1, 2. Didie ke nte Mme Ntiense Jehovah ẹdade enyịn̄ Abasi okpụhọrede ye nte mme ufọkabasi Christendom ẹdade?

ATA ediwak ufọkabasi Christendom imaha enyịn̄ Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, Revised Standard Version ọdọhọ ke mbemiso ikọ esie ete: “Idotke n̄ko mme Christian ke ofụri ererimbot ndinọ Abasi ata enyịn̄.”

² Edi enenem Mme Ntiense Jehovah ndikere enyịn̄ ndian Abasi nnyụn̄ nnọ enyịn̄ oro ubọn̄. (Kot Psalm 86:12; Isaiah 43:10.) Akan oro, ibat ke edi ata n̄kpọ ukpono ndifiọk se enyịn̄ oro ọwọrọde ye eneni ofụri ekondo oro aban̄ade edinam enyịn̄ oro asana. (Matt. 6:9) Nnyịn ikpadaha ifet oro mfefere mfefere. Mmọdo, ẹyak ibọrọ akpan mbụme ita emi: Nso ke ndifiọk enyịn̄ Abasi ọwọrọ? Didie ke Jehovah owụt ke enyịn̄ imọ odot imọ, ndien ke ntem anamde enyịn̄ oro ọdọdiọn̄ enyene ubọn̄? Ndien didie ke ikeme ndisan̄a ke enyịn̄ Jehovah?

3. Nso ke ndifiọk enyịn̄ Abasi ọwọrọ?

³ Ndifiọk enyịn̄ Abasi idịghe ikpîkpu edifiọk ke enye ekere Jehovah. Enye esịne ndifiọk orụk owo emi Jehovah edide, mme edu esie, uduak esie, ye mme edinam esie nte ẹyararede ke Bible; ke uwụtn̄kpọ, nte enye anamde n̄kpọ ye mme asan̄autom esie. Edi Jehovah ọnọ nnyịn ifiọk emi nsịtnsịt, nte ekemde ye uduak esie. (N̄ke 4:18) Jehovah ama ayarade enyịn̄ esie ọnọ Adam ye Eve; ke ntre, Eve ama okot enyịn̄ emi ke ini enye akamande Cain. (Gen. 4:1) Noah, Abraham, Isaac, ye Jacob emi ẹkedide mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi ẹma ẹfiọk enyịn̄ Abasi. Akan oro, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹfiọk orụk owo emi Jehovah edide nte enye ọkọdiọn̄de mmọ, esede aban̄a mmọ, onyụn̄ ayararede uduak esie ọnọ mmọ nsịtnsịt. Ẹma ẹnam Moses ọfiọk se enyịn̄ Abasi ọwọrọde.

4. Ntak emi Moses okobụpde Abasi m̀mê enye ekere didie, ndien ntak emi mbụme esie okodotde?

 ⁴ Kot Exodus 3:10-15. Ke ini Moses ekedide isua 80, Abasi ama owụk enye ete: “[Kosio] ikọt mi, nditọ Israel, ke Egypt.” Moses ama ọbọrọ ukpono ukpono ke ndibụp ata akpan mbụme. Enye okobụp ete: ‘Edieke nditọ Israel ẹbụpde mi m̀mê afo ekere didie, ndidọhọ mmọ didie?’ Ikọt Abasi ẹma ẹfiọk enyịn̄ emi ke ata anyan ini, ntre ntak emi Moses okobụpde mbụme emi? Enye okoyom ndinen̄ede mfiọk orụk owo emi Jehovah edide—kpa n̄kpọ emi edinen̄erede inam ikọt Abasi ẹnịm ke Enye ayanyan̄a mmimọ. Mbụme Moses ama odot sia nditọ Israel ẹma ẹdi ifịn ke ediwak isua. Anaedi mmọ ẹma ẹkere m̀mê Abasi mme ete ete mmimọ ekeme ndinyan̄a mmimọ. Ke nditịm ntịn̄, ndusụk nditọ Israel ẹma ẹkam ẹtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ mme abasi Egypt.—Ezek. 20:7, 8.

