“Nyene Uko Nyụn̄ Nen̄ede Kop Odudu”
“Nyene Uko Nyụn̄ Nen̄ede Kop Odudu”
“Nyene uko nyụn̄ nen̄ede kop odudu. . . . Koro Jehovah Abasi fo odude ye afo.”—JOSH. 1:7-9.
DIDIE KE AFO ỌKPỌBỌRỌ?
․․․․․
Ke mme usụn̄ ewe ke Enoch ye Noah ẹkewụt uko?
․․․․․
Didie ke ndusụk iban ke eset ẹkenịm uwụtn̄kpọ mbuọtidem ye uko?
․․․․․
Nọ uwụtn̄kpọ mme uyen emi ẹkenyenede uko, emi afo enen̄erede ama?
1, 2. (a) Nso ke esiyom ndusụk ini man owo aka iso anam se inende? (b) Ewe mbụme ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?
UKO edi editre ndikop ndịk ye bụt nnyụn̄ ntre ndinam n̄kpọ nte mbe. Nnyịn imekeme ndida owo uko nte owo emi okopde odudu, ọsọn̄de idem, onyụn̄ enyenede esịt. Edi ndusụk ini, esiyom uko n̄kukụre man ẹnanam se inende kpukpru usen.
2 Ndusụk mbon emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ikokopke ndịk ke ini ẹkesobode ọkpọsọn̄ idomo. Mbon eken ẹma ẹwụt ke imenyene uko ke ini ẹkesobode mme n̄kpọ emi ẹsiwakde ndiwọrọ mme asan̄autom Jehovah. Nso ke ikeme ndikpep nto mbon eyo Bible oro ẹkenyenede uko? Nso ke ikpanam man inyene uko?
MME NTIENSE EMI ẸKENYENEDE UKO KE ERERIMBOT EMI MÎBAKKE ABASI
3. Enoch ọkọdọhọ ke nso iditịbe inọ mbon emi mîten̄eke Abasi?
3 Ama oyom owo enyene uko man edi ntiense Jehovah ke otu mme idiọkowo emi ẹkedude mbemiso Ukwọ eyo Noah. Kpa ye oro, Enoch emi ekedide “ọyọhọ owo itiaba ke udịm ubon Adam,” ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ emi uko uko ete: “Sese! Jehovah asan̄a ye akwa udịm ndisana angel esie edi, ndibiere ikpe nnọ kpukpru owo, ndinyụn̄ mbiom kpukpru mbon emi mîten̄eke Abasi ikpe mban̄a kpukpru edinam unana uten̄e Abasi emi mmọ ẹkenamde ke usụn̄ unana uten̄e Abasi, ye kaban̄a kpukpru mbukpo n̄kpọ oro mme anamidiọk oro mîten̄eke Abasi ẹketịn̄de ẹdian enye.” (Jude 14, 15) Ke akpasarade usem Hebrew, Enoch eketịn̄ ikọ emi etiede nte ke se enye eketịn̄de ama etetịbe, sia enye ama enen̄ede enịm ke ntịn̄nnịm ikọ oro oyosu. Ndien mbon emi mîketen̄eke Abasi ẹma ẹkpan̄a ke Ukwọ oro!
4. N̄kpọ ẹketie didie ke ini Noah ‘akasan̄ade ye Abasi’?
4 Ukwọ oro eketịbe ke isua 2370 M.E.N., ke isua 650 ẹma ẹkebe tọn̄ọ nte Enoch akakpa. Noah ama amana ufọt ke ini oro, ọdọ n̄wan obon nditọ; enye ye nditọ esie ẹnyụn̄ ẹkọn̄ ubom. Ndiọi angel ẹma ẹmen idem owo ẹsịne ẹdifiọk ndiye iban, ẹnyụn̄ ẹbon mme Nephilim. Ke adianade do, mme owo ẹma ẹdiọk etieti, afai onyụn̄ ọyọhọ ke isọn̄. (Gen. 6:1-5, 9, 11) Kpa ye oro, “Noah [ama] asan̄a ye ata Abasi” onyụn̄ ọkwọrọ ikọ uko uko nte “ọkwọrọ edinen ido.” (Kot 2 Peter 2:4, 5.) Oyom nnyịn inyene orụk uko oro ke mme akpatre usen emi.
