1, 2. (a) Nso ikedi “ataya David,” ndien didie ke ẹkenyene ndifiak mbọp enye? (b) Mmanie ẹdiana kiet ẹnam utom nte mme asan̄autom Jehovah mfịn?

KE AKWA mbono otu ukara ke Jerusalem ke isua 49 E.N., James mbet Jesus ama ọdọhọ ete: “Symeon [Peter] omobụk ọyọhọ ọyọhọ nte Abasi ke akpa ini ọkọwọn̄ọrede ntịn̄enyịn esie ọnọ mme idụt ndisio mme owo ke otu mmọ nnọ enyịn̄ esie. Ndien ikọ mme Prọfet ẹsan̄a ẹkekem ye emi, kpa nte ẹwetde ẹte, ‘Ke mme n̄kpọ emi ẹma ẹkebe nyafiak ndi nditọn̄ọ ntak mbọp ataya David oro ọduọde; nyonyụn̄ ntọn̄ọ ntak mbọp n̄wụre esie nnyụn̄ ntọn̄ọ ntak mmenede enye n̄wụk, man mbon oro ẹsụhọde ke otu mbio emi ẹkpesịn ifịk ẹyom Jehovah, ọkọrọ ye mme owo ke kpukpru mme idụt, kpa mmọ emi ẹkotde ẹdian enyịn̄ mi, ntem ke Jehovah, emi anamde mme n̄kpọ emi, ọdọhọ, emi anamde ẹfiọk n̄kpọ emi toto ke eset.’”—Utom 15:13-18.

² “Ataya [m̀mê, ufọk ubọn̄] David” ọkọduọ ke ini ẹkedororede Edidem Zedekiah ke ebekpo. (Amos 9:11) Edi ẹyefiak ẹbọp “ataya” oro ke ini Jesus emi otode ubon David edidide nsinsi Edidem. (Ezek. 21:27; Utom 2:29-36) Nte James okowụtde ke enịm-mbụk mbono oro, ntịn̄nnịm ikọ Amos emi ke okosu sia ke ẹketan̄ mme Jew ye mme Gentile ẹbok nte mbon emi ẹdikarade ye Jesus ke heaven. Mfịn, nsụhọ mme Christian oro ẹyetde aran ye “mme erọn̄ en̄wen” emi ẹdide ediwak miliọn ke ẹdiana kiet ẹtan̄a akpanikọ Bible nte mme asan̄autom Jehovah.—John 10:16.

3, 4. Ikọt Jehovah ẹkesan̄a didie ẹka iso ẹtuak ibuọt ẹnọ enye ke Babylon?

³ Ke ini ẹketan̄de mme Jew ẹka ntan̄mfep ke Babylon,  ama ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke “ataya David” ama ọduọ. Sia nsunsu ido ukpono ẹkedide barasuene ke Babylonia, ikọt Abasi ẹkenam didie ẹka iso ẹtuak ibuot ẹnọ ata Abasi ke ofụri isua 70 oro mmọ ẹkedude ke ntan̄mfep, ọtọn̄ọde ke isua 607 M.E.N. esịm 537 M.E.N.? Edi ukem nte nnyịn ikọt Jehovah mfịn isan̄ade ituak ibuot inọ enye ke ererimbot emi Satan akarade mi. (1 John 5:19) Udeme emi Abasi ọnọde nnyịn an̄wam nnyịn inam ntre.

⁴ Kiet ke otu udeme emi Abasi ọnọde nnyịn edi Ikọ esie emi ẹwetde-wet. Mme Jew emi ẹkedude ke ntan̄mfep ikenyeneke ofụri Edisana N̄wed Abasi, edi mmọ ẹma ẹfiọk Ibet Moses, ye Ibet Duop emi ẹkesịnede do. Mmọ ẹma ẹfiọk “ikwọ Zion,” ẹma ẹti ediwak n̄ke, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹfiọk se mme asan̄autom Jehovah oro ẹkedude mbemiso mmọ ẹkenamde. Mbon ntan̄mfep oro ẹma ẹtua ke ini mmọ ẹketide Zion, mmọ ikonyụn̄ ifreke Jehovah. (Kot Psalm 137:1-6.) Oro ama anam mmọ ẹka iso ẹsọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit idem ke ini ẹkedude ke Babylon emi ukpepn̄kpọ ye mme edinam nsunsu ido ukpono ẹkeyọhọde.