5. Didie ke Jehovah akanam ẹnen̄ede ẹfiọk se enyịn̄ esie ọwọrọde ke ibọrọ emi enye ọkọnọde Moses?

⁵ Jehovah ọkọbọrọ didie mbụme Moses? Ndusụk se Abasi ọkọbọrọde enye edi emi: “Ntem ke afo edidọhọ nditọ Israel ete, ‘AMI NYAKABADE NDI ọdọn̄ mi utom ọnọ mbufo.’” * Ekem enye ama adian do ete: “Jehovah Abasi mme ete ete mbufo . . . ọdọn̄ mi utom ọnọ mbufo.” Abasi ama anam ẹfiọk ke imọ iyakabade idi se ededi oro imade man ikposu uduak imọ, ke imọ iyosu ikọ imọ kpukpru ini. Ntem, enye Jehovah ke idem esiemmọ ọdọhọ ke ufan̄ikọ 15 ete: “Emi edi enyịn̄ mi ke nsinsi, emi onyụn̄ edi se ẹdade ẹti mi ke kpukpru emana.” Anaedi n̄kpọ emi ama enen̄ede ọsọn̄ọ mbuọtidem Moses onyụn̄ odoro enye uten̄e.

6, 7. Didie ke Jehovah okowụt ke akwa enyịn̄ imọ odot imọ?

⁶ Esisịt ini ke Jehovah ama ọkọnọ Moses ewụhọ oro, Jehovah ama owụt ke enyịn̄ imọ odot imọ ke “ndikabade ndi” Andinyan̄a Israel. Enye ama ada ufen duop ọnọmọ Egypt onyụn̄ owụt ke Pharaoh ye mme abasi Egypt inyeneke odudu. (Ex. 12:12) Ekem Jehovah ama abahade Ididuot Inyan̄, anam nditọ Israel ẹsan̄a ẹbe, onyụn̄ anam mmọn̄ ọtọ ofụk Pharaoh ye udịmekọn̄ esie. (Ps. 136:13-15) Ke “akwa enyene-ndịk wilderness,” Jehovah ama akabade Andinịm uwem sia enye ama ọnọ ikọt esie—emi ẹkedide n̄kpọ nte owo miliọn ita—udia ye mmọn̄! Enye ikakam iyakke ọfọn̄ ye ikpaukot  mmọ ẹtaha. (Deut. 1:19; 29:5) Ke akpanikọ, idụhe n̄kpọ emi ekemede ndikpan Jehovah ndinam n̄kpọ nte ekemde ye anana-mbiet enyịn̄ esie. Nte ini akakade, enye ama ọdọhọ Isaiah ete: “Ami ndi Jehovah, ndien andinyan̄a efen idụhe ke ẹsiode mi ẹfep.”—Isa. 43:11.

⁷ Joshua, emi akadade itie Moses, ama okụt n̄ko mme enyene-uten̄e edinam Jehovah ke Egypt ye ke wilderness. Mmọdo, ke ini enye ekekperede ndikpa, enye ama etịn̄ uko uko ke ofụri esịt ọnọ nditọ Israel ete: “Mbufo ẹmetịm ẹfiọk ke ofụri esịt mbufo ye ke ofụri ukpọn̄ mbufo ẹte ke baba ikọ kiet ke otu kpukpru nti ikọ emi Jehovah Abasi mbufo eketịn̄de ọnọ mbufo ikpụhu. Kpukpru ẹmesu ẹnọ mbufo. Baba ikọ kiet ke otu mmọ ikpụhu.” (Josh. 23:14) Ih, Jehovah ama enen̄ede osu ikọ esie—enye ama ‘akabade edi.’

8. Didie ke Jehovah owụt ke enyịn̄ imọ odot imọ ke eyo nnyịn?

⁸ Kpasụk ntre mfịn, Jehovah ke osụk ‘akakabarede edi.’ Enye ama ada Eyen esie etịn̄ ete ke ẹyekwọrọ etop Obio Ubọn̄ “ke ofụri isọn̄” ke mme akpatre usen. (Matt. 24:14) Anie en̄wen ke ẹsiode Abasi Ata Ọkpọsọn̄ ẹfep ekpekeme nditịn̄ ke ẹyenam utọ akwa utom oro, okụt ete ke ẹnam enye, onyụn̄ ada ediwak “mmọ emi mîfiọkke n̄wed ye mme usụhọde owo” anam utom emi? (Utom 4:13) Mmọdo, ke ini itienede inam utom emi, nnyịn itiene inam ntịn̄nnịm ikọ Bible osu. Nnyịn ikpono Ete nnyịn inyụn̄ iwụt ke isitịn̄ ke ofụri esịt ke ini ibọn̄de akam ite: “Yak ẹnam enyịn̄ fo asana. Yak obio ubọn̄ fo edi. Yak uduak fo ada itie, nte edide ke heaven, yak edi ke isọn̄ kpasụk ntre.”—Matt. 6:9, 10.

