ke ọkpọfọn ẹyak owo oro ẹdoride ikọ etịn̄ ikọ anyan̄a idemesie. Ntre ke ndan̄nsiere, Mario ama ọdọhọ ami ye pastọ oro idi ufọk imọ man ndibọrọ edori ikọ oro. Ke ima ikosobo ke ufọk esie, mma ndọhọ yak itọn̄ọ ye Abasi-Ita-ke-Kiet. Ke ini pastọ oro okokotde John 1:1, Mario ama anam se itien̄wed emi ọwọrọde enen̄ede an̄wan̄a. Ntem ke enye okonyụn̄ anam ye kpukpru itie N̄wed Abasi oro ikokotde. Pastọ emi ama ọwọrọ ọnyọn̄ inyụn̄ itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a Abasi-Ita-ke-Kiet. Emi ama anam Mario ye n̄wan esie ẹnịm ke nnyịn ikpep akpanikọ; mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi nti nditọ ukpepn̄kpọ Bible. Esịt adat nnyịn didie ntem ndikụt esop ke Cuenca ẹwakde ẹsịm 33, ndien ofụri ibat esop ke akwa obio emi ekedide akpa efakutom nnyịn mi awakde ekesịm 63—nso n̄wọrọnda n̄kọri ke emi edi ntem!

Ndidu ke N̄kọk Itieutom Ntat Utom Ukwọrọikọ

Ke 1970, ẹma ẹdọhọ ami ye Al Schullo ika n̄kọk itieutom oro odude ke Guayaquil, ke Ecuador. Nnyịn mbiba ikanam utom ke ọfis. Joe Sekerak ekesise aban̄a utom ẹdinọ n̄wed ẹsọk esop 46 oro ẹkedude ke Ecuador; ndien enye ekesinam emi nte utom ibio ini. N̄wan mi ama aka iso ke utom an̄wautom ke ndusụk ini, ke adan̄aemi ami n̄kanamde utom ke Bethel. Enye an̄wam owo 55 ẹna baptism; iwakke mbono emi nditọ ukpepn̄kpọ esie ita m̀mê ition mîkanaha baptism.

Ke uwụtn̄kpọ, n̄wan mi ama ekpep n̄kpọ ye mma kiet emi ekerede Lucresia, edi ebe esie ikamaha akpanikọ. Kpa ye oro, Lucresia ama ana baptism onyụn̄ akabade edi asiakusụn̄ ofụri ini. Enye ama ekpep nditọ esie usụn̄ Jehovah. Nditọ iren esie iba ẹdi mbiowo idahaemi, kiet edi akpan asiakusụn̄; adiaha edi asiakusụn̄. Eyen adiaha esie ama ọdọ eti eyenete eren, mmọ n̄ko ẹdi mme akpan asiakusụn̄. Ubon emi ẹn̄wam ediwak owo ẹkpep akpanikọ.

N̄kpọ nte mme asuanetop 5,000 ẹkedu ke Ecuador ke 1980. N̄kọk itieutom nnyịn ikonyụn̄ ikemke aba owo. Ntre eyenete eren kiet ama ọnọ nnyịn isọn̄ emi edide hectre 32 ke mbọhọ Guayaquil. Ima itọn̄ọ ndibọp obufa n̄kọk itieutom ye Ufọk Mbono ke isọn̄ emi ke 1984 inyụn̄ iyak mmọ inọ ke 1987.

Ediwak Owo Ẹnyịme Nditiene Ntat Utom Ukwọrọikọ

Ke ediwak isua oro ẹbede, enem ndikụt ediwak mme asuanetop ye mme asiakusụn̄ ẹtode mme idụt en̄wen ẹdi ẹdin̄wam ke mme ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom mme asuanetop Obio Ubọn̄ ke Ecuador. Uwụtn̄kpọ kiet oro nnen̄erede nti edi eke Andy Kidd, andikpep emi ama ọkọkpọn̄ utom, emi onyụn̄ otode Canada. Enye ekedi isua 70 ke ini ekedide Ecuador ke 1985, ama onyụn̄ odu do anam n̄kpọ Abasi tutu akpa ke 2008 ke ama ekesịm isua 93. Ke akpa ini oro n̄kokụtde enye ke efakutom esie, enye ekedi n̄kukụre ebiowo ke ekpri esop mmọ. Kpa ye oro enye ekekpepde-kpep usem Spanish, enye ama esinọ utịn̄ikọ an̄wa onyụn̄ enịm Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme. Enye ama esinịm Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi n̄ko onyụn̄ ese aban̄a ata ediwak ikpehe ke Esoputom! Esop iba oro ẹsọn̄de idem ẹdu idahaemi ke efakutom emi; mme asuanetop oro ẹkperede ndisịm 200 ọkọrọ ye ediwak mbiowo ẹnyụn̄ ẹdu n̄ko.

Ernesto Diaz n̄ko ama asan̄a ye ubon esie oto United States edi Ecuador. Enye ọkọdọhọ  ke ama okodu ke Ecuador ke ọfiọn̄ itiaita ete: “Nditọ nnyịn mbita ẹkpep usem Spanish ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndida usem emi n̄kpep mme owo Bible. Ami ete mmọ mmesịm utịtmbuba oro mmen̄kekereke ke nyesịm ke editịm n̄kpọ emi—oro edi, ndidi asiakusụn̄ ofụri ini, ndinyụn̄ nnyene ubon oro ẹnamde utom uyọhọ ini. Nnyịn imenịm ukpepn̄kpọ Bible 25. Kpukpru emi ẹnam ubon nnyịn etetịm adiana kiet. Akan oro, nnyịn imetetịm ikpere Jehovah ikan nte akanam ikperede.” Imenen̄ede iwụt esịtekọm ke se ndima nditọete emi ẹnamde.

Ẹma ẹfiak ẹtat n̄kọk itieutom nnyịn ke 1994, anamde enye okpon utịm ikaba akan nte ekedide. Nnyịn ima iwak ibe mme asuanetop 50,000 ke 2005, ndien ama oyom ẹfiak ẹtat n̄kọk itieutom. Ntre ẹma ẹtat Ufọk Mbono, ẹbọp obufa ufọkidụn̄ ye itie ukabade n̄wed. Ẹma ẹyak mmọ ẹnọ ke October 31, 2009.

Ke ini ẹkebịnde mi ke ufọkn̄wed ke 1942, n̄kpọ nte Mme Ntiense Jehovah 60,000 ẹkedu ke United States. Idahaemi, mmọ ẹbe miliọn kiet. Ke ini ikedide Ecuador ke 1966, n̄kpọ nte mme asuanetop Obio Ubọn̄ 1,400 ẹkedu. Idahaemi, mmọ ẹwak ẹbe 68,000. Ibat emi ayaka iso ndidọk, koro ke ẹkpep owo 120,000 Bible, ndien mbon oro ẹkedụkde Editi n̄kpa Christ ke 2009 ẹma ẹwak ẹbe 232,000. Ke akpanikọ, Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ ikọt esie akan nte nnyịn ikekerede. Edi n̄kpọ nduaidem didie ntem ndidu ke ini ye ebiet oro n̄wọrọnda n̄kọri adade itie! *

[Ikọ Idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 5]

Ufọk Mbono (ke 1981) ye Ufọk Mbono Guayaquil (ke 2009) ke ukem ebiet