Ẹkeda Edisana Spirit Ẹbot N̄kpọc!

“Ẹkeda ikọ Jehovah ẹnam enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹda ibifịk inua esie ẹnam kpukpru udịm mmọ.”—PS. 33:6.

1, 2. (a) Didie ke ifiọk oro owo enyenede aban̄a ekondo ye isọn̄ okpon nte ediwak isua ẹbede? (b) Ewe mbụme oyom ẹbọrọ?

KE 1905, Albert Einstein, ọwọrọetop ataifiọk, ye ediwak ntaifiọk en̄wen ẹkenịm ke ekondo nnyịn enyene otu ntantaọfiọn̄ kiet kpọt—Ntọn̄ntọn̄ Otu Ntantaọfiọn̄. Mmọ ẹkefiọk ata esisịt n̄kpọ ẹban̄a ekondo! Ẹdọhọ idahaemi ke ekondo enyene se ibede otu ntantaọfiọn̄ biliọn 100, emi ndusụk ke otu mmọ ẹnyenede ediwak biliọn ntantaọfiọn̄. Adan̄a nte ẹdade ata nti ukwak usen̄kpọ ẹda ke isọn̄ ẹse n̄kpọ m̀mê ẹwụk ke ufụmenyọn̄, ntre ke ibat otu ntantaọfiọn̄ oro ẹfiọkde ẹdọdiọn̄ ẹwak.

² Kpa nte ntaifiọk ẹkefiọkde esisịt n̄kpọ ẹban̄a ekondo ke 1905, ntre ke ẹkefiọk esisịt ẹban̄a isọn̄. Edi akpanikọ, mbon oro ẹkedude uwem ke n̄kpọ nte isua 100 emi ẹkebede ẹma ẹfiọk n̄kpọ ẹkan mme ete ete mmọ. Nte ededi, mfịn, ẹnen̄ede ẹfiọk nte uwem eyede onyụn̄ awakde n̄kukọhọ ye nte ndutịm isọn̄ anamde uwem aka iso ẹkan nte ẹkefiọkde ini oro. Eyịghe inyụn̄ idụhe ke nnyịn iyekpep mme n̄kpọ en̄wen iban̄a isọn̄ ye ekondo ke mme isua oro ẹdide. Edi enen̄ede odot ibụp ite, Kpukpru n̄kpọ emi ẹkesasan̄a didie ẹdidu? Ẹkeme ndifiọk ibọrọ mbụme emi sia Andibot ọnọ enye ke Edisana N̄wed Abasi.

Utịben̄kpọ Edibotn̄kpọ

3, 4. Abasi akada nso obot ekondo, ndien didie ke mme utom esie ẹnọ enye ubọn̄?

³ Ẹtịn̄ nte ekondo akasan̄ade edidu ke ntọn̄ọikọ Bible emi: “Ke editọn̄ọ, Abasi okobot enyọn̄ ye isọn̄.” (Gen. 1:1) Ke ini baba n̄kpọ kiet mîkodụhe, Jehovah ama ada edisana spirit—okopodudu anamutom odudu esie—obot enyọn̄, isọn̄, ye kpukpru n̄kpọ eken ke ekondo. Anamutom usọ esida ubọk ye n̄kpọutom esie anam n̄kpọ, edi Abasi esida spirit esie anam ikpọ utom esie.

⁴ N̄wed Abasi okot edisana spirit ke ndamban̄a usụn̄ “nnuenubọk” Abasi. (Luke 11:20; Matt. 12:28) Ndien “se ubọk esie anamde”—oro edi, se Jehovah adade edisana spirit esie obot—ẹnọ enye akwa ubọn̄. David, andiwet psalm, ọkọkwọ ete: “Mme heaven ke ẹbụk ubọn̄ Abasi; ikpaenyọn̄ onyụn̄ etịn̄ se ubọk esie anamde.” (Ps. 19:1) Ke akpanikọ, mme edibotn̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ẹwụt akaka odudu edisana spirit Abasi. (Rome 1:20) Didie ke mmọ ẹnam oro?