9, 10. Nso n̄kpọ en̄wen ke ikpep iban̄a orụk Abasi emi Jehovah edide ke nte enye akanamde n̄kpọ ye nditọ Israel?

⁹ Esisiṭ ini ke nditọ Israel ẹma ẹkekpọn̄ Egypt, Jehovah ama akabade edi obufa n̄kpọ ọnọ ikọt esie. Ibet ediomi ama anam enye akabade edi “ebe” mmọ onyụn̄ anam kpukpru se ebe esinamde ọnọ n̄wan. (Jer. 3:14) Ndien nditọ Israel ẹketie nte n̄wan esie, kpa mbon emi ẹkerede enyịn̄ ẹdian enye. (Isa. 54:5, 6) Ke ini mmọ ẹkesụkde ibuot ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹnịmde mme ewụhọ esie, enye ama edi ata mfọnmma “Ebe” mmọ. Enye ama ọdiọn̄ mmọ, enịm mmọ uwem, onyụn̄ ọnọ mmọ emem. (Num. 6:22-27) Ntem, mme idụt ẹma ẹnọ akwa enyịn̄ Jehovah ubọn̄. (Kot Deuteronomy 4:5-8; Psalm 86:7-10.) Ke akpanikọ, ediwak mbon emi ẹtode mme idụt en̄wen ẹma ẹtiene ẹtuak ibuot ẹnọ ata Abasi ke ofụri eyo nditọ Israel. Eketie nte n̄kpọ eke mmọ ẹtịn̄de se Ruth emi okotode Moab  eketịn̄de ye Naomi ete: “Orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo oyonyụn̄ edi Abasi mi.”—Ruth 1:16.

¹⁰ Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Israel ke n̄kpọ nte isua 1,500 ama anam ẹfiọk ediwak n̄kpọ en̄wen ẹban̄a orụk Abasi emi enye edide. Kpa ye oro idụt Israel ẹkedide mbon ntụtutọn̄, ekese ini Jehovah ama owụt ke imọ idi “Abasi mbọm” emi ‘mîsọpke iyatesịt.’ Enye edi Abasi emi enyenede anana-mbiet ime. (Ex. 34:5-7) Edi ime Jehovah ikedịghe ke nsinsi, ama esịm utịt, ndien utịt oro ekedi ke ini idụt mme Jew ẹkesịnde ẹnyụn̄ ẹwotde Eyen esie. (Matt. 23:37, 38) Mmọ ikedịghe aba mbon emi ẹkerede enyịn̄ ẹdian Abasi. Mmọ ẹma ẹkpa ke n̄kan̄ eke spirit, nte eto emi akpade. (Luke 23:31) Emi akanam mmọ ẹda enyịn̄ Abasi didie nte ini akakade?

11. Didie ke idụt Israel ẹketre ndisikot enyịn̄ Abasi?

¹¹ Nte ini akakade, mme Jew ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene ukwan̄ ekikere mban̄a enyịn̄ Abasi, ẹte ke ikpanaha ẹkot enyịn̄ oro. (Ex. 20:7) Ẹma ẹtre sụn̄sụn̄ ndisikot enyịn̄ Abasi ke Ido Ukpono Mme Jew. Anaedi ama enen̄ede abiak Jehovah ndikụt nte ẹkesuenede enyịn̄ esie ntre. (Ps. 78:40, 41) Edi Abasi, “emi enyịn̄ esie edide Ufụp,” ikayakke mbon oro ẹkesịnde enye, emi enye okonyụn̄ esịnde ẹka iso ẹkere enyịn̄ ẹdian enye. (Ex. 34:14) Emi ekpenyene ndinam nnyịn inen̄ede ikpono enyịn̄ Andibot nnyịn.

