Ẹkpono Ndọ nte Enọ Abasi
Ẹkpono Ndọ nte Enọ Abasi
“Ntak edi oro erenowo edikpọn̄de ete ye eka esie onyụn̄ akadiana ye n̄wan esie ndien mmọ ẹyekabade ẹdi obụk kiet.”—GEN. 2:24.
1. Ntak emi odotde ikpono Jehovah?
KE AKPANIKỌ, enen̄ede odot ikpono Jehovah Abasi, Anditọn̄ọ ndọ. Sia enye edide Andibot, Andikara, ye Ete nnyịn eke heaven, odot ke ini ẹkotde enye Andinọ “kpukpru nti enọ ye kpukpru enọ eke ẹfọnde ẹma.” (Jas. 1:17; Edi. 4:11) Emi owụt akwa ima esie. (1 John 4:8) Kpukpru se enye ekpepde nnyịn, kpukpru se enye ọdọhọde nnyịn inam, kpukpru se enye ọnọde nnyịn ẹdi ke ufọn nnyịn.—Isa. 48:17.
2. Nso item ke Jehovah ọkọnọ akpa ebe ye n̄wan?
2 Bible ọdọhọ ke ndọ edi kiet ke otu “nti” enọ Abasi emi. (Ruth 1:9; 2:12) Ke ini Jehovah akadiande akpa ndọ, enye ama ọnọ Adam ye Eve, ebe ye n̄wan, mme akpan item oro edinamde ndọ mmọ ọfọn. (Kot Matthew 19:4-6.) Edieke mmọ ẹkpekenamde item Abasi, mmọ ẹkpekekop inemesịt ke nsinsi. Edi mmọ ẹma ẹsịme ẹfụmi item Abasi ẹnyụn̄ ẹbọ ndiọi utịp.—Gen. 3:6-13, 16-19, 23.
3, 4. (a) Didie ke ediwak owo mfịn ẹtre ndikpono ndọ ye Jehovah Abasi? (b) Mme uwụtn̄kpọ ewe ke iyom ndineme ke ibuotikọ emi?
3 Ukem nte akpa ebe ye n̄wan oro, ediwak owo mfịn ikereke iban̄a ndausụn̄ Jehovah ke ini ẹnamde mme ubiere ke ndọ. Ndusụk ẹsesịn ndidọ ndọ ofụri ofụri, ke adan̄aemi mbon eken ẹdomode ndiwọn̄ọde enye man ekem ye udọn̄ mmọ. (Rome 1:24-32; 2 Tim. 3:1-5) Mmọ ẹfre ke ndọ edi enọ Abasi, ndien ke nditre ndikpono enọ oro, ke mmọ ẹtre ndikpono Andinọ, kpa Jehovah Abasi.
4 Ndusụk ini, idem ndusụk ikọt Abasi isisehe ndọ nte Jehovah esede. Ndusụk ebe ye n̄wan emi ẹdide Christian ẹsimek ndidian̄ade ntie, mîdịghe ẹdian̄ade ndọ ke ini mmọ mînyeneke isọn̄ N̄wed Abasi ndinam ntre. Didie ke ẹkeme ndifep emi? Didie ke item Abasi ke Genesis 2:24 ekeme ndin̄wam mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹnam mbọbọ ndọ mmọ ọsọn̄? Ndien didie ke mbon oro ẹduakde ndidọ ẹkpetịm idem ẹnọ enye? Ẹyak ineme ndọ ita oro ẹkefọnde ke eyo Bible, emi owụtde nte edikpono Jehovah edide akpan n̄kpọ ke ndọ oro ebịghide.
Ẹtọn̄ọ Ẹnyụn̄ Ẹka Iso Ẹsọn̄ọ Ẹda
5, 6. Anaedi nso idomo ke Zechariah ye Elizabeth ẹkesobo, ndien didie ke mmọ ẹkebọ utịp nsọn̄ọnda mmọ?