Akaka Odudu Abasi

5. Nọ uwụtn̄kpọ ban̄a nte edisana spirit Jehovah enyenede odudu ubot n̄kpọ.

⁵ Akaka ekondo nnyịn emi mînyeneke mbiet mi owụt ke odudu ye ukeme Jehovah ikemeke ndikụre. (Kot Isaiah 40:26.) Kere ban̄a utịn. Utịn nnyịn, emi ke idem esiemmọ edide ntantaọfiọn̄, oyom usụn̄ ke n̄kpọ nte miliọn kilomita 150 ọkpọn̄ isọn̄, onyụn̄ ọfiọp ke n̄kpọ nte Celsius miliọn 15. Kpa ye oro utịn nnyịn ofiopde ntre, enye odu ke nnennen ebiet ọkpọn̄ isọn̄ man kpukpru odu-uwem n̄kpọ ke isọn̄ ẹkpeka iso ẹdu uwem. Ke akpanikọ, ama oyom akwa odudu ye ukeme man ẹbot utịn ye ediwak biliọn ntantaọfiọn̄ eken. Jehovah enyene odudu emi ẹkeyomde man ẹnam oro—onyụn̄ enyene se ikande oro.

6, 7. (a) Ntak emi ikemede ndidọhọ ke Abasi ada edisana spirit esie anam n̄kpọ ke nde ke nde? (b) Nso iwụt ke ekondo ikọtọn̄ọke ke mbuari?

 ⁶ Mme n̄kpọ oro ẹkande nnyịn ẹkụk ẹwụt ke Abasi akada edisana spirit esie anam n̄kpọ ke nde ke nde. Ke uwụtn̄kpọ: Yak idọhọ ke afo emenyene ekebe emi ọdọn̄ọde nsio nsio uduot bọl. Afo enen̄ede enyen̄e ekebe oro tutu bọl oro ẹbuaha kiet. Ekem an̄wan̄a kpukpru mmọ ọduọn̄ọ ke isọn̄ ini kiet. Ndi afo okpodori enyịn ke bọl oro ẹdide ukem uduot ẹyeboho ọtọkiet ke otu ke otu—blublu ẹboho ọtọkiet, utouto ẹboho ọtọkiet, ye ntre ntre eken? Ukpodorike! N̄kpọ oro ẹnamde nte ẹmama ẹsitie ntre nsuahade nsuahade kpukpru ini. Ẹda emi nte oto-obot ibet emi owo mîkemeke ndikpụhọde. *

⁷ Edi ke ini idade ukwak usen̄kpọ idụn̄ọde ekondo ye se idude ke esịt, nso ke nnyịn isikụt? Nnyịn isikụt akaka ndutịm ntantaọfiọn̄, mme ntantaọfiọn̄, ye mme ekondo oro ẹtịmde ke nde ke nde, emi ẹnyụn̄ ẹsan̄ade ata nnennen nnennen. Emi ikemeke nditịbe ke mbuari m̀mê ke idemesie ikpọn̄. Ntre nnyịn ibụp ite, Nso odudu ke ẹkeda ẹbot ekondo nnyịn emi mme n̄kpọ ẹdide ke nde ke nde mi? Nnyịn ikemeke ndida ifiọk ntaifiọk ye eke ubotn̄kpọ ndiọn̄ọ utọ odudu oro. Nte ededi, Bible ọdọhọ ke enye edi edisana spirit Abasi, kpa akakan odudu ke ofụri ekondo. Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Ẹkeda ikọ Jehovah ẹnam enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹda ibifịk inua esie ẹnam kpukpru udịm mmọ.” (Ps. 33:6) Ndien ikeme ndida enyịn nnyịn n̄kụt sụk ata ekpri ubak “udịm” oro ke ini isede ikpaenyọn̄ ke okoneyo.