12. Didie ke Jehovah ọkọtọn̄ọ obufa idụt emi ẹkerede enyịn̄ ẹdian enye?

¹² Jehovah ama ada Jeremiah etịn̄ ke imọ imọn̄ inam “obufa ediomi” ye obufa idụt, kpa Israel Abasi. Jeremiah ọkọdọhọ ke kpukpru owo ke obufa idụt emi, “ọtọn̄ọde ke n̄kpri-n̄kan ke otu mmọ tutu esịm n̄kponn̄kan ke otu mmọ,” ‘ẹyefiọk Jehovah.’ (Jer. 31:31, 33, 34) Ntịn̄nnịm ikọ oro ama ọtọn̄ọ ndisu ke Pentecost 33 E.N., ke ini Abasi ọkọtọn̄ọde obufa ediomi. Obufa idụt oro, kpa “Israel Abasi,” emi esịnede mme Jew ye mbon emi mîdịghe mme Jew, ẹma ẹkabade ẹdi “mmọ emi ẹkotde ẹdian enyịn̄ [Jehovah].”—Gal. 6:16; kot Utom 15:14-17; Matt. 21:43.

13. (a) Ndi mme Christian eyo mme apostle ẹma ẹsikot enyịn̄ Abasi? Nam an̄wan̄a. (b) Afo ada didie akwa ifet edinam mme owo ẹfiọk enyịn̄ Jehovah ke utom an̄wautom?

¹³ Sia mbon obufa idụt emi ẹkedide “mmọ emi ẹkotde ẹdian enyịn̄ [Abasi],” mmọ ẹma ẹsikot enyịn̄ Abasi. Mmọ ẹma ẹsikot enyịn̄ oro ke ini ẹkotde nnennen nnennen ẹto N̄wed Abasi Usem Hebrew. * Ntem, ke ini apostle Peter eketịn̄de ikọ ọnọ mme owo emi ẹtode nsio nsio idụt, esịnede mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew, enye ama okot enyịn̄ Abasi ediwak ini ke Pentecost 33 E.N. (Utom 2:14, 20, 21, 25, 34) Mme Christian eyo mme apostle ẹma ẹkpono Jehovah, ndien ke ntem, enye ama ọdiọn̄ utom ukwọrọikọ mmọ. Kpasụk ntre mfịn, Jehovah esidiọn̄ utom ukwọrọikọ nnyịn ke ini itan̄ade enyịn̄ esie inyụn̄ iwụtde mbon oro ẹnyenede udọn̄ enyịn̄ emi ke Bible mmọ, edieke odude. Ntem ke inam mmọ ẹfiọk ata Abasi. Nso akwa ifet ke nnyịn ye mbon oro ẹnyenede udọn̄ do inyene ntem! Oro ekeme ndidi ntọn̄ọ ufan emi ẹnamde ye Jehovah, emi edibịghide ke nsinsi.

14, 15. Kpa ye emi mfiakedem akatarade, nso ke Jehovah anam aban̄a enyịn̄ esie?

¹⁴ Mfiakedem ama ọtọn̄ọ ndinyọni  ndụk esop Christian, akpan akpan ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a. (2 Thess. 2:3-7) Nsunsu mme andikpep ẹma ẹkam ẹkpebe mme Jew emi mîkesikotke enyịn̄ Abasi. Edi ndi Jehovah ama ayak ẹfre enyịn̄ esie? Nsa-o! Edi akpanikọ ke owo inen̄ekede ifiọk nte ẹkesikotde enyịn̄ oro, edi enye osụk ododu. Ke ediwak isua, enye odu ke nsio nsio edikabade Bible, ye ke mme n̄wed emi nta mme ekpep n̄kpọ mban̄a Bible ẹkewetde. Ke uwụtn̄kpọ, ke 1757, Charles Peters ama ewet ete ke enyịn̄ oro “Jehovah enen̄ede owụt orụk Abasi emi Jehovah edide akan udorienyịn̄ ekededi.” Ke n̄wed oro Hopton Haynes ekewetde ke 1797 aban̄a edituak ibuot nnọ Abasi, enye ọkọtọn̄ọ ibuot 7 ntem: “JEHOVAH edi ata enyịn̄ ABASI emi mme Jew ẹkefiọkde; enye ikpọn̄ ke mmọ ẹketuak ibuot ẹnọ; kpa enye n̄ko ke Christ ye mme Apostle esie ẹketuak ibuot ẹnọ.” Henry Grew (1781- 1862) ama esikot enyịn̄ Abasi onyụn̄ ọfiọk n̄ko ke ẹma ẹsuene enyịn̄ emi ndien ke ana ẹnam enye asana. Kpasụk ntre n̄ko, George Storrs (1796-1879), n̄kpet n̄kpet nsan̄a Charles T. Russell, ama esikot enyịn̄ Abasi, kpa nte Russell ke idem esiemmọ ekesikotde.