MMỌ ẸMA ẸWỤT MBUỌTIDEM YE UKO
5. Didie ke Moses okowụt mbuọtidem ye uko?
5 Moses ama enyene mbuọtidem ye uko. (Heb. 11:24-27) Ọtọn̄ọde ke isua 1513 esịm 1473 M.E.N., Abasi ama ada enye ada nditọ Israel ọwọrọ ke Egypt onyụn̄ ada enye ada mmọ usụn̄ ke wilderness. Moses ekekere ke imọ idotke ndinam utom oro, edi enye ama enyịme ndinam. (Ex. 6:12) Enye ye Aaron eyeneka esie ẹma ẹka ediwak ini ẹbịne idiọk Pharaoh Egypt, ẹnyụn̄ ẹda uko ẹtịn̄ Ufen Duop emi Jehovah akadade esuene mme abasi Egypt onyụn̄ anyan̄a ikọt Esie. (Ex., ibuot 7-12) Moses okowụt mbuọtidem ye uko sia Abasi ama ọnọ enye ibetedem kpa nte ọnọde nnyịn.—Deut. 33:27.
6. Edieke ukara ẹfakde nnyịn mbụme ẹban̄a utom nnyịn, nso idinam nnyịn ikeme ndinọ ikọ ntiense uko uko?
6 Oyom inyene uko nte Moses, sia Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹyedụri mbufo ẹda ẹka iso mme andikara ye iso ndidem ke ntak mi, man ẹdi ntiense ẹnọ mmọ ye mme idụt. Nte ededi, ke ini ẹyakde mbufo ẹnọ, ẹkûtịmede esịt ẹte m̀mê mmimọ iditịn̄ nso; koro ẹyenọ mbufo se ẹditịn̄de kpa ke hour oro; koro idịghe mbufo ẹtịn̄ ikọ, edi edi spirit Ete mbufo ada mbufo etịn̄ ikọ.” (Matt. 10:18-20) Edieke ukara ẹfakde nnyịn mbụme ẹban̄a utom nnyịn, spirit Abasi ayan̄wam nnyịn ida mbuọtidem ye uko inọ ikọ ntiense ukpono ukpono.—Kot Luke 12:11, 12.
7. Nso ikanam Joshua enyene uko onyụn̄ okụt unen?
7 Ndikpep Ibet Abasi kpukpru ini akanam Joshua, emi akadade itie Moses, enyene mbuọtidem ye uko. Ke isua 1473 M.E.N., Israel ẹma ẹben̄e idem ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ẹma ẹwụk Joshua ẹte: “Nyene uko nyụn̄ nen̄ede kop odudu.” Edieke Joshua edinamde se Ibet ọdọhọde, enye eyenyene ọniọn̄ onyụn̄ okụt unen. Ẹkedọhọ enye ẹte: “Kûdịghe, kûnyụn̄ uyak idem enyek fi, koro Jehovah Abasi fo odude ye afo ke ebiet ekededi eke afo akade.” (Josh. 1:7-9) Ikọ oro ama enen̄ede ọsọn̄ọ Joshua idem. Abasi ama onyụn̄ odu ye enye, sia akayak esisịt ndibọ ofụri Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke ufan̄ isua itiokiet kpọt—oro edi, etisịm 1467 M.E.N.