5 Zechariah ye Elizabeth ẹma ẹnam kpukpru nnennen n̄kpọ oro ẹkpenamde. Mmọ mbiba ẹkedọ owo emi amade n̄kpọ eke spirit. Zechariah ama ọsọn̄ọ ada anam utom esie nte oku, mmọ mbiba ẹma ẹnyụn̄ ẹnịm Ibet Abasi ke ofụri ukeme mmọ. Ke akpanikọ, mmọ ẹma ẹnyene ekese ntak ndikọm Abasi. Edi edieke afo akpakakade ufọk mmọ ke Judah, afo ọkpọkọsọp okụt ke enyene se mîdụhe. Mmọ ikenyeneke nditọ. Elizabeth ekedi ada, mmọ mbiba ẹma ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsọn̄.—Luke 1:5-7.
6 Mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹma unyene nditọ ke Israel eset, ndien ẹma ẹsiwak ndinyene ata ediwak nditọ. (1 Sam. 1:2, 6, 10; Ps. 128:3, 4) Eyen Israel ini oro ama ekeme ndida n̄kari nsio n̄wan esie ndọ edieke enye mîkamanke eyen inọ enye. Edi Zechariah ama ọsọn̄ọ ada ọdọ Elizabeth. Enye ikoyomke mmemmem usụn̄ ndidian̄ade ndọ, n̄wan esie ikonyụn̄ inamke ntre. Okposụkedi mmọ mîkokopke inemesịt sia mîkenyeneke eyen, mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ Jehovah. Nte ini akakade, Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ mmọ ke utịbe utịbe usụn̄ ke ndinọ mmọ eyen erenowo ke eyo usọn̄.—Luke 1:8-14.
7. Siak usụn̄ en̄wen emi Elizabeth ọkọsọn̄ọde ada ye ebe esie.
7 Elizabeth ama enen̄ede ọsọn̄ọ ada ke usụn̄ en̄wen. Ke ini John eyen esie akamanade, Zechariah ikekemeke nditịn̄ ikọ sia ẹma ẹnam enye akabade imụm ke ntak emi mîkenịmke se angel Abasi eketịn̄de. Edi anaedi Zechariah ama ada usụn̄ ekededi asian Elizabeth ke angel Jehovah ọkọdọhọ imọ ete isio eyen oro “John.” Mme mbọhọidụn̄ ye mme iman ẹkeyom ndisio eyen oro enyịn̄ ete esie. Edi Elizabeth ama ọsọn̄ọ ada anam se ebe esie eketemede. Enye ọkọdọhọ ete: “Baba-o! enye edikere John.”—Luke 1:59-63.
8, 9. (a) Didie ke nsọn̄ọnda anam mbọbọ ndọ ọsọn̄? (b) Nso idi ndusụk akpan usụn̄ emi ebe ye n̄wan ẹkemede ndiwụt ke imọsọn̄ọ ida?
8 Ukem nte Zechariah ye Elizabeth, idotenyịn mme ọdọ ndọ mfịn esikpa mfụhọ, mmọ ẹsinyụn̄ ẹnyene mme mfịna en̄wen. Ndọ oro nsọn̄ọnda mîdụhe idifọnke. Mfụmmfụm ima, n̄wed m̀mê ndise idan̄, efịbe, ye ndiọi edinam eken oro ẹkemede ndibiat edisana ndọ ẹkeme ndinam owo okûbuọt aba idem ke nsan̄a ndọ esie. Ndien ke ini emi etịbede ke ndọ, ima ọtọn̄ọ ndibịt. Ke ndusụk usụn̄, nsọn̄ọnda esitie nte ọkọ emi ẹsịnde ẹkan ufọk ẹkụk, emi mîyakke ndiọi owo ye mme n̄kpọndịk ẹbe ẹdụk, ke ntem ekpemede mme andidu ke esịt ufọk oro. Ntre, ke ini ebe ye n̄wan ẹsọn̄ọde ẹda ye kiet eken, mmọ ẹkeme ndidụn̄ ọtọkiet ke ifụre ẹnyụn̄ ẹn̄wan̄a esịt mmọ ẹnọ kiet eken, ẹnam ima mmọ ọkọri. Ih, nsọn̄ọnda edi akpan n̄kpọ.
