Mbụk Eyouwem

Ẹdi Ufan ke Isua 60 edi Etie nte Ẹkam Ẹtọtọn̄ọ

Ke mbubreyo usen kiet ke ndaeyo 1951, n̄kparawa inan̄ emi mîyọhọke isua 25 ẹma ẹka itie ukot owo ke telefon ke Ithaca, ke New York ke United States, ẹkekot mme owo usụn̄ usụn̄ ko ke Michigan, Iowa, ye California. Mmọ ẹma ẹnyene eti mbụk ndinọ mmọ!

KE FEBRUARY isua oro ekebede, mme asiakusụn̄ 122 ẹma ẹka South Lansing ke New York, man ẹkedụk ọyọhọ otu 17 ke Ufọkn̄wed Gilead. Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, ye Ramon Templeton ẹma ẹsịne ke otu mbon emi ẹkeyomde ndikabade ndi isụn̄utom mi. Lowell ye Bill ẹto Michigan, Richard oto Iowa, ndien Ramon oto California; ikebịghike mmọ mbinan̄ ẹma ẹkabade ufan.

Ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ ition ẹma ẹkebe, mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹkop nduaidem ke ini ẹketọtde ke Brọda Nathan Knorr ọmọn̄ oto ibuot itieutom ofụri ererimbot editịn̄ ikọ ọnọ nditọ ufọkn̄wed. Nditọete mbinan̄ emi ẹma ẹdọdọhọ ke edieke ẹnyịmede, ke mmimọ ikpama ndinam utom ke idụt kiet. Ndi ini ama edikem mmọ ndifiọk n̄kpọ mban̄a idụt emi ẹdinọde mmọ ẹkenam utom isụn̄utom? Ih!

Idem eketie nditọ ufọkn̄wed emi urua urua ke ini Brọda Knorr ọkọtọn̄ọde ndisiak idụt emi ẹnọde mmọ ẹka. Ufan inan̄ emi idem ekenyekde mi ẹkedi akpa mbon emi ẹkekotde ẹdọk ẹdi mbot utịn̄ikọ. Edi esịt ama ana mmọ usụn̄ ke ini ẹkedọhọde ke mmọ mbinan̄ ẹdika idụt kiet! Edi m̀mọ̀n̄ ke ẹkeyom ndinọ mmọ ẹka? Idem ama akpa nditọ ufọkn̄wed mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkwak ubọk ẹbịghi ke ini ẹkedọhọde ke ẹnọ mmọ ẹka Germany.

Mbụk oro aban̄ade nte Mme Ntiense ke Germany ẹkesọn̄ọde ẹda ẹnam akpanikọ ọtọn̄ọde ke 1933 ke ini ukara Hitler esikpa Mme Ntiense Jehovah idem ke kpukpru ebiet. Ediwak nditọ ufọkn̄wed emi ẹma ẹti nte mmimọ ikọnọde ọfọn̄ ye mme n̄kpọ un̄wam ẹsọk nditọete mmọ ke Europe ke utịt ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ẹkediọn̄ọ ikọt Abasi ke Germany nte mbon emi ẹnen̄erede ẹnyene mbuọtidem, ẹnyene uko, ẹnyụn̄ ẹberi edem ke Jehovah. Lowell eti nte imọ ikekerede ite, ‘ọwọrọ imọn̄ ikụt ndima nditọete emi iso ye iso.’ Emi akanam mmọ mbinan̄ ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ẹnyụn̄ ẹkot mme owo ke telefon mbubreyo usen oro.

KE USỤN̄ UKA GERMANY

Ke July 27, 1951, nsụn̄ikan̄ emi ẹkotde Homeland ama osio ke esụk East River ke New York, ndien ufan mbinan̄ emi ẹma ẹsan̄a ke nsụn̄ikan̄ emi ke usen 11 ẹka Germany. Brọda Albert Schroeder,  kiet ke otu mme andikpep mmọ ke Gilead emi okonyụn̄ edide owo Otu Ukara nte ini akakade, ama ekpep mmọ n̄kpri n̄kpri n̄kpọ ke usem German. Mmọ ẹkekere ke iyekpep mme n̄kpọ en̄wen ke emi isan̄ade ye mbon Germany ke nsụn̄ikan̄ mi. Edi mbon emi ẹkesan̄ade ke nsụn̄ikan̄ oro ẹkesem nsio nsio usem German. Emi ama etịmede mmọ!