IBAN EMI ẸKENAMDE N̄KPỌ ABASI UKO UKO
8. Didie ke Rahab ekenịm uwụtn̄kpọ mbuọtidem ye uko ọnọ nnyịn?
8 Toto ke eset, ediwak iban ẹmesọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah uko uko. Ke uwụtn̄kpọ, Rahab, akpara emi okodude ke Jericho, ama ọbuọt idem ye Abasi, ada uko edịp owo iba emi Joshua ọkọdọn̄de ẹkeyep isọn̄ oro, onyụn̄ abian̄a mme isụn̄utom edidem obio oro, emi ẹkeyomde mbon uyep oro. Owo ikosoboke enye ye mbonubon mmọ ke ini nditọ Israel ẹkesobode Jericho. Enye ama etre idiọk usụn̄ uwem esie, ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ Jehovah, onyụn̄ akabade edi eka ete ete Messiah. (Judg. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ enye ke ntak mbuọtidem ye uko esie.
9. Didie ke Deborah, Barak, ye Jael ẹkewụt uko?
9 Ke Joshua ama akakpa ke n̄kpọ nte isua 1450 M.E.N., Abasi ama emek mme ebiereikpe ke Israel. Ke Edidem Jabin emi akakarade Canaan ama ekefịk nditọ Israel ke isua 20, Abasi ama anam prọfet an̄wan emi ekekerede Deborah esịn udọn̄ ọnọ Barak ebiereikpe ete akan̄wana ye enye. Barak ama osop irenowo 10,000 ke Obot Tabor onyụn̄ eben̄e idem ndin̄wana ye Sisera emi ekedide etubom ekọn̄ Jabin. Sisera ama ada udịmekọn̄ esie ye chariot 900 aka Itịghede Kishon. Ndien ke ini nditọ Israel ẹkedụkde itịghede oro, Abasi ama anam ukwọ ọtọ odụk anam an̄waekọn̄ oro akabade etie okpụk okpụk tutu mme chariot mbon Canaan ikemeke aba ndisan̄a. Ikọt Barak ẹma ẹkan, “kpukpru udịmekọn̄ Sisera [ẹnyụn̄] ẹduọn̄ọ ke iso akan̄kan̄.” Sisera ke idemesie ama efehe ekedịbe ke tent Jael, edi n̄wan emi ama owot enye ke ini enye ekedede idap. “Edida ukpono” edikan emi ekenyene n̄wan oro, man osu ntịn̄nnịm ikọ oro Deborah eketịn̄de ọnọ Barak. Sia Deborah, Barak, ye Jael ẹkenamde n̄kpọ uko uko, Israel ama “ana sụn̄ ke isua aba.” (Judg. 4:1-6, 14-22) Ediwak irenowo ye iban emi ẹbakde Abasi ẹmewụt ukem mbuọtidem ye uko oro.
IKỌ NNYỊN EKEME NDINAM MBON EN̄WEN ẸNYENE UKO
10. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke ikọ nnyịn ekeme ndinam mbon en̄wen ẹnyene uko?
10 Se nnyịn itịn̄de ekeme ndinam ekemmọ mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹnyene uko. Ke n̄kpọ nte isua 3,100 emi ẹkebede, Edidem David ama ọdọhọ Solomon eyen esie ete: “Nyene uko, kop odudu nyụn̄ nam n̄kpọ. Kûfehe ndịk, kûnyụn̄ uyak idem enyek fi, koro Jehovah Abasi kpa Abasi mi odude ye afo. Enye idikpọn̄ke fi tutu ẹkụre ofụri utom ufọk Jehovah emi.” (1 Chron. 28:20) Solomon ama anam n̄kpọ uko uko onyụn̄ ọbọp akwa temple Jehovah ke Jerusalem.