9 Jehovah ọkọdọhọ Adam ete: “Erenowo [ọyọkpọn̄] ete ye eka esie onyụn̄ akadiana ye n̄wan esie.” (Gen. 2:24) Nso ke oro ọwọrọ? Ẹnyene ndinam ukpụhọde ke itie ebuana oro ẹkenyenede ye mme ufan ye mme iman. Ana ebe ye n̄wan ẹbem iso ẹnọ kiet eken ini ye ntịn̄enyịn. Mmọ ikpenyeneke ndika iso nnọ mme ufan ye mme iman akpa itie nnyụn̄ mfụmi obufa ubon oro mmọ ẹtọn̄ọde; m̀mê ndiyak mme ete ye eka mmọ ẹnọhọ ke mme ubiere m̀mê ndutan̄uyo ubon mmọ. Ana ebe ye n̄wan emi ẹdiana ye kiet eken. Item Abasi edi oro.
10. Nso idin̄wam ebe ye n̄wan ẹtọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda?
10 Idem ke mme ubon oro ẹkade nsio nsio ido ukpono, nsọn̄ọnda esisan̄a ye utịp. Eyenete an̄wan emi ebe esie mîdịghe andinịm ke akpanikọ ọdọhọ ete: “Mmọkọm Jehovah etieti ke emi enye ekpepde mi nte n̄kposụkde ibuot nnọ ebe mi nnyụn̄ nnen̄ede n̄kpono enye. Ndika iso nsọn̄ọ nda amanam ika iso inyene ima ye ukpono emi ebịghide isua 47.” (1 Cor. 7:10, 11; 1 Pet. 3:1, 2) Ntre sịn ifịk nam nsan̄a ndọ fo enyene ifụre. Ke ikọ ye edinam, yom mme usụn̄ ndinam nsan̄a fo ọfiọk ke enye edi ata akpan owo ọnọ fi. Adan̄a nte ekekeme, kûyak baba owo m̀mê n̄kpọ kiet ọtọ ubahade ke ufọt fo ye nsan̄a fo. (Kot Mme N̄ke 5:15-20.) Ron ye Jeannette, emi ẹkopde inem ndọ mmọ ke isua 35, ẹdọhọ ẹte, “Sia nnyịn isọn̄ọde ida inam se Abasi oyomde oto nnyịn, ndọ nnyịn enem onyụn̄ ọfọn.”
Edidianakiet Ọsọn̄ọ Mbọbọ Ndọ
11, 12. Didie ke Aquila ye Priscilla ẹkediana kiet (a) ke ufọk, (b) ẹnam utom idịbi udia mmọ, ẹnyụn̄ (c) ẹnam utom ukwọrọikọ Christian?
11 Ke ini apostle Paul eketịn̄de aban̄a ndima ufan esie Aquila ye Priscilla, enye ikasiakke kiet ikpọn̄ eken. Ebe ye n̄wan emi ẹkedianade kiet mi ẹdi eti uwụtn̄kpọ kaban̄a se ikọ Abasi ọwọrọde ke ini enye ọkọdọhọde ke ebe ye n̄wan ẹkpenyene ndikabade ndi “obụk kiet.” (Gen. 2:24) Kpukpru ini mmọ ẹkesisan̄a kiet ẹnam n̄kpọ ke ufọk, ẹnam utom idịbi udia, ẹnyụn̄ ẹnam utom ukwọrọikọ. Ke uwụtn̄kpọ, akpa ini oro Paul ekesịmde Corinth, Aquila ye Priscilla ẹma ẹdọhọ enye edidụn̄ ke ufọk mmimọ, emi etiede nte do ke enye akada ke ibio ini nte ebiet emi enye esitode aka utom esie. Nte ini akakade, ke Ephesus, mmọ ẹma ẹsida ufọk mmọ ẹnịm mme mbono esop ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ man ẹn̄wam mbufa owo, utọ nte Apollos, ẹkọri ke n̄kan̄ eke spirit. (Utom 18:2, 18-26) Ekem, ifịk ifịk ebe ye n̄wan emi ẹma ẹka Rome, emi mmọ ẹkefiakde ẹnọ ufọk mmọ ẹda ẹnịm mme mbono esop. Ekem mmọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ Ephesus, ẹkesọn̄ọ nditọete idem.—Rome 16:3-5.