Ke idịbi ama okobụhọde mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpọhi ediwak ini ke ntak isan̄ mmọn̄, mmọ ẹma ẹkebehe ke Hamburg ke Germany ke usenubọk Tuesday, August 7. Mmọ ẹma ẹkụt nte ekọn̄ emi okokụrede isua itiokiet ke edem akabiatde n̄kpọ ke kpukpru ebiet. Se mmọ ẹkekụtde emi ama anam mmọ mbọm, mmọ ẹnyụn̄ ẹdụk tren okoneyo oro ẹka Wiesbaden emi n̄kọk itieutom okodude ini oro.

Ke tụhi-tụhi usenubọk Wednesday, mmọ ẹma ẹsobo akpa Ntiense emi otode Germany, enye ekekere Hans—ata enyịn̄ mbon Germany! Hans ama emen mmọ ke itie mbehe tren aka Bethel akayak ọnọ akamba eyenete an̄wan emi mîkopke Ikọmbakara. Etie nte eyenete an̄wan emi ekekere ke mmọ ẹyekop usem mmimọ edieke imọ itịn̄de ikọ uyo ọsọn̄. Edi kpa ye emi enye eketịmde-tịm emenerede uyo etịn̄ ikọ, nditọete oro ikọfiọkke se enye etịn̄de, enye inyụn̄ ifiọkke se mmọ ẹtịn̄de. Ke akpatre, Brọda Erich Frost emi ekedide asan̄autom n̄kọk itieutom ama ọwọrọ edi edinen̄ede ọkọm mmọ ke Ikọmbakara. N̄kpọ ama ọtọn̄ọ ndifọn!

Akpa mbono usem German emi mmọ ẹkedụkde ekedi Mbono “Edisana Utuakibuot” ke Frankfurt am Main ke utịt utịt August. N̄wakn̄kan ibatowo ekedi 47,432, ndien ndikụt nte owo 2,373 ẹnade baptism ama anam nditọete inan̄ emi ẹtetịm ẹma utom isụn̄utom ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹnyene udọn̄ ke utom ukwọrọikọ. Edi ke usen ifan̄ ẹbede, Brọda Knorr ama anam ẹdiọn̄ọ ke mmọ ẹdidu ke Bethel inam utom.

Enyene ini emi Ramon ekenyenede ifet ndinam utom ke Bethel United States, edi enye ama esịn koro enye ekenen̄ede ama utom isụn̄utom.  Richard ye Bill ikakam ikereke-kere iban̄a ndinam utom ke Bethel. Edi nte utom mmọ ekedide edinem mmọ ama anam mmọ ẹfiọk ke Jehovah ọfiọk se ifọnde ye nnyịn kpukpru ini. Owụt eti ibuot didie ntem nditiene ndausụn̄ esie utu ke ndinam se idọn̄de nnyịn! Owo emi ọfiọkde emi ekeme ndinam utom ekededi emi Jehovah ọnọde enye ke ebiet ekededi.

VERBOTEN!

Ediwak owo ke Bethel Germany ẹma ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ndinyene mbon America ke otu mmọ man ẹkpep mmọ Ikọmbakara. Edi usen kiet ke itie udia, idotenyịn mmọ ama akpa mfụhọ. Brọda Frost ama etịn̄ ikọ ke usem German odudu odudu nte enye esinyụn̄ etịn̄de ikọ, etie nte akaban̄a ata akpan n̄kpọ. Kpukpru ebiet ama odobo, nditọete ẹnyụn̄ ẹsịn enyịn ke usan mmọ. Okposụkedi emi nditọete inan̄ emi mîkokopke usem German, nte enye osụk etịn̄de ikọ, mmọ ẹma ẹdifiọk ke ẹtịn̄ ẹban̄a mmimọ. Ntre idem ama enyek mmọ ke ini Brọda Frost okofioride afiak ofiori ete, “VERBOTEN!” (“Edi ibet!”) Nso ke mmọ ẹkenam emi akanamde Brọda Frost etịn̄ ikọ ntre?