5. Nso iwụt ke mme adiana-ita abasi, m̀mê mme abasi-ita-ke-kiet, ẹma ẹdu ke Babylon ye Egypt eset?

⁵ Ẹkesikpono mme adiana-ita abasi, m̀mê mme abasi-ita-ke-kiet, ke Babylon. Kiet ke otu abasi-ita-ke-kiet mbon Babylon ama esịne Sin (abasi ọfiọn̄), Shamash (abasi utịn), ye Ishtar (abasi mbun̄wụm ye ekọn̄). Ke Egypt eset, ẹkesiwak ndida ke abasi ọdọ abasi-an̄wan emi amande eyeneren ọnọ enye, anamde mmọ ẹdi adiana-ita abasi m̀mê abasi-ita-ke-kiet. Okposụkedi emi mmọ ẹkedide adiana-ita abasi, owo ikadaha ke mmọ ẹdi n̄ka. Edi ẹkeda ke abasi-an̄wan ekedi akakan abasi. Kiet ke otu mme adiana-ita abasi Egypt ekedi Osiris, Isis an̄wan esie, ye Horus akpan mmọ.

6. Afo ọkpọdọhọ ke nso idi Abasi-Ita-ke-Kiet, ndien didie ke Abasi an̄wam nnyịn ikûtiene unịm utọ nsu oro ke akpanikọ?

⁶ Christendom ẹnyene esiemmọ adiana-ita abasi—oro edi, Abasi-Ita-ke-Kiet. Mme ọkwọrọ ederi ẹdọhọ ke Ete, Eyen, ye edisana spirit ẹdi Abasi kiet. Edi oro akpanam etie nte ke Jehovah inen̄ekede inyene odudu sia enye edide mbahade kiet ke adiana-ita abasi. Edi Jehovah ekpeme ikọt esie inyụn̄ iyakke mmọ ẹtiene ẹnịm utọ nsunsu ukpepn̄kpọ oro. Mmọ ẹnịm ikọ eke odudu spirit emi ke akpanikọ: “O Israel, ẹkop: Jehovah Abasi nnyịn edi Jehovah kiet.” (Deut. 6:4) Jesus ama afiak etịn̄ ikọ emi, ndien ndi ata Christian ekededi ekpeneni ye enye?—Mark 12:29.

7. Ntak emi owo emi enịmde Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ mîkemeke ndina baptism nte idiọn̄ọ ata ata uyakidem nnọ Abasi?

⁷ Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet atuaha ye utom oro Jesus ọkọnọde mme anditiene enye ete “ẹka ẹkenam mme owo ke kpukpru idụt ẹdi mbet . . . ẹnịm mmọ baptism ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye edisana spirit.” (Matt. 28:19) Man owo odot ndina baptism nte ata Christian ye nte Ntiense Jehovah, ana enye enyịme ke Jehovah, kpa Ete, okpon akan onyụn̄ enyịme itie ye odudu Jesus, kpa Eyen Abasi. Ana owo oro oyomde ndina baptism do enịm n̄ko ke edisana spirit edi anam-utom odudu Abasi, idịghe ubak Abasi-Ita-ke-Kiet. (Gen. 1:2) Owo emi akade iso enịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ ikemeke ndina baptism nte idiọn̄ọ ata ata uyakidem nnọ Jehovah Abasi. Nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem ke udeme emi Abasi ọnọde nnyịn iyakke inịm orụk ukpepn̄kpọ oro esuenede Abasi do!

8. Mbon Babylonia ẹkese didie mme abasi ye mme demon?

⁸ Mme owo ke Babylonia ẹma ẹkpep ediwak nsunsu ukpepn̄kpọ, ẹnịm mme abasi, mme demon, ye ubụpekpo ke akpanikọ. N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet ọdọhọ ete: “Udiana mme abasi ke ido ukpono mbon Babylon ẹkedi mme demon emi ẹkemede nditọ owo udọn̄ọ. Etie nte ekese n̄kpọ oro ẹkesinamde ke ido ukpono mmọ ekedi ndisịn ifịk n̄n̄wana ye mme demon emi, ndien ẹma ẹsibọn̄ akam ke kpukpru ebiet ẹben̄e mme abasi ẹkpeme mmimọ ẹsio ke ubọk mme demon emi.”