12 Aquila ye Priscilla ẹma ẹsinam ukem utom ọtọkiet n̄ko ye Paul, oro edi, utom unam ufọkọfọn̄. Mi n̄ko, ebe ye n̄wan emi ẹkenam utom ọtọkiet, ẹdiana kiet, imiaha mbuba inyụn̄ itọhọke. (Utom 18:3) Edi ke nditịm ntịn̄, mmọ ndinam mme edinam Christian ọtọkiet akanam mbọbọ ndọ mmọ enen̄ede ọsọn̄. Edide ke Corinth, Ephesus, m̀mê ke Rome, ẹkenen̄ede ẹfiọk mmọ nte “mme nsan̄autom . . . ke Christ Jesus.” (Rome 16:3) Mmọ ẹkenam utom ọtọkiet man ẹka iso ẹnam utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ke ebiet ekededi oro mmọ ẹkedude.
13, 14. (a) Nso n̄kpọ ikeme ndibiat edidianakiet ke ndọ? (b) Nso idi ndusụk n̄kpọ oro mme nsan̄a ndọ ẹkemede ndinam man ẹsọn̄ọ mbọbọ mmọ nte “obụk kiet”?
13 Ke akpanikọ, ndinyene ukem utịtmbuba nnyụn̄ nnam n̄kpọ ọtọkiet ẹsisọn̄ọ mbọbọ ndọ. (Eccl. 4:9, 10) Ọdiọk etieti sia ediwak ebe ye n̄wan mfịn isinen̄ekede ibiat ini ọtọkiet. Mmọ ẹsinam utom ẹbịghi ke nsio nsio itieutom. Mbon en̄wen ẹsika isan̄ utom idịbi udia ẹnen̄ede ẹbịghi mîdịghe ẹwọrọ ikpọn̄ ẹka idụt en̄wen man ẹkenam utom ẹsinyụn̄ ẹnọ okụk ẹdi ufọk. Idem ke ini ẹdude ke ufọk, ndusụk nsan̄a ndọ ẹsidu ikpọn̄ ke ntak emi ẹbiatde ini ke ekebe ndise, mme edinam oro ẹmade, mbre mbuba, mme mbre vidio, m̀mê Intanet. Ndi se itịbede ke ufọk fo edi oro? Ke edide ntre, ndi emekeme ndinam ukpụhọde ke mme idaha fo man ẹnen̄ede ẹbiat ini ọtọkiet? Nso kaban̄a editie ọtọkiet nnam utọ ọsọ utom nte editem udia, ediyet usan, m̀mê edinam utom ke in̄wan̄esa? Ndi ẹmekeme ndinam n̄kpọ ọtọkiet nte ẹsede ẹban̄a nditọ m̀mê ke ini ẹsede ẹban̄a mme ete ye eka mbufo oro ẹsọn̄de?
14 Ke edide akpan n̄kpọ akan, ẹsibiat ini ọtọkiet ke mme edinam oro ẹnyenede ebuana ye utuakibuot Jehovah. Ndineme itie N̄wed Abasi eke usen ke usen ọtọkiet nnyụn̄ mbuana ke utuakibuot ubon ọnọ ata nti ifet ndinam ekikere ye utịtmbuba ubon mbufo ẹsan̄a kiet. Ẹsan̄a kiet n̄ko ke an̄wautom. Edieke ẹkemede, ẹdomo ndinam utom usiakusụn̄ ọtọkiet, idem edieke mme idaha ẹyakde mbufo ẹnam ọfiọn̄ kiet m̀mê isua kiet kpọt. (Kot 1 Corinth 15:58.) Eyenete an̄wan emi akanamde utom usiakusụn̄ ye ebe esie ọdọhọ ete: “Utom ukwọrọikọ ekedi kiet ke otu usụn̄ oro nnyịn ikesibiatde ini ọtọkiet inyụn̄ inen̄ede inyene nneme. Sia nnyịn mbiba ikenyenede ukem utịtmbuba edin̄wam mme owo ke n̄kan̄ eke spirit, mma nnen̄ede n̄kụt ke nnyịn ikedi nsan̄a. Mma nnen̄ede n̄kpere enye idem nte ebe ye nte ata eti ufan.” Nte mbufo ẹdianade kiet ẹnam nti n̄kpọ, se fo amade, se adade nte akpan n̄kpọ, ye edu fo ẹyetọn̄ọ nsịtnsịt ndisan̄a kiet ye eke nsan̄a fo, tutu ukem nte Aquila ye Priscilla, mbufo ẹyedọdiọn̄ ẹkere ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ nte “obụk kiet.”