Edisana Spirit ye Isọn̄

8. Se nnyịn idiọn̄ọde iban̄a utom obot Jehovah okpon adan̄a didie?

⁸ Se nnyịn idiọn̄ọde idahaemi iban̄a obot edi ata ekpri ke ini ẹmende enye ẹdomo ye se nnyịn mîfiọkke kan̄a. Se idiọn̄ọde iban̄a utom edibotn̄kpọ emi Abasi okobotde onyụn̄ edi nte anam-akpanikọ Job ọkọdọhọde ete: “Sese! Emi edi ekpri ke otu se ubọk esie anamde, ndien se ẹkopde ẹban̄a enye ekpri didie ntem!” (Job 26:14) Ediwak isua ikie ke edem, Edidem Solomon emi ekenen̄erede enyene mbufiọk onyụn̄ odụn̄ọrede n̄kpọ obot Jehovah ama ọdọhọ ete: “Enye amanam kpukpru n̄kpọ ẹye ke ini mmọ. Enye omonyụn̄ esịn mmọ nsinsi ini ke esịt man ubonowo okûfiọk utom oro ata Abasi anamde ọtọn̄ọde ke ntọn̄ọ tutu esịm utịt.”—Eccl. 3:11; 8:17.

9, 10. Ewe odudu ke Abasi akada obot isọn̄, ndien nso ikada itie ke akpa usen ita oro ẹkebotde mme n̄kpọ?

⁹ Edi Jehovah ayarade mme akpan n̄kpọ oro ẹban̄ade utom esie. Ke uwụtn̄kpọ, N̄wed Abasi asian nnyịn ke edisana spirit ama anam utom ke isọn̄ ke anana-ibat isua emi ẹkebede. (Kot Genesis 1:2.) Ini oro, nsatisọn̄ ikodụhe, un̄wana ikodụhe, ndien onyụn̄ etie nte ofụm emi ẹkemede ndin̄wek ikodụhe ke iso isọn̄.

¹⁰ Bible aka iso nditịn̄ se Abasi akanamde ke mme usen edibotn̄kpọ emi ẹkedide ke adiana ke adiana. Mmọ idịghe usen emi edide hour 24, edi ẹkedi ata anyan ini. Ke akpa usen edibot n̄kpọ, Jehovah ama anam un̄wana  ọtọn̄ọ ndiwọrọ ndi ke iso isọn̄. Emi ekesịm utịt ke ini ẹkedade ke isọn̄ ẹkụt utịn ye ọfiọn̄. (Gen. 1:3, 14) Ikpaenyọn̄ ama ọtọn̄ọ ndiwọrọ nda ke ọyọhọ usen iba. (Gen. 1:6) Idahaemi mmọn̄, un̄wana, ye ofụm ẹma ẹdu ke isọn̄, edi nsatisọn̄ ikodụhe. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ usen edibotn̄kpọ ita, Jehovah ama ada edisana spirit esie anam nsatisọn̄ ọwọrọ ada, iso-ọfọn ke ndida ọkpọsọn̄ odudu isọn̄ nnam ikpọ ubak isọn̄ ẹwọrọ ke idak inyan̄ ekondo ẹda. (Gen. 1:9) Mme n̄kpọ en̄wen oro ẹnyenede ndyọ ẹma ẹda itie ke ọyọhọ usen edibotn̄kpọ ita ye ke mme ini edibotn̄kpọ eken oro ẹketienede.

Edisana Spirit ye Mme Odu-Uwem N̄kpọ

11. Nso ke nte mme edibotn̄kpọ ẹwakde n̄kukọhọ, ẹdade ukem ukem, ẹnyụn̄ ẹyede ẹwụt?

¹¹ Abasi ama ada n̄ko edisana spirit obot mme odu-uwem n̄kpọ ke nde ke nde. Ke ọyọhọ usen edibotn̄kpọ ita tutu esịm ọyọhọ usen itiokiet, Abasi ama ada edisana spirit esie obot nsio nsio eto ye unam oro ẹnyenede ndyọ. (Gen. 1:11, 20-25) Ntem, mme edibotn̄kpọ ẹnọ anana-ibat uwụtn̄kpọ kaban̄a nte n̄kpọ ẹwakde n̄kukọhọ, ẹdade ukem ukem, ẹnyụn̄ ẹyede, emi ẹwụtde ke ẹkebobot n̄kpọ ke mfọnmma usụn̄.