9. (a) Didie ke ediwak mme Jew ẹketọn̄ọ ndinịm mme nsunsu ukpepn̄kpọ ke akpanikọ ke mmọ ẹma ẹketo ntan̄mfep ke Babylon ẹdi? (b) Didie ke ẹkpeme nnyịn mbak idikokoi iyak idem inọ mme demon?

⁹ Ke ini mme Jew ẹma ẹketo ntan̄mfep ẹdi, ediwak mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndinịm mme nsunsu ukpepn̄kpọ ke akpanikọ. Nte mmọ ẹketọn̄ọde ndinịm ukpepn̄kpọ mbon Greek, mme demon ẹma ẹtọn̄ọ ndikara ediwak mmọ sia mmọ ẹkenịmde ke mme demon ẹkeme ndidi eti m̀mê idiọk. Udeme emi Abasi ọnọde nnyịn iyakke nnyịn ikokoi iyak idem inọ mme demon, sia imọfiọk ke Abasi ama akpan mme edinam ubụpekpo Babylon. (Isa. 47:1, 12-15) Akan oro, Abasi ekpeme nnyịn sia nnyịn isede ubụpekpo nte enye esede.—Kot Deuteronomy 18:10-12; Ediyarade 21:8.

10. Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a mme edinam ye mme ukpepn̄kpọ Akwa Babylon?

¹⁰ Idịghe mbon Babylon kpọt ẹkesinam mme edinam ubụpekpo, edi mbon oro ẹnọde Akwa Babylon ibetedem, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono, ẹsitiene ẹnam. (Edi. 18:21-24) The Interpreter’s Dictionary of the Bible ọdọhọ ete: “[Akwa] Babylon idịghe obio m̀mê obio ukara kiet kpọt. Idịghe ata ata adan̄a obio ke ẹda ẹdiọn̄ọ enye, edi ẹda ekese ukpono ndem esie ẹfiọk enye.” (Eboho 1, page 338) Akwa Babylon emi ọyọhọde ye ubụpekpo, ukpono ndem, ye mme idiọkn̄kpọ eken osụk odudu—edi ẹyesop ndisobo enye mfep.—Kot Ediyarade 18:1-5.

11. Nso ntọt ke inọ ke n̄wed nnyịn iban̄a ubụpekpo?

¹¹ Jehovah ọkọdọhọ ete: “N̄kemeke ndiyọ idiọk odudu.” (Isa. 1:13) Ediwak owo ẹma ẹsịn idem ke ubụpekpo ke mme iduọk isua 1800. Mmọdo, Zion’s Watch Tower eke May 1885 ama ọdọhọ ete: “Ndinịm ke mme akpan̄kpa ke ẹdu uwem ke ebiet en̄wen m̀mê ke idaha en̄wen idịghe obufa n̄kpọ. Enye ekedi ukpepn̄kpọ ido ukpono eset, ndien enye ekedi orụn̄ kpukpru n̄ke.” Ibuotikọ oro ama adian do ete ke mme demon ẹsinam nte idi mme akpan̄kpa oro ẹdomode ndineme nneme ye mme odu-uwem, ndien ke emi anam mme demon ẹnen̄ede ẹkara ekikere ye edinam ediwak owo. Ekpri n̄wed oro What Say the Scriptures About Spiritism? (Nso ke N̄wed Abasi Etịn̄ Aban̄a Ubụpekpo?) ama ọnọ ukem ntọt oro, kpa nte mme n̄wed nnyịn eke ndondo emi ẹnọde.

12. Nso ke spirit Abasi akanam Solomon ewet aban̄a idaha mme akpan̄kpa?

¹² “Kpukpru mbon emi ẹfiọkde akpanikọ” ẹkeme ndibọrọ mbụme oro. (2 John 1) Ke akpanikọ, nnyịn imenịm ikọ Solomon emi: “Odu-uwem ebua ọfọn akan okpo ekpe. Koro mme odu-uwem ẹfiọkde ẹte ke mmimọ iyakpa; edi amaedi mme akpan̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet . . . Nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam ke ofụri odudu fo, koro baba utom, baba uduak, baba ifiọk, baba ọniọn̄ mîdụhe ke Udi, kpa ebiet emi afo akade.”—Eccl. 9:4, 5, 10.