Ke udia ama akasuana, kpukpru owo ẹma ẹsọsọp ẹnyọn̄ọ ubet mmọ. Nte ini akakade, eyenete kiet ama anam se iketịbede oro an̄wan̄a mmọ. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Edieke ẹyomde ndin̄wam nnyịn, ana ẹbem iso ẹkpep usem German. Oro akanam Brọda Frost ọdọhọ ke nditịn̄ Ikọmbakara ye mbufo EDI IBET tutu mbufo ẹfiọk ndisem usem German.”

Ofụri owo ke Bethel ẹma ẹnịm ibet emi. N̄kpọ emi ama an̄wam mbufa nditọete emi ẹkpep ndisem usem German, onyụn̄ ekpep mmọ ke item emi edima eyenete ọnọde edi ke ufọn nnyịn, idem ekpededi item emi ọsọsọn̄ ndinam ke nsonso oro. Item emi Brọda Frost ọkọnọde mi owụt nte enye akamade esop Jehovah ye nditọete esie. * Imosụk ise nte nditọete inan̄ emi ẹkedimade enye nte ini akakade!

NDIKPEP N̄KPỌ NTO MME UFAN NNYỊN

Imekeme ndikpep mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde nnyịn idi nti ufan Jehovah ito mme ufan nnyịn emi ẹbakde Abasi. Nditọete inan̄ emi ẹma ẹkpep n̄kpọ ẹto ata ediwak nditọete ke Germany, ẹnyụn̄ ẹkpep n̄kpọ ẹto kiet eken n̄ko. Richard ọdọhọ ete: “Lowell ama ọfiọk usem German esisịt onyụn̄ anam ọfọn, edi nnyịn mbon eken ikamamian̄a ndikpep usem emi. Enye ọkọsọn̄ọ kpukpru nnyịn, ntre enye ke ikesika ibịne ke ini inyenede  mfịna ke usem emi, enye okonyụn̄ esida nnyịn usụn̄.” Ramon ọdọhọ ete: “Esịt ama enen̄ede enem mi ke ini eyenete emi otode Switzerland ọkọnọde nnyịn ufọkisen esie ke edem mmọ ete idu ke akpa ini emi ikakade nduọkodudu ke ima ikodu ke Germany isua kiet. N̄kekere ke imọn̄ ibọhọ ufen ukpep usem German ke ofụri urua iba! Edi n̄kọfiọkke se Lowell edinamde. Enye ọkọdọhọ ke ana isineme itie N̄wed Abasi eke usen ke usen ke usem German. Enye ikenyịmeke ndikpụhọde ekikere idem kpa ye n̄kayatde esịt. Edi n̄kpọ emi ama ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ—oro edi, tiene ndausụn̄ mbon emi ẹmade fi, idem ekpededi umaha se mmọ ẹdọhọde anam. Ido emi anam emem nnyịn utom nditiene ndausụn̄ esop Abasi ke ediwak isua idahaemi.”

Ufan inan̄ emi ẹfiọk ke enyene se owo mmọ kiet kiet adade akan mbon eken, kpa nte Philippi 2:3 ọdọhọde ete: “Ẹda nsụhọdeidem ẹbat ẹte mbon en̄wen ẹfọn ẹkan mbufo.” Ntre, ufan ita eken ẹsinọ Bill ukpono ke ndidọhọ enye anam mme n̄kpọ emi mmọ ẹdiọn̄ọde ke enye ọdiọn̄ọ ndinam n̄kan mmimọ. Lowell ọdọhọ ete: “Isidọhọ Bill anam n̄kpọ ekededi oro ọsọn̄de mînyụn̄ inemke ndinam. Enye esinen̄ede ọfiọk ndinam n̄kpọ emi ke usụn̄ emi kpukpru nnyịn iyomde ẹnam, edi emi nnyịn mînyeneke uko ndinam.”

