Mmokụt nte Akpanikọ Bible Enyenede Odudu

Nte Vito Fraese obụkde

NDI ọmọfiọk Trentinara? Ekeme ndidi akpa okopde enyịn̄ emi edi emi. Enye edi ekpri obio ke usụk Naples ke Italy. Ete mi ye eka mi ye Angelo akpaneka mi ẹkemana mi. Ke akpaneka mi ama akamana, ete mi ye eka mi ẹma ẹka ẹkedụn̄ ke Rochester ke New York, United States, do ke n̄kamana ke 1926. Ke 1922, ete mi ama osobo ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro. Ikebịghike enye ye eka mi ẹma ẹtiene ẹdi Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible.

Ete mi ekedi sụn̄sụn̄ owo emi esikerede n̄kpọ etieti, ndien enye ama esinen̄ede asua utụk. Enye ama asua nte mme ọkwọrọ ederi mîkamaha ndikpep mme owo akpanikọ, ntre enye ama esida ifet ekededi emi enye enyenede ekpep mme owo akpanikọ. Enye ama odụk utom uyọhọ ini ke ama ọkọkpọn̄ utom, onyụn̄ anam utom emi tutu udọn̄ọ ye tuep ẹnam enye ọkpọn̄ utom emi ke ini enye ekedide isua 74. Edi kpa ye emi, enye ekesinọ hour 40 esịm 60 kpukpru ọfiọn̄ tutu ke enye ama ekebe isua 90. Mmenen̄ede n̄kpep n̄kpọ nto nte Papa okodude uwem. Okposụkedi emi enye ekesinamde idọkọ ndusụk ini, enye ikesisịnke mbre ke utom esie. Enye ama esima ndidọhọ nte, “Inaha ida akpanikọ inam mbubru.”

Papa ye Mama ẹma ẹsịn ukeme ẹkpep nnyịn mbition Ikọ Abasi. N̄kana baptism ke August 23, 1943, nnyụn̄ ntọn̄ọ usiakusụn̄ ke June 1944. Carmela adiahaeka mi ye Fern ufan esie ẹkedu ke Geneva ke New York ẹsiak usụn̄. Mma nnen̄ede mma Fern tutu mbiere ndidọ enye. Nnyịn ima inam ndọ ke August 1946.

Utom Isụn̄utom

Ikọtọn̄ọ utom nnyịn nte mme akpan asiakusụn̄ ke Geneva ye Norwich ke New York. Ima inyene ata akwa ifet nditiene ndụk ọyọhọ otu Gilead 12 ke August 1948. Ẹma ẹnọ nnyịn ye mme isụn̄utom en̄wen emi ẹdide ebe ye n̄wan, Carl ye Joanne Ridgeway, ika Naples ke Italy. Ini oro ke ekọn̄ okosụk okụre, ntre mme owo ke Naples ẹkesụk ẹtetịme ndidaha nda. Ikememke utom ndisọp n̄kụt ufọk ini oro, ntre nnyịn ikodụn̄ ke n̄kpri ubet iba ke ọfiọn̄ ifan̄ oro ẹketienede.

Papa ye Mama ẹkekpep nnyịn usem Naples toto ke emana, ntre ikọ mi ama esin̄wan̄a mme owo kpa ye oro n̄kesidade uyo mbon America nsem usem Italy. Ikememke utom inọ n̄wan mi ndikpep usem emi. Edi ikebịghike, enye ama akam edifiọk usem emi akan mi.

Akpa mbon emi ẹkenyịmede ndikpep akpanikọ ke Naples ẹkedi ubon emi ẹkenyenede nditọ iba. Mmọ ẹkesinyam sika emi ukara akakpande. Teresa, owo ubon emi ama esinam  n̄kpọ emi akpade owo idem. Kpukpru usenubọk, enye ama esidọn̄ sika ke ekpat isọn̄ọfọn̄ esie tutu editie nte enye okpokpon ubom. Edi etisịm mbubreyo, ke enye ama akanyam sika oro ama, enye edikpekpri. Akpanikọ ama okpụhọde ubon emi. Nte ini akakade, owo 16 ke ubon emi ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense. Mme Ntiense Jehovah ẹkpere 3,700 ke Naples idahaemi.