13. Nso ke ido ukpono ye ido edinam mbon Greece akanam mme Jew ẹnịm ke akpanikọ?

¹³ Akpakana mme Jew ẹfiọk idaha  mme akpan̄kpa. Edi ke ini mme etubom ekọn̄ Akwa Alexander inan̄ ẹkebaharede Greece ẹkara, ẹma ẹsịn ukeme ndinam Judah ye Syria ẹdiana kiet ke ndituak ibuot nnyụn̄ nnam n̄kpọ ke ido mbon Greece. Emi ama anam mme Jew ẹnịm ke ukpọn̄ owo isikpaha ye nte ke obio ekpo emi ẹsitụhọrede mme akpan̄kpa odu. Idịghe mbon Greece ẹketọn̄ọ ukpepn̄kpọ emi sia mbon Babylon ẹkenịm ke ‘ererimbot odu ke idakisọn̄ emi edide ebiet oyomonsia, ndien ke mme okopodudu abasi ye mme demon ẹsitụhọde mme owo do.’ (The Religion of Babylonia and Assyria) Do, ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke mbon Babylon ẹma ẹnịm ke ukpọn̄ isikpaha.

14. Nso ke Job ye Abraham ẹkefiọk ẹban̄a n̄kpa ye ediset ke n̄kpa?

¹⁴ Okposụkedi emi Job emi ekedide edinen owo mîkenyeneke N̄wed Abasi, enye ama ọfiọk se isitịbede ke ini owo akpade. Enye ama ọfiọk n̄ko ke Jehovah edi edima Abasi, emi edinen̄erede idọn̄ enye ndinam imọ iset. (Job 14:13-15) Abraham n̄ko ama enịm ke ẹyenam mme owo ẹset. (Kot Mme Hebrew 11:17-19.) Sia owo mîkemeke ndinam owo emi mîkemeke ndikpa eset, ọwọrọ mme abak Abasi oro ikenịmke ke ukpọn̄ ikemeke ndikpa. Spirit Abasi akan̄wam Job ye Abraham ẹfiọk se isitịbede ke ini owo akpade ẹnyụn̄ ẹnyene mbuọtidem ke ediset ke n̄kpa. Akpanikọ emi esịne n̄ko ke otu udeme oro Abasi ọnọde nnyịn.

15, 16. Didie ke ẹsio nnyịn ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa?

¹⁵ Imowụt esịtekọm nte Abasi ayararede usụn̄ oro enye adade anyan̄a nnyịn osio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa emi ikadade ito Adam. (Rome 5:12) Imọfiọk ke Jesus “ikedịghe man ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye, edi man enye anam n̄kpọ ọnọ owo onyụn̄ ọnọ ukpọn̄ esie nte ufak ke ibuot ediwak owo.” (Mark 10:45) Enem didie ntem  ndinyene ifiọk mban̄a ‘edisio ke ufụn oto ke ufak oro Christ Jesus ekekpede’!—Rome 3:22-24.

¹⁶ Ama oyom mme Jew ye Gentile eyo mme apostle ẹkabade esịt ẹkpọn̄ mme idiọkn̄kpọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene mbuọtidem ke uwa ufak Jesus. Ke ẹsiode oro ẹfep, owo ikpefenke inọ mmọ. Kpasụk ntre ke edi mfịn. (John 3:16, 36) Edieke owo ọsọn̄ọde eyịre ke nsunsu ukpepn̄kpọ, utọ nte Abasi-Ita-ke-Kiet ye ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi, ufak idinamke ufọn ndomokiet inọ enye. Edi ekeme ndinam nnọ nnyịn. Nnyịn imenen̄ede ifiọk “Eyen ima [Abasi], emi otode ke enye ẹsio nnyịn ke ufụn ebe ke ufak, kpa edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn.”—Col. 1:13, 14.

17, 18. M̀mọ̀n̄ ke ikeme ndikụt akpan n̄kpọ oro ẹban̄ade mbụk nnyịn, ndien nso ufọn ke ikeme ndibọ nto ndidụn̄ọde enye?