Ẹyak Mme N̄kpọ Eke Spirit Ẹda Mbufo Usụn̄
15. Nso idi ukpọhọde ndọ oro ọfọnde? Nam an̄wan̄a.
15 Jesus ama ọfiọk ufọn edinịm Abasi akpa ke ndọ. Enye ama okụt ini Jehovah akadiande akpa ndọ. Enye ama okụt nte Adam ye Eve ẹkekopde inemesịt ke ini mmọ ẹkenamde item Abasi, enye ama onyụn̄ okụt afanikọn̄ oro okodụkde edi ke ini mmọ ẹkefụmide item esie. Ntre ke ini Jesus ekekpepde mbon en̄wen, enye ama afiak etịn̄ item oro Ete esie ọkọnọde ke Genesis 2:24. Enye ama adian ikọ emi ete: “Se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade.” (Matt. 19:6) Mmọdo, edinen̄ede nten̄e Jehovah osụk edi ukpọhọde ndọ oro ẹkopde inemesịt onyụn̄ ọfọnde. Joseph ye Mary, ebe eka ye eka Jesus, ẹma ẹnịm ata eti uwụtn̄kpọ ke afan̄ emi.
16. Didie ke Joseph ye Mary ẹkewụt ke imama n̄kpọ eke spirit ubon mmọ?
16 Joseph ama ọfọn ido onyụn̄ okpono Mary. Ke ini enye ọkọfiọkde ke Mary oyomo, enye ama oyom nditua enye mbọm, idem mbemiso angel Abasi akasiande enye se iketịbede inọ Mary. (Matt. 1:18-20) Mmọ ẹma ẹnam ewụhọ Caesar nte ebe ye n̄wan ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹnịm Ibet Moses. (Luke 2:1-5, 21, 22) Ndien okposụkedi emi ẹkedọhọde irenowo kpọt ẹsika mme akpan edinam ido ukpono ke Jerusalem, Joseph ye Mary ọkọrọ ye ikọtufọk mmọ ẹma ẹsika kpukpru isua. (Deut. 16:16; Luke 2:41) Ke mme usụn̄ emi ye mme usụn̄ en̄wen, ebe ye n̄wan emi ẹbakde Abasi mi ẹma ẹdomo ndinem Jehovah esịt ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkpono mme n̄kpọ eke spirit. Imosụk ise Jehovah ekemekde mmọ ete ẹse ẹban̄a Eyen imọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ uwem Jesus ke isọn̄.
17, 18. (a) Ke mme usụn̄ ewe ke ebe ye n̄wan ẹkeme ndinịm mme n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem mmọ? (b) Nso ufọn ke emi edinọ mmọ?
17 Ndi mme n̄kpọ eke spirit ẹda ubon mbufo usụn̄ ntre? Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹnamde mme akpan ubiere, ndi ẹmesibem iso ẹyom mme edumbet Bible, ẹbọn̄ akam ẹban̄a n̄kpọ oro, ndien ekem ẹdọhọ Christian oro ọkọride esịm ọyọhọ idaha ọnọ mbufo item? Mîdịghe ndi ẹsima ndida ekikere mbufo m̀mê eke ubon ye mme ufan n̄kọk mfịna? Ndi ẹmesidomo ndinam ediwak ekikere oro ofụn emi anamde akpanikọ ẹwetde ẹban̄a ndọ ye uwem ubon? Mîdịghe ndi ẹsinyụn̄ ẹnam ido obio mbufo m̀mê ọsọ item oro mbon ererimbot ẹnọde? Ndi ẹmesibọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹkpep n̄kpọ ọtọkiet, ẹnịm mme utịtmbuba eke spirit, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ẹban̄a se ubon mbufo ẹkpenịmde nte mme ebeiso n̄kpọ?