Ẹbiọn̄ọ Utom Nnyịn

Ke ima ikodu ke Naples ke n̄kpasịp ọfiọn̄ usụkkiet kpọt, ukara ẹma ẹbịn nnyịn mbinan̄ ẹsion̄o ke obio. Ima ikodu ke Switzerland ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet, ndien ito do ikama n̄wed unen uka esen idụt emi ẹsinọde mbon emi ẹsikade nsio nsio idụt ẹkese ndiye itie, ifiak idụk Italy. Ẹma ẹnọ mi ye n̄wan mi ika Turin ikanam utom. Ke nsonso oro, eyenan̄wan kiet ama ọnọ nnyịn ubetufọk kiet ke ukpeokụk, ndien ima isibuana esa uyere mmọn̄ ye itie utem udia ye enye. Edi ima ikọbọ ufọk emi afiakde okpon ke ini Carl ye Joanne Ridgeway ẹkedide Turin. Nte ini akakade, ima isịm isụn̄utom duop emi ikodụn̄de ọtọkiet.

Ima itọn̄ọ mbufa esop inan̄ mbemiso 1955 emi ukara ẹkebịnde nnyịn ẹsion̄o ke Turin. Nditọete iren ke obio oro ẹma ẹsọn̄ idem ẹkem ndise mban̄a esop. Ikpọ owo ukara ẹkedọhọ nnyịn ẹte, “Imọfiọk ke mbufo mbon America ẹma ẹnyọnyọn̄ọ, ke mbon mbufo ẹyesuana.” Edi n̄kọri emi okodude ke obio oro ama owụt ke Abasi esinam esop ọkọri. Esop 56 ye Mme Ntiense Jehovah oro ẹbede 4,600 ẹdu ke Turin idahaemi.

Florence Edi N̄wọrọnda Obio

Ebiet en̄wen emi ẹkenọde nnyịn ikanam utom ekedi Florence. Ima isikop mbụk obio emi sia do ke Carmela eyeneka mi ye ebe esie, Merlin Hartzler, ẹkedu ẹnam utom isụn̄utom. Kere nte okpodude ke mme utọ ebiet nte Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, ye Palazzo Pitti! Ama enen̄ede enem nnyịn ndikụt nte ndusụk mbon Florence ẹkenamde n̄kpọ ke ini ikọkwọrọde eti mbụk inọ mmọ.

Ima ikpep Bible ye ubon kiet, ndien ete ye eka mmọ ẹma ẹna baptism. Edi ete ekedi ọn̄wọn̄ a-sika. Ẹma ẹwet ke Enyọn̄-Ukpeme  1973 nte ke un̄wọn̄ sika edi ndedehe edu, ntre yak mbon emi ẹsikotde Enyọn̄-Ukpeme ẹtre ndin̄wọn̄ sika. Ikpọ nditọ ete oro ẹma ẹkpe enye ubọk ẹte etre un̄wọn̄ sika. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ke iyetre, edi ikamaha nditre. Mbubreyo kiet, n̄wan esie ama ọdọhọ amanamba nditọ mmọ emi ẹkedide isua usụkkiet ẹkedụk idap, inyụn̄ ibọn̄ke akam ye mmọ. Ekem, n̄kpọ emi ama afịna mma emi tutu enye aka ubet nditọ esie. Edi mmọ ẹma ẹbọbọn̄ akam mmọ mbemiso enye ekesịmde. Enye ama obụp mmọ ete, “Nso ke ẹkebọn̄ ẹban̄a?” Mmọ ẹkedọhọ ẹte, “Ikọdọhọ Jehovah an̄wam Papa etre un̄wọn̄ sika.” Mma emi ama okokot ebe esie ete, “Di di kop se nditọ fo ẹben̄ede Abasi.” Ete emi ama atua ke ini enye okokopde akam nditọ esie, ntre enye ama ọdọhọ ete, “Ndin̄wọn̄ke aba sika tutu amama!” Enye ama onyụn̄ anam un̄wọn̄ọ esie, ndien se ibede owo 15 ke ubon emi ẹdi Mme Ntiense idahaemi.