¹⁵ Isua 1931 ekedi ata akpan isua, sia Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible Ofụri Ererimbot (nte ẹkesikotde ikọt Abasi ini oro) ẹma ẹsio enyịn̄ ke N̄wed Abasi ẹkere—oro edi, Mme Ntiense Jehovah. (Isa. 43:10-12) Ntem, mmọ ẹma ẹnam ofụri ererimbot ẹfiọk ke enenem mmimọ ndidi mme asan̄autom ata Abasi kierakiet, ndidi “mmọ emi ẹkotde ẹdian enyịn̄ esie,” ẹnyụn̄ ẹtorode enyịn̄ oro. (Utom 15:14) Se iketịbede emi anam iti ikọ Jehovah emi odude ke Malachi 1:11: “Enyịn̄ mi oyokpon ke otu mme idụt ọtọn̄ọde ke edem usiahautịn tutu esịm edem usoputịn.”

16. Ntak emi ikpabatde ke edi n̄kpọ ukpono ndisan̄a ke enyịn̄ Jehovah?

¹⁶ Prọfet Micah ekewet ete: “Kpukpru owo ẹyesan̄a ke enyịn̄ abasi mmọ; edi nnyịn idisan̄a ke enyịn̄ Jehovah Abasi nnyịn ke nsinsi nsinsi.” (Mic. 4:5) Jehovah ndikayak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkere enyịn̄ ẹdian enye ikedịghe n̄kpọ ukpono kpọt. Emi okowụt n̄ko ke Abasi ama mmọ. (Kot Malachi 3:16-18.) Edi nso kaban̄a fi? Ndi ke anam ofụri se ekekeme man ‘asan̄a ke enyịn̄ Jehovah’? Ndi ọmọfiọk se oro ọwọrọde?

17. Nso ke ndisan̄a ke enyịn̄ Abasi abuana?

¹⁷ Ndisan̄a ke enyịn̄ Abasi abuana n̄kpọ ita ke nsụhọde n̄kaha. Akpa, ana inam mbon en̄wen ẹfiọk enyịn̄ oro, sia imọfiọk ke ‘ẹdinyan̄a mbon oro ẹsemede ẹkot enyịn̄ Jehovah’ kpọt. (Rome 10:13) Ọyọhọ iba, inyene ndikpebe mme edu Jehovah, akpan akpan ima esie. (1 John 4:8) Ọyọhọ ita, nnyịn isan̄a ke enyịn̄ Jehovah ke ini itienede ndinen edumbet esie, mbak nnyịn idisuene edisana enyịn̄ Ete nnyịn. (1 John 5:3) Ndi afo emebiere ‘ndisan̄a ke enyịn̄ Jehovah Abasi nnyịn ke nsinsi nsinsi’?

18. Ntak emi kpukpru mbon oro ẹkponode akwa enyịn̄ Jehovah ẹdoride enyịn ke ini iso?

¹⁸ Ibịghike, ẹyenam kpukpru mbon oro ẹsịnde m̀mê ẹmiomde Jehovah ẹfiọk enye. (Ezek. 38:23) Emi esịne mbon oro ẹbietde Pharaoh emi ọkọdọhọde ete: “Jehovah edi anie, eke n̄kpokopde uyo esie?” Ẹma ẹnam Pharaoh ọfiọk ke Jehovah edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. (Ex. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Edi nnyịn imek ke idem nnyịn ndifiọk nnyụn̄ ndi ufan Jehovah. Esịt enenem nnyịn ndikere enyịn̄ ndian enye nnyụn̄ n̄kop uyo esie. Nnyịn imodori enyịn ke ini iso inyụn̄ inịm se ẹwetde ke Psalm 9:10 ẹte: “Mmọ eke ẹfiọkde enyịn̄ fo ẹyebuọt idem ye afo, koro afo mûdukpọn̄ke mmọ eke ẹyomde fi, O Jehovah.”