18 Ray etịn̄ ntem aban̄a isua 50 oro mmọ ẹdọde ndọ inem inem: “Akananam nnyịn inyeneke mfịna emi nnyịn mîkemeke ndikan, koro nnyịn ikada Jehovah nte ubak ‘urụk emi ẹfiakde ita ita.’” (Kot Ecclesiastes 4:12.) Danny ye Trina ẹnyịme ye emi. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Mbọbọ ndọ nnyịn emenen̄ede ọsọn̄ nte nnyịn inamde n̄kpọ Abasi ọtọkiet.” Mmọ ẹmedọ ndọ inem inem ke se ibede isua 34. Edieke mbufo ẹnịmde Jehovah akpa kpukpru ini ke ndọ mbufo, enye ayan̄wam mbufo ẹnam ndọ mbufo ọfọn onyụn̄ ọdiọn̄ mbufo.—Ps. 127:1.
Ẹka Iso Ẹkpono Enọ Abasi
19. Ntak emi Abasi ọkọnọde enọ ndọ?
19 N̄kukụre n̄kpọ oro ebehede ediwak owo mfịn edi ọkpọkpọ inemesịt mmọ. Edi asan̄autom Jehovah isehe n̄kpọ ntre. Enye ọfiọk ke Abasi ọkọnọ ndọ nte enọ man ẹkpenam uduak Esie. (Gen. 1:26-28) Edieke Adam ye Eve ẹkpekekponode enọ oro, ofụri isọn̄ akpakakabade Paradise emi mme asan̄autom Abasi emi ẹkopde inemesịt ẹnyụn̄ ẹdide ndinen ẹdụn̄de.
20, 21. (a) Ntak emi ikpadade ndọ nte edisana n̄kpọ? (b) Ewe enọ ke idikpep iban̄a urua en̄wen?
20 Ke akande kpukpru, mme asan̄autom Abasi ẹse ndọ nte ifet ndida nnọ Jehovah ubọn̄. (Kot 1 Corinth 10:31.) Nte ima ikokụt, nsọn̄ọnda, edidianakiet, ye edima n̄kpọ eke spirit ẹdi mme edu Abasi oro ẹnamde mbọbọ ndọ ọsọn̄. Ntre edide nnyịn ke iben̄e idem ndidọ ndọ, ke isọn̄ọ ndọ nnyịn, m̀mê ke idomo ndinyan̄a ndọ nnyịn, ana ibem iso ifiọk se ndọ edide: edisana n̄kpọ emi Abasi ọkọtọn̄ọde. Nditi emi ayan̄wam nnyịn inam ofụri ukeme nnyịn ndida Ikọ Abasi nnam mme ubiere ndọ. Edieke inamde emi, nnyịn ikpono enọ ndọ inyụn̄ ikpono n̄ko Andinọ enọ oro, kpa Jehovah Abasi.
21 Edi idịghe ndọ kpọt edi enọ emi Jehovah ọnọde nnyịn; inyụn̄ idịghe enye kpọt ekeme ndinọ owo inemesịt. Ke ibuotikọ oro etienede, iyeneme ọsọn̄urua enọ en̄wen emi Abasi ọnọde—kpa enọ itie unana ndọ.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Nsọn̄ọnda akpanam mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹnam n̄kpọ didie?
• Didie ke ndidiana kiet nnam n̄kpọ ọsọn̄ọ mbọbọ ndọ?
• Nso idi ndusụk usụn̄ oro mme ọdọ ndọ ẹkemede ndiyak edima mme n̄kpọ eke spirit ada mmọ usụn̄?
• Didie ke ikeme ndikpono Jehovah, kpa Anditọn̄ọ ndọ?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Mme Ndise ke page 15]
Ebe ye n̄wan ndisinam n̄kpọ ọtọkiet anam mmọ ẹdiana kiet