INEM INEM NDỌ

Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ kiet kiet ẹdọ iban tutu mmọ mbinan̄ ẹdọ ndọ. Ima oro mmọ mbinan̄ ẹkemade Jehovah ye utom uyọhọ ini akanam mmọ ẹdi ufan, ntre mmọ ẹma ẹbiere ndiyom iban emi ẹdinịmde Jehovah akpa ke uwem. Utom uyọhọ ini anam mmọ ẹfiọk ke ọfọn ndinọnọ akan ndibọbọ ye nte ke inaha ẹyak se idọn̄de nnyịn edi akpan n̄kpọ akan mme n̄kpọ Obio Ubọn̄. Ntem mmọ ẹkemek nditọete iban emi ẹkedụkde utom uyọhọ ini ke idemmọ. Mmọ mbinan̄ ẹma ẹkop inem ndọ mmọ.

Edieke mme owo ẹyomde ndọ mmọ m̀mê ufan mmọ ebịghi, ana mmọ ẹsịn Jehovah. (Eccl. 4:12) Idem okposụkedi emi n̄wan Bill ye eke Ramon ẹkekpan̄ade nte ini akakade, mmọ mbiba ẹma ẹnyene idatesịt ye un̄wam emi anam-akpanikọ an̄wan esinọde ebe esie. Lowell ye Richard ẹsụk ẹkaka iso ẹnyene utọ un̄wam oro. Bill ama afiak ọdọ n̄wan, edi enye eketetịn̄ enyịn emek n̄wan man enye akpaka iso anam utom uyọhọ ini.

Nte ini akakade, utom mmọ ama anam mmọ ẹka nsio nsio ebiet—nte Germany, Austria, Luxembourg, Canada, ye United States. Emi ikayakke ufan inan̄ emi ẹdu ọtọkiet nte mmọ ẹkpemade ndidu. Edi idem ke ini emi mmọ ẹkedude ẹyom usụn̄ ẹkpọn̄ kiet eken, mmọ ẹma ẹsinyene nneme kpukpru ini, ẹdara ye kiet eken ke ini ẹbọde edidiọn̄, ẹnyụn̄ ẹtua ye kiet eken ke mme ini mfụhọ. (Rome 12:15) Ẹkpenyene ndinen̄ede n̄kpono mme utọ ufan emi, owo ikponyụn̄ idaha mmọ inam mbubru. Mmọ ẹdi ọsọn̄urua enọ emi Jehovah ọnọde. (N̄ke 17:17) Ọsọn̄ etieti ndinyene ata ufan ke ererimbot idahaemi! Edi kpukpru ata mme Christian ẹkeme ndinyene mmọ ediwak. Sia idide Mme  Ntiense Jehovah, nnyịn imenyene nti ufan ke otu nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot, ndien ke akande kpukpru, idi ufan Jehovah Abasi ye Jesus Christ.

Kpa nte edide ye kpukpru nnyịn, ufan inan̄ emi ẹsinyene mfịna—edide ubiak n̄kpa an̄wan, idiọk udọn̄ọ, edise mban̄a mme ete ye eka oro ẹsọn̄de, afanikọn̄ edibọk eyen ke adan̄aemi ẹnamde utom uyọhọ ini, nnyekidem oro esisan̄ade ye utom oro esop Abasi ọnọde owo, ye mme mfịna usọn̄ emi akade-ka iso. Edi mmọ ẹfiọk n̄ko ke ufan—edide mbon oro isikụtde ke usen ke usen m̀mê mbon oro ẹdude ẹyom usụn̄—ẹsin̄wam mbon oro ẹmade Jehovah ẹyọ kpukpru mfịna.