12. (a) Nso utom ke DNA esinam? (b) Nso ke ikpekpep ito DNA ndika iso nnam utom uforo uforo?

¹² Kere ban̄a mmọn̄ibọk oro ẹkotde DNA, kpa kiet ke otu mmọn̄ibọk emi ẹsinamde mme unam ye mme eto emi ẹtode ubon kiet ẹkûkpụhọde. Kpukpru edibotn̄kpọ ke isọn̄—emi esịnede ata n̄ken̄e odu-uwem n̄kpọ, mbiet, enen, abakakak, ye mme owo—ẹsida DNA ẹsion̄o nditọ ẹdi. Okposụkedi emi mme edibotn̄kpọ ke isọn̄ ẹdide ata nsio nsio, mmọn̄ibọk oro akarade ediwak n̄kpọ oro mmọ ẹdade-da ẹmana enen̄ede enyene iwụk onyụn̄ anam nsio nsio orụk edibotn̄kpọ ẹka  iso ẹdi nsio nsio ke ofụri emana. Nte ekemde ye uduak Jehovah Abasi, nsio nsio odu-uwem n̄kpọ ke isọn̄ ẹka iso ndinam mme utom mmọ ke awak-n̄kukọhọ ndutịm uwem. (Ps. 139:16) Ndutịm emi ẹnen̄erede ẹfọn ẹnyụn̄ ẹdide ke nde ke nde mi ẹwụt n̄ko ke edibotn̄kpọ edi utom “nnuenubọk,” m̀mê edisana spirit Abasi.

Akakan Edibotn̄kpọ ke Isọn̄

13. Abasi akasan̄a didie obot owo?

¹³ Ke anana-ibat isua ẹma ẹkebe, ke Abasi ama okonyụn̄ obot anana-ibat odu-uwem n̄kpọ ye mbon oro mînyeneke uwem, isọn̄ ikedịghe aba “ikpîkpu ye ukpọk.” Edi Jehovah ikokụreke kan̄a ndida spirit esie mbot mme n̄kpọ. Enye ke okoyom ndibot akakan edibotn̄kpọ esie ke isọn̄. Nte ọyọhọ usen edibotn̄kpọ itiokiet akasan̄ade ekpere utịt, Abasi ama obot owo. Jehovah akasan̄a didie anam oro? Enye akada edisana spirit esie ye mme n̄kpọ oro ẹdude ke isọn̄.—Gen. 2:7.

14. Ke nso akpan usụn̄ ke owo okpụhọde ye unam?

¹⁴ Genesis 1:27 ọdọhọ ete: “Ndien Abasi obot owo ke mbiet esie, ke mbiet Abasi ke obot enye; eren ye n̄wan ke enye obot mmọ.” Jehovah ndibot owo ke mbiet esie ọwọrọ ke enye okobot nnyịn ye ukeme ndima ima, ndimek se imade, ye ndikam nnyene ọkpọkpọ itie ebuana ye Andibot nnyịn. Ke ntem, mfre nnyịn enen̄ede okpụhọde ye eke unam. Jehovah akanam mfre owo man nnyịn ikpaka iso ikpep n̄kpọ iban̄a enye ye mme utom esie ke idatesịt ke nsinsi.

15. Nso idotenyịn ke ẹkenọ Adam ye Eve?

¹⁵ Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ubonowo, Abasi ama ọnọ Adam ye Eve n̄wan esie ifet ndikpep n̄kpọ mban̄a ofụri isọn̄ nnyụn̄ ndara uwem ke esịt. (Gen. 1:28) Jehovah ama ọnọ mmọ udia barasuene, onyụn̄ ọnọ mmọ Paradise ndidụn̄. Mmọ ẹma ẹnyene ifet ndidu uwem ke nsinsi nnyụn̄ n̄kabade ndi ete ye eka ediwak biliọn mfọnmma nditọ. Edi n̄kpọ ama okpụhọde.