11. Didie ke ikọ emi eyenan̄wan Israel akadade uko etịn̄ akan̄wam eren kiet?
11 Ke n̄kpọ nte isua 3,000 emi ẹkebede, ikọ emi eyenan̄wan Israel emi ekedide ofụn akadade uko etịn̄ ama an̄wam owo akpamfia. Mbon n̄wo ẹkemụm enye ẹnyọn̄ ndien enye ama akabade edi asan̄autom Naaman, akwa owoekọn̄ Syria. Sia enye ọkọfiọkde mme utịben̄kpọ oro Jehovah akadade Elisha anam, enye ama ọdọhọ n̄wan Naaman ke edieke ebe esie akpakade Israel, ke prọfet Abasi ọkpọkọk enye. Naaman ama aka Israel, ẹkọk enye ke utịbe utịbe usụn̄, enye onyụn̄ akabade edi andituak ibuot nnọ Jehovah. (2 Ndi. 5:1-3, 10-17) Edieke afo edide eyenọwọn̄ emi amade Abasi nte eyenan̄wan oro akamade, Abasi ekeme ndinọ fi uko man ọnọ mme andikpep, nditọ ufọkn̄wed mbufo, ye mbon en̄wen ikọ ntiense.
12. Didie ke ikọ Edidem Hezekiah okotụk ikọt esie?
12 Nti ikọ ekeme ndinọ owo uko ke ini afanikọn̄. Ke ini mbon Assyria ẹkekade ndin̄wana ye Jerusalem ke n̄kpọ nte isua 2,800 emi ẹkebede, Edidem Hezekiah ama asian ikọt esie ete: “Mbufo ẹnyene uko ẹnyụn̄ ẹkop odudu. Ẹkûfehe ndịk ẹkûnyụn̄ ẹyak idem enyek mbufo ke ntak edidem Assyria ye ke ntak ofụri otuowo emi ẹdude ye enye; koro mbon oro ẹdude ye nnyịn ẹwakde ẹkan mbon oro ẹdude ye enye. Enye enyene n̄kpọekọn̄ obụkidem, edi Jehovah Abasi nnyịn odu ye nnyịn ndin̄wam nnyịn nnyụn̄ n̄n̄wana ekọn̄ nnọ nnyịn.” Ikọ oro okotụk ikọt esie didie? Sese, “mbio obio ẹberi edem ke ikọ Hezekiah.” (2 Chron. 32:7, 8) Mme utọ ikọ oro ẹkeme ndinam nnyịn ke idem nnyịn ye mme Christian eken inen̄ede inyene uko ke ini ẹkọbọde nnyịn.
13. Nso uwụtn̄kpọ uko ke Obadiah asan̄autom Edidem Ahab ekenịm ọnọ nnyịn?
13 Ndusụk ini ẹsiwụt uko ke n̄kpọ oro owo mîtịn̄ke-tịn̄. Ke n̄kpọ nte isua 3,000 emi ẹkebede, Obadiah, asan̄autom Edidem Ahab ama edịp prọfet Jehovah ikie, “owo aba ye duop, aba ye duop, ke abaitiat” mbak Jezebel, idiọk ọbọn̄ an̄wan edidọhọ ẹwot mmọ. (1 Ndi. 18:4) Ukem nte Obadiah oro akabakde Abasi, ediwak mme asan̄autom Jehovah eyomfịn oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹsinyene uko ẹkpeme nditọete mmọ ke nditre ndinọ mme andikọbọ ntọt mban̄a nditọete mmọ.
ESTHER—ỌBỌN̄ AN̄WAN EMI EKENYENEDE UKO
14, 15. Didie ke Esther ọbọn̄ an̄wan okowụt mbuọtidem ye uko, ndien nso ikedi utịp?
14 Esther ọbọn̄ an̄wan ama enen̄ede owụt mbuọtidem ye uko ke n̄kpọ nte isua 2,500 emi ẹkebede, ke ini Haman okodụkde odu ndisobo mme Jew emi ẹkedude ke ofụri Obio Ukara Persia. Emi ama anam mmọ ẹtuan̄a, ẹtre udia, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam. (Esther 4:1-3) N̄kpọ emi ama enen̄ede afịna Esther ọbọn̄ an̄wan. Mordecai eyen eyeneka ete esie ama ọnọ enye n̄wed ewụhọ emi ẹkewụkde ẹte ẹsobo kpukpru mme Jew, onyụn̄ ọdọhọ enye ekekpe edidem ubọk ete ọfọn ido ye nditọete imọ. Edi ẹkesiwowọt owo ekededi emi akakade iso edidem ke ini owo mîkotke enye.—Esther 4:4-11.