¹⁷ Udeme oro Abasi ọnọde nnyịn esịne mme n̄kpọ en̄wen oro enye ekpepde nnyịn ye mme usụn̄ en̄wen oro enye an̄wamde onyụn̄ ọdiọn̄de nnyịn. Ke ediwak isua idahaemi, N̄wedisua nnyịn esibụk inem inem mbụk aban̄a utom nnyịn ke ediwak idụt ke ofụri ererimbot. Ebụk mbụk Mme Ntiense Jehovah ke vidio oro Faith in Action, Ikpehe 1 ye 2, ye ke mme utọ n̄wed nte Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom. Ndien mme magazine nnyịn ẹsisịne mme inem inem mbụk eyouwem ndima nditọete nnyịn.

¹⁸ Imesibọ ufọn ito ndineme mbụk esop Jehovah, kpa nte nditọ Israel ẹkebọde ufọn ẹto nditie n̄kere mban̄a nte Abasi akafakde mmọ osio ke ufụn Egypt. (Ex. 12:26, 27) Moses emi okokụtde mme utịbe utom Abasi, ama eteme nditọ Israel ke ini enye ọkọsọn̄de ete: “Ti mme usen eset, mbufo ẹkere ẹban̄a mme emana emi ẹkebede; bụp usọ, ndien enye ayasian fi; bụp n̄kani owo, ndien mmọ ẹyedọhọ fi.” (Deut. 32:7) Sia nnyịn idide ‘ikọt Jehovah ye ufene emi enye ọbọkde,’ kpukpru nnyịn itoro enye ye idatesịt inyụn̄ isian mbon en̄wen iban̄a ikpọ utom esie. (Ps. 79:13) Akan oro, ọfọn idụn̄ọde mbụk nnyịn, ikpep n̄kpọ ito enye, inyụn̄ itịm idem inọ ini iso.

19. Nso ke nnyịn ikpanam sia nnyịn isan̄ade ke un̄wana Abasi?

¹⁹ Nnyịn imowụt esịtekọm sia nnyịn isan̄ake ke ekịm edi isan̄a ke un̄wana Abasi. (N̄ke 4:18, 19) Mmọdo, ẹyak isịn ifịk ikpep Ikọ Abasi inyụn̄ itan̄a akpanikọ ifịk ifịk inọ mme owo. Ẹnyụn̄ ẹyak inyene edu andiwet psalm emi okotorode Jehovah, Akakan Ọbọn̄ Andikara, ete: “Ami nyasiak edinen ido fo, okwo ikpọn̄. O Abasi, afo emekpep mi toto ke uyen mi, ndien tutu esịm emi ami ke mbụk mme utịbe utom fo. Tutu nsịm usọn̄ ye iwat, O Abasi, kûkpọn̄ mi, tutu mbụk mban̄a ubọk fo nnọ emana ini iso, nnyụn̄ mbụk odudu fo nnọ kpukpru mbon oro ẹdidide.”—Ps. 71:16-18.

20. Ewe eneni iba ẹdu, ndien afo ese mmọ didie?

²⁰ Sia idide ikọt Jehovah oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ enye, nnyịn imọfiọk eneni oro aban̄ade unen oro Abasi enyenede ndikara ofụri ekondo ye enye oro aban̄ade owo ndisọn̄ọ nda ye enye. Ke nditịm ntịn̄, nnyịn imesikwọrọ ata akpanikọ oro nte ke Jehovah edi Akakan Andikara Ekondo, emi odotde ituak ibuot inọ ke ofụri esịt. (Edi. 4:11) Jehovah ọnọ nnyịn spirit esie man ikwọrọ eti mbụk inọ mbon nsụhọdeidem, ibọp mbon oro esịt obụn̄ọde, inyụn̄ idọn̄ kpukpru mbon mfụhọ esịt. (Isa. 61:1, 2) Abasi idiyakke Satan akara ofụri ubonowo. Udeme oro enye ọnọde nnyịn ayanam nnyịn ika iso isọn̄ idem inyụn̄ ikpere Jehovah man ikpanam n̄kpọ inọ enye idahaemi ye ke nsinsi nsinsi.—Kot Psalm 26:11; 86:12.