Ndinyịme Utom Edisana Spirit

16. Nso idotenyịn ke inyene kpa ye oro akpa ete ye eka nnyịn ẹkesọn̄de ibuot?

¹⁶ Utu ke ndiwụt esịtekọm nnyụn̄ n̄kop uyo Andibot mmọ, ibụk ama anam Adam ye Eve ẹsọn̄ ibuot. Kpukpru mme anana-mfọnmma owo emi ẹtode mmọ ẹbọ ufen ke ntak oro. Edi Bible anam an̄wan̄a nte Abasi edidiọn̄de se idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn akabiatde. N̄wed Abasi owụt n̄ko ke Jehovah oyosu ata akpa uduak esie. Isọn̄ ayakabade Paradise emi mme owo emi ẹkopde inemesịt, ẹkopde nsọn̄idem, ẹnyụn̄ ẹnọde nsinsi uwem ẹdụn̄de. (Gen. 3:15) Man ika iso inyene mbuọtidem ke edinem un̄wọn̄ọ oro, imoyom edisana spirit Abasi an̄wam nnyịn.

17. Nso orụk ekikere ke ana ifep?

¹⁷ Ikpenyene ndibọn̄ akam mben̄e Jehovah edisana spirit. (Luke 11:13) Ndinam ntre ayanam nnyịn idọdiọn̄ inịm ke mme edibotn̄kpọ ẹdi utom ubọk Abasi. Mfịn, ukpepn̄kpọ emi ọdọhọde ke Abasi idụhe ye ke owo okoto ke unam oforo, emi otode ukwan̄ ekikere mînyụn̄ inyeneke isọn̄, ọkọri etieti. Nnyịn ikpayakke akpakịp ukwan̄ ekikere emi ẹtịmede nnyịn m̀mê ẹnam nnyịn ndịk. Ana kpukpru Christian ẹben̄e idem ndibiọn̄ọ utọ ediwak ekikere oro ye ọkpọsọn̄ udọn̄ edikpebe mbon oro ẹnịmde enye.—Kot Colossae 2:8.

18. Ke ini ikerede iban̄a nte ekondo ye ubonowo ẹketọn̄ọde, ntak emi mîwụtke ifiọk ndidọhọ ke Andibot emi enyenede ọniọn̄ idụhe?

¹⁸ Edieke ẹdade esịt akpanikọ ẹdụn̄ọde uyarade oro owụtde ke ẹkebobot n̄kpọ, emi ọyọsọn̄ọ mbuọtidem oro ẹnyenede ke Bible ye ke Abasi ke idemesie. Ke ini ediwak owo ẹkerede ẹban̄a nte ekondo ye ubonowo ẹketọn̄ọde, mmọ ẹsikere ke iwụtke eti ibuot ndikere ke odudu en̄wen odu ke ẹsiode enye oro ẹkemede ndikụt ke ekondo nnyịn ẹfep. Edi edieke ikerede ntre, ọkpọwọrọ ke nnyịn ikereke iban̄a kpukpru uyarade ye unana asari. Akan oro, ọkpọwọrọ ke nnyịn idọhọ ke edibotn̄kpọ oro ẹdide ke nde ke nde ẹnyụn̄ ẹbotde ye uduak,  “emi mînyeneke ibat,” idụhe. (Job 9:10; Ps. 104:25) Sia idide Christian, nnyịn imọfiọk ke anamutom odudu oro ẹkedade ẹbot n̄kpọ edi edisana spirit emi Jehovah emi enyenede ọniọn̄ ọkọnọde ndausụn̄.