15 Kpa ye oro, Mordecai ama ọdọhọ Esther ete: ‘Edieke afo odopde uyo, edinyan̄a oyoto ebiet efen esịm mme Jew. Ndien anie ọfiọk m̀mê afo ekesịm itie ubọn̄ ọnọ utọ ini ntem?’ Esther ama ọdọhọ Mordacai ete osop mme Jew ke Shushan ọtọkiet ẹnyụn̄ ẹtie utre udia ẹban̄a imọ. Enye ama ọdọhọ ete: ‘Ami n̄ko nyetre udia kpa ntre, ndien ekem nyodụk n̄ka iso edidem, okposụkedi ibet mînyịmeke emi; ndien edieke anade n̄kpa, yak n̄kpa.’ (Esther 4:12-17) Esther ama anam n̄kpọ uko uko, ndien n̄wed emi ekerede enyịn̄ esie owụt ke Abasi ama anyan̄a ikọt Esiemmọ. Ke eyo nnyịn, mme Christian emi ẹyetde aran ye mbon eken emi ẹyakde idem ẹnọ Abasi ẹsiwụt utọ uko oro ke ini idomo—ndien “Andikop akam” esidu ye mmọ kpukpru ini.—Kot Psalm 65:2; 118:6.
“NYENE UKO”
16. Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus ekenịm ọnọ mme uyen emi ẹdude ke esop?
16 Isan̄ kiet, ke ini Jesus ekedide isua 12, ẹma ẹkụt enye ke temple “nte etiede ke ufọt mme andikpep akpan̄ utọn̄ ọnọ mmọ onyụn̄ [obụpde] mmọ mbụme.” Akan oro, “idem [ama] ọdọdiọn̄ akpa kpukpru mmọ emi ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ enye aban̄a ifiọk ye ibọrọ esie.” (Luke 2:41-50) Okposụkedi oro Jesus ekedide eyenọwọn̄, enye ama enyene mbuọtidem ye uko ekem ndibụp ikpọ mme andikpep ke temple mbụme. Edieke mme uyen emi ẹdude ke esop ẹtide uwụtn̄kpọ Jesus, emi ayanam mmọ ẹnen̄ede ẹda mme ifet oro ẹbererede ‘ẹbọrọ owo ekededi eke obụpde mmọ ntak idotenyịn emi mmọ ẹnyenede.’—1 Pet. 3:15.
17. Ntak emi Jesus ọkọdọhọde mme mbet esie ‘ẹsọn̄ esịt,’ ndien ntak emi anade nnyịn inyene uko?
17 Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ete ‘ẹsọn̄ esịt.’ (Matt. 9:2, 22) Enye ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Sese! Ini ke edi omonyụn̄ ededi ama, eke kpukpru mbufo ẹdisuanade ẹnyọn̄ọ ufọk mbufo, mbufo ẹyenyụn̄ ẹkpọn̄ mi ikpọn̄; edi ndidụhe ikpọn̄, koro Ete odude ye ami. Ntịn̄ mme n̄kpọ emi nnọ mbufo man mbufo ẹkpenyene emem ebe ke ami. Mbufo ẹyekụt ukụt ke ererimbot, edi ẹnyene uko! Ami mmakan ererimbot.” (John 16:32, 33) Ererimbot ẹsasua nnyịn ukem nte ẹkesuade mme mbet Jesus ke eyo mme apostle, edi nnyịn iyomke ndidi ubak ererimbot. Edieke itiede ikere iban̄a uwụtn̄kpọ uko Eyen Abasi, oro ayanam inyene uko nditre ndiyak ererimbot emi asabade nnyịn. Enye ama akan ererimbot, ndien nnyịn imekeme ndikan n̄ko.—John 17:16; Jas. 1:27.