Utom ke Africa

Ke 1959, ẹma ẹnọ nnyịn ye mme isụn̄utom iba en̄wen, Arturo Leveris, ye Angelo eyeneka mi, ika Mogadishu ke Somalia. Ukara obio oro okodu ke mfịna ke ini ikesịmde do. Esop Edidiana Mme Idụt ama ebiere ete Italy ayak Somalia enyene ukaraidem, edi n̄kpọ akakam etetịm ọdiọk ke obio oro. Ndusụk mbon Italy emi ikekpepde n̄kpọ do ẹma ẹkpọn̄ obio, ntre nnyịn ikekemeke nditọn̄ọ obufa esop ndomokiet.

Esenyịn zone ama ọdọhọ mi ndidi udiana imọ. Ntre, ima itọn̄ọ ndisan̄a nse mme n̄kọk itieutom oro ẹdude ẹkpere. Ediwak mbon emi ikekpepde n̄kpọ ẹma ẹnam n̄kọri, edi ẹma ẹwọrọ ẹkpọn̄ obio ke ntak ukọbọ. Ndusụk ikọkpọn̄ke, edi ẹma ẹbọ ufen etieti. * Mmọn̄eyet esisụk ọwọwọrọ mi ke enyịn ke ini ntide ima emi mmọ ẹmade Jehovah ye utọ ufen emi mmọ ẹkebọde man ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi.

Eyo ye tuep ke Somalia ye Eritrea ẹsisụk ẹtie ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄. Ndien ndusụk udia mmọ ẹsinam idem etetịm ofiop nnyịn. Akpa ini emi ikadiade udia mmọ ke ufọk eyen ukpepn̄kpọ nnyịn kiet, n̄wan mi ọkọdọhọ ke mbubru ete ke ntokon ọmọn̄ owot imọ.

Ikedidu ikpọn̄ ke ini ẹkenọde Angelo ye Arturo ẹka efakutom en̄wen. Ikememke utom inọ nnyịn ndidu ntre, inyeneke eke esịnde udọn̄ ọnọ nnyịn. Edi emi ama ọnọ nnyịn ifet ndinen̄ede n̄kpere Jehovah nnyụn̄ nnen̄ede mbuọt idem ye enye. Ndika n̄kese mme n̄kọk itieutom ke nsio nsio idụt ke ini emi ukara  ẹkekpande utom nnyịn ama enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ nnyịn.

Ima inyene ediwak mfịna ke Somalia. Nnyịn ikenyeneke ekebe ntụhube, ntre ikesinyụn̄ idep udia emi ididiade ke usen, ukpokpok anịm ye mme mfri, utọ nte man̄ko, pọpọ, grep, isịp mbakara, m̀mê mboro. Nsụn̄ ekedi mfịna nnyịn en̄wen. Mmọ ẹma ẹsidi sọrọ nnyịn ke itọn̄ ke ini isụk ikpepde owo Bible. Ima idinyene ọkpọkkpọk moto emi akanamde nnyịn isan̄ake aba anyan isan̄ ke eyo.

Ndifiak Nnyọn̄ Italy

Ntatubọk mme ufan nnyịn ama anam ikeme ndidụk ubom uwat mboro n̄ka Italy n̄kodụk mbono ofụri ererimbot ke Turin ke 1961. Ẹma ẹdọhọ nnyịn ke ẹmọn̄ ẹkpụhọ efakutom nnyịn. Ima ifiak inyọn̄ Italy ke September 1962, ndien mma n̄kanam utom nte esenyịn circuit do. Ima idep ekpri ubomisọn̄ emi ikesikamade iwat isan̄a ise circuit iba ke isua ition.

Ima ibọhọ ufiop ke Africa, ididụk mbịtmbịt ke Italy. N̄kpọ ndomokiet ikodụhe ndinam ufọk m̀mê n̄kpana mbiet nnyịn ofiop ke akpa ini etuep emi ikakade ndise esop kiet. Tuep ama odu tutu idisesịne kod nnyịn ina. Tuep ama owot unen inan̄ ye ebua iba ke mbọhọ oro okoneyo oro.

Mma ndidi esenyịn district nte ini akakade. Ima isan̄a ikanade ofụri Italy ini oro. Ima ika ediwak itie, utọ nte Calabria ye Sicily, ediwak ini. Ima isisịn udọn̄ inọ mme uyen ite ẹkọri ke esop ẹnyụn̄ ẹyom mme ifetutom nte ebiowo, esenyịn oro asan̄ade-san̄a, mîdịghe ẹkenam utom ke Bethel.

