Flavius Josephus emi ekedide ewetmbụk eset ke eyo mme apostle ama ewet ke Ọyọhọ Eboho 20 ke n̄wed esie oro ẹkotde Jewish Antiquities, aban̄a n̄kpa “James, eyeneka Jesus emi ẹkotde Christ.” Ediwak nta mme ekpep n̄kpọ mban̄a Bible ẹnyịme ke Josephus ekewet ikọ emi. Edi ndusụk mmọ inyịmeke ke enye ekewet ikọ en̄wen emi aban̄ade Jesus kpa ke n̄wed oro. Ẹkot se ẹkewetde emi Testimonium Flavianum, ndien ọdọhọ ete:

“Ndien ini emi ke Jesus okodu, owo ọniọn̄, edieke akam odotde ẹkot enye owo, sia enye ekedi anam utịben̄kpọ—kpa andikpep emi ekenemde-nem ediwak owo ndikop nte enye ekpepde n̄kpọ. Ediwak mme Jew ye mme Gentile ẹma ẹma enye. Enye ekedi Christ; ndien ke ini ikpọ owo nnyịn ẹkenamde Pilate ọdọhọ ẹkọn̄ enye ke cross, mbon emi ẹkemade enye ke ntọn̄ọ ikọkpọn̄ke enye, koro enye ama afiak odu uwem onyụn̄ owụt mmọ idem ke ọyọhọ usen ita, kpa nte mme prọfet Abasi ẹkebemde iso ẹtịn̄ mme n̄kpọ emi ye ata ediwak utịben̄kpọ en̄wen ẹban̄a enye; ndien mme Christian, emi ẹkotde ẹdian enye, ẹsụk ẹdodu tutu esịm emi.”—Josephus—The Complete Works, emi William Whiston akakabarede.

Toto ke utịt iduọk isua 1500, ọkpọsọn̄ eneni odu ke ufọt mbon oro ẹnịmde ke Josephus ekewet ikọ emi ye mbon oro ẹdọhọde ke idịghe enye ekewet. Serge Bardet, eyen France emi edide ewetmbụk eset ye ata ekpepn̄kpọ mban̄a n̄wed eset, odomo ndibiere n̄kpọ emi ẹnenide ke isua 400 emi ẹbede mi. Enye ekewet ndụn̄ọde esie ke n̄wed oro ẹkotde Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques (Testimonium Flavianum—Edida Ekikere Eset Ndụn̄ọde Mbụkeset).

Josephus ikedịghe Christian. Enye ekedi eyen Jew esinyụn̄ ewet n̄kpọ aban̄a mme Jew; ntem, eneni mmọ enen̄ede aban̄a enye ndikot Jesus “Christ.” Bardet ọdọhọ ke okposụkedi emi ediwak ntaifiọk mînịmke ke eyen Jew okpokot Jesus “Christ,” Josephus ama etịn̄ aban̄a “Christ” sia enye ekewet n̄wed esie ke usem Greek ndien udorienyịn̄ oro asan̄a ekekem ye nte ẹsiwetde enyịn̄ owo ke usem Greek. Enye ama adian do ete ke inenke ndidọhọ ke Josephus ikpokotke Jesus “Christ,” utu ke oro, ke akam owụt ke Jesus ama odu. Enye ama adian do ete ke akpana mme okụt ndudue ẹfiọk emi.

Ndi owo en̄wen ekewet n̄kpọ emi ke ediwak isua ẹma ẹkebe, anam etie nte Josephus ekewet? Bardet ọdọhọ ke ini ẹtịmde ẹdụn̄ọde mbụkeset ye ikọ oro ke idemesie, ke idụhe owo en̄wen emi ekpekemede ndiwet n̄kpọ oro, sia nte Josephus ekesiwetde n̄kpọ inyeneke mbiet.

Ntre, ntak emi ntaifiọk ẹnenide n̄kpọ emi? Bardet ọdọhọ ke ediwak ntaifiọk ẹneni se ẹkewetde emi ẹkan nte ẹnenide n̄kpọ en̄wen emi ẹkewetde ke eset sia ata ediwak mmọ iyomke ndinịm ke Jesus ekedi Christ.

Nnyịn ifiọkke m̀mê ndụn̄ọde Bardet ayanam ntaifiọk ẹkpụhọde ekikere ẹban̄a Testimonium Flavianum. Edi enye anam Pierre Geoltrain okpụhọde. Pierre edi ata ekpepn̄kpọ mban̄a Ido Ukpono Mme Jew akpa isua ikie ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ Ido Ukpono Christ. Ke anyan ini, enye akada ke owo en̄wen ekewet Testimonium esịn ke n̄wed Josephus, onyụn̄ asak mbon oro ẹkenịmde ke Josephus ekewet. Edi enye ama okpụhọde ekikere. Enye ọdọhọ ke ndụn̄ọde Bardet anam imọ ikpụhọde ekikere. Enye ọdọhọ ke “ọtọn̄ọde ke emi ke baba owo kiet ikpedehedei ifan̄a ke idịghe Josephus ekewet n̄kpọ oro.”

Edi Mme Ntiense Jehovah ẹnyene ata akpan ntak emi anamde mmọ ẹnen̄ede ẹnịm ke Jesus edi Christ—ntak oro odu ke Bible.—2 Tim. 3:16.