Edisana Spirit ye Mbuọtidem Nnyịn ke Abasi

19. Nso inam fi enịm ke Abasi do inyụn̄ inam fi enịm utom edisana spirit esie?

¹⁹ Idịghe ifọfiọk kpukpru n̄kpọ iban̄a edibotn̄kpọ mbemiso nnyịn inyene mbuọtidem ke Abasi, ima enye, inyụn̄ inyene ntotụn̄ọ ukpono inọ enye. Ukem nte ufan oro isinamde ye mme owo, mbuọtidem oro inyenede ke Jehovah idịghe ke ntak ikpîkpu ifiọk. Kpa nte mme ufan ẹsidiọn̄de-dion̄ ẹkpere kiet eken idem ke ini mmọ ẹnen̄erede ẹfiọk kiet eken, nnyịn idọdiọn̄ inyene mbuọtidem ke Abasi ke ini ikpepde mme n̄kpọ en̄wen iban̄a enye. Ke nditịm ntịn̄, nnyịn itetịm ifiọk ke enye odu ke ini enye ọbọrọde akam nnyịn inyụn̄ ikụtde ufọn edida mme edumbet esie ndu uwem. Nnyịn itetịm isan̄a ikpere Jehovah nte ikụtde n̄kaiso uyarade oro ẹwụtde ke enye ada nnyịn usụn̄, ekpeme nnyịn, ọdiọn̄ ukeme oro isịnde ndinam utom esie, onyụn̄ ọnọ nnyịn se iyomde. Kpukpru emi ẹnọ okopodudu uyarade ke Abasi odu onyụn̄ ọnọ aban̄a utom edisana spirit esie.

20. (a) Nso ikanam Abasi obot ekondo ye owo? (b) Nso ididi utịp edieke ikade iso iyak edisana spirit Abasi ada nnyịn usụn̄?

²⁰ Bible edi n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke nte Jehovah adade anamutom odudu esie anam n̄kpọ, koro mme andiwet enye “[ẹketịn̄] ikọ eke otode Abasi nte edisana spirit adade mmọ usụn̄.” (2 Pet. 1:21) Editịn̄ enyịn n̄kpep N̄wed Abasi ekeme ndinam nnyịn inyene mbuọtidem ke Abasi nte enye emi okobotde kpukpru n̄kpọ. (Edi. 4:11) Ata eti edu Jehovah emi edide ima akanam enye akabade edi Andibot. (1 John 4:8) Ke ntre, ẹyak isịn ofụri ukeme in̄wam mme owo ẹkpep n̄kpọ ẹban̄a edima Ete ye Ufan nnyịn eke heaven. Amaedi nnyịn, edieke ikade iso iyak spirit Abasi ada nnyịn usụn̄, nnyịn iyenyene ifet ndikpep n̄kpọ mban̄a enye ke nsinsi. (Gal. 5:16, 25) Kpukpru nnyịn ikpakam ika iso ikpep n̄kpọ iban̄a Jehovah ye ikpọ utom esie inyụn̄ iyak mme owo ẹkụt ke idem nnyịn akwa ima oro enye okowụtde ke ini enye akadade edisana spirit obot heaven, isọn̄, ye ubonowo.

[Ikọ Idakisọn̄]

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

• Nso ke enyọn̄ ye isọn̄ ndidu ekpep nnyịn aban̄a nte Abasi adade edisana spirit anam n̄kpọ?

• Abasi ndibot nnyịn ke mbiet esie ọnọ nnyịn mme ifet ndinam nso?

• Ntak emi ọfọnde idụn̄ọde uyarade emi owụtde ke ẹkebobot n̄kpọ?

• Nso ye nso ikeme ndinam itie ebuana nnyịn ye Jehovah ọkọri?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 7]

Nso ke ndutịm oro ikụtde ke ekondo ekpep nnyịn aban̄a edibotn̄kpọ?

[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]

Ntantaọfiọn̄: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Mme Ndise ke page 8]

Nso ke DNA anam ọnọ kpukpru n̄kpọ emi?

[Ndise ke page 10]

Ndi afo emeben̄e idem ndida nnọ se afo enịmde ke akpanikọ?