UFAN ORO EDIBỊGHIDE KE NSINSI

Ekeye didie ntem ke ini Lowell, Ramon, Bill, ye Richard ẹkeyakde idemmọ ẹnọ Jehovah ke ini mmọ ẹkedide isua 18, 12, 11, ye 10 ẹnyụn̄ ẹdụk utom uyọhọ ini ke ini mmọ ẹkedude ke ufọt isua 17 esịm 21. Mmọ ẹkenam nte Ecclesiastes 12:1 ekesịnde udọn̄ ọnọ mmọ ẹnam, ete: “Ti Akwa Andibot fi ke ini afo edide akparawa.”

Edieke afo edide akparawa Christian, yere ikot oro Jehovah okotde fi ete odụk utom uyọhọ ini, edieke idaha fo ayakde. Ndien mfọnido esie oro owo mîdotke ekeme ndinam fi okop idatesịt—nte ufan inan̄ emi ẹkekopde—ndinam utom esenyịn circuit, district, m̀mê zone; ndinam utom ke Bethel, esịnede ndidi owo Kọmiti N̄kọk Itieutom; ndinọ ukpep ke Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ ye Ufọkn̄wed Utom Usiakusụn̄; ye ndinọ utịn̄ikọ ke n̄kpri ye ikpọ mbono district. Esịt akadat ufan mbinan̄ emi didie ntem ndifiọk ke ata ediwak owo ẹma ẹbọ ufọn ẹto se mmimọ ikanamde! Kpukpru emi ekedi sia ke ini mmọ ẹkedide n̄kparawa mmọ ẹma ẹyere inem inem ikot oro Jehovah okokotde mmọ ete ẹnam n̄kpọ imọ ke ofụri ukpọn̄.—Col. 3:23.

Mfịn, Lowell, Richard, ye Ramon ẹfiak ẹnam utom ọtọkiet ke n̄kọk itieutom Germany, emi odude idahaemi ke Selters. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ ke Bill ama akpa ke 2010 ke ini akanamde utom nte akpan asiakusụn̄ ke United States. N̄kpa ama etịmede ufan owo inan̄ emi ekekperede ndisịm isua 60 mi! Edi Abasi nnyịn, Jehovah, isidehedei ifre mme ufan esie. Imekeme nditịm nnịm ke kpukpru ufan mme Christian oro n̄kpa etịmerede ke ibio ini, ke ukara Obio Ubọn̄ esie ayanam mmọ ẹfiak ẹdi ufan.

Esisịt ini mbemiso Bill akakpade, enye ama ewet ete: “Ke ofụri isua 60 oro nnyịn idide ufan, ntịghi nte akanam itọhọde. Ufan nnyịn esisụk edi ata san̄asan̄a n̄kpọ ọnọ mi!” Ndien sia ufan esie mbita ẹnịmde ke mmimọ mbinan̄ iyaka iso idi ufan ke obufa ererimbot, mmọ ẹma ẹsọsọp ẹdian do ẹte, “Edi ikam itọtọn̄ọ.”

[Ikọ Idakisọn̄]

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 18]

Nte utom mmọ ekedide edinem mmọ ama anam mmọ ẹfiọk ke Jehovah ọfiọk se ifọnde ye nnyịn kpukpru ini

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 21]

“Ke ofụri isua 60 oro nnyịn idide ufan, ntịghi nte akanam itọhọde”

[Ndise ke page 17]

Ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Richard, Lowell, Ramon, ye Bill ke ini mmọ ẹketọn̄ọde ufan ke Gilead

[Mme ndise ke page 18]

Enyọn̄: Ramon enịm Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄; nnasia: Richard ke ada ukwak uwet adres anam utom ke Bethel ke Wiesbaden

[Mme ndise ke page 19]

Enyọn̄: Brọda Frost (nnasia) ye mbon eken ke ini Brọda Knorr (ufien) ekedide; nnasia: Ini ikakade nduọkodudu ke Switzerland ke 1952

[Ndise ke page 20]

Ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Richard, Bill, Lowell, ye Ramon ẹsobo ke Selters ke ini ediyak mbufa ufọk n̄kọk itieutom nnọ ke 1984

[Ndise ke page 21]

Ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Ramon, Richard, ye Lowell