Nnyịn imekpep ekese ito mme ufan nnyịn oro ẹnamde akpanikọ, emi ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt. Imenen̄ede ima nte mmọ ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah, ẹtatde ubọk, ẹmade nditọete, ẹdude uwem ẹtiene nte n̄kpọ etiede ẹnyụn̄ ẹnamde n̄waidem. Mmodụk mme ndọ ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn, emi Mme Ntiense oro ukara ẹdiọn̄ọde nte mme ọkwọrọikọ ẹnịmde, ndien ke ediwak isua ke edem, owo ikpekereke ke utọ n̄kpọ oro ekpetịbe ke obio emi. Owo inịmke aba mbono esop ke itie utemudia ke ufọk nditọete nnyịn m̀mê nditie ke obukpọk, nte ekesidide ke Turin. Edi ediwak esop ẹnyene ndiye Ufọkmbono Obio Ubọn̄ emi ẹnọde Jehovah ubọn̄. Imonyụn̄ inyene nti Ufọk Mbono emi isidade inịm mme mbono nnyịn, utu ke nditie ke efe. Enen̄ede enem nnyịn ndikụt mme asuanetop oro ẹbede 243,000 mi. Mme asuanetop 490 kpọt ẹkedu ke Italy ke ini ikedide.

 Ikanam Nnennen Ubiere

Nnyịn mbiba imosobo ekese ke uwem emi, imesidọn̄ọ, ufọk esinyụn̄ ọdọn̄ nnyịn ndusụk ini. Esidi n̄wan mi ama okokụt inyan̄, ufọk ọdọn̄ enye. Ẹsiak enye idem ediwak ini. Ini kiet, owo kiet ama emen ufatikan̄ ebịne n̄wan mi ke ini enye akakade ndikenịm ukpepn̄kpọ Bible. N̄kpọ emi ama afịna enye tutu edi se ẹdade enye ẹka ufọkibọk.

Ndusụk ini, idem ama esimem nnyịn, edi ‘ima isibet Jehovah’ nte n̄wed Eseme 3:24 ọdọhọde. Enye edi Abasi ndọn̄esịt. Ini kiet, ke ini ikokopde mmemidem, Brọda Nathan Knorr ama ọnọ n̄wan mi ata edinem leta. Sia Brọda Knorr akamanade ke Bethlehem ke Pennsylvania, kpa ebiet emi n̄wan mi ọkọtọn̄ọde usiakusụn̄, enye ọkọdọhọ ke imọfiọk ke iban Dutch ke Pennsylvania ẹsisọn̄ idem etieti. Enye ama enen. Ediwak owo ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ke nsio nsio usụn̄ ke ediwak isua idahaemi.

Imodomo ofụri ukeme nnyịn ndisịn ifịk nnam utom nnyịn, kpa ye mme mfịna oro isobode. Ke ima ikanam utom circuit ye eke district ke isua 40, ẹma ẹnọ nnyịn akwa ifetutom en̄wen ndisan̄a nse mme otu ye mme esop emi ẹsemde usem en̄wen ke Italy. Mme otu emi ẹsikwọrọ ikọ ẹnọ mbon Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, ye mme idụt en̄wen. Edieke ikpoyomde ndibụk mme utịbe utịbe usụn̄ oro ikụtde nte Ikọ Abasi okpụhọrede uwem mbon emi Jehovah atuade mbọm, n̄wed kiet ikpekemke.—Mic. 7:18, 19.

Imesiben̄e Jehovah kpukpru usen ite ọnọ nnyịn odudu ndika iso nnam utom esie. Idatesịt Ọbọn̄ edi odudu nnyịn. Enye anam enyịn an̄wan̄a nnyịn onyụn̄ anam ikụt ke ndikpep mme owo akpanikọ edi mfọnn̄kan n̄kpọ oro idade uwem nnyịn inam.—Eph. 3:7; Col. 1:29.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Chart/Mme Ndise ke page 27-29]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Ete ye eka mi ke Rochester ke New York

1948

Ini ikodụkde ọyọhọ otu Gilead 12 ke South Lansing

1949

Ami ye n̄wan mi mbemiso ikakade Italy

Capri ke Italy

1952

Nnyịn ye mme isụn̄utom en̄wen ke Turin ye Naples

1963

N̄wan mi ye ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ esie