“NEN̄EDE NYENE UKO!”
18, 19. Didie ke apostle Paul okowụt ke imọ imenyene mbuọtidem ye uko?
18 Apostle Paul ama ọyọ ekese idomo. Isan̄ kiet, mme Jew ke Jerusalem ẹkpekewai enye mbai mbai mîkpedịghe emi mbonekọn̄ Rome ẹkenyan̄ade enye ẹbọ. Ke okoneyo usen oro, “Ọbọn̄ edida enye ke n̄kan̄ onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Nen̄ede nyene uko! Koro kpa nte afo ọkọnọde ọyọhọ ikọ ntiense ke mme n̄kpọ oro ẹban̄ade mi ke Jerusalem, ntre ke ana afo ọnọ ikọ ntiense n̄ko ke Rome.’” (Utom 23:11) Paul ama onyụn̄ anam ntre.
19 Paul ama ọsọn̄ọ asua ọnọ “mme akakan apostle” emi ẹkeyomde ndisabade esop Corinth. (2 Cor. 11:5; 12:11) Mmọ ikenyeneke n̄kpọ ndida n̄wụt ke mmimọ idi mme apostle, edi Paul ama enyene—oro edi, n̄kpọkọbi, umia, mme n̄kpọndịk ke usụn̄isan̄, n̄kpọndịk eken, biọn̄, nsatitọn̄, ye ataba-idap, ke adianade ye ọkpọsọn̄ udọn̄ emi enye ekenyenede aban̄a ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ. (Kot 2 Corinth 11:23-28.) Ata eti uwụtn̄kpọ mbuọtidem ye uko emi Paul ekenịmde mi owụt ke Abasi ọkọnọ enye odudu.
20, 21. (a) Siak n̄kpọ kiet emi owụtde ke ana ika iso inyene uko. (b) Nso ye nso ikeme ndiyom iwụt uko, ndien nso ke ikeme nditịm mfiọk?
20 Idịghe kpukpru Christian ẹdisobo ata ọkpọsọn̄ ukọbọ. Edi oyom kpukpru owo ẹnyene uko man ẹyọ mme mfịna uwem. Ke uwụtn̄kpọ, akparawa kiet ke Brazil ama odụk n̄ka mme abiatibet. Ke ama ekekpep Bible, enye ama okụt ke ana imọ inam ukpụhọde, edi ẹsiwowot owo ekededi emi ọkpọn̄de n̄ka oro. Enye ama ọbọn̄ akam onyụn̄ ada N̄wed Abasi owụt etubom n̄ka oro ntak emi anade imọ ikpọn̄ n̄ka oro. Ẹma ẹsana enye ẹyak ndien enye ama akabade edi asuanetop Obio Ubọn̄.
21 Oyom uko man ẹkwọrọ eti mbụk. Oyom mme Christian emi ẹdide uyen, emi ẹdude ke ufọkn̄wed, ẹnyene uko man mmọ ẹkeme ndisọn̄ọ nda ke ufọkn̄wed. Esiyom uko man ẹkeme ndiben̄e ini ke itieutom nda ndụk ofụri mbono. Odu ediwak n̄kpọ eken oro ẹkemede ndiyom uko. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke isobo ke uwem, Jehovah oyokop “akam mbuọtidem” nnyịn. (Jas. 5:15) Ke akpanikọ, enye ekeme ndinọ nnyịn edisana spirit esie man ikeme ‘ndinen̄ede nnyene uko nnyụn̄ nsọn̄ esịt’!
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 11]
Enoch ama ọkwọrọ ikọ ye uko ke ererimbot oro mîbakke Abasi
[Ndise ke page 12]
Jael ama enyene uko onyụn̄ enyene esịt
