1, 2. Nso mfịna ke mbon oro ẹtode esenidụt ẹfiak ẹnyọn̄ ufọk ẹsisobo? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

EDUARDO * ọdọhọ ete: “Mma nnyene eti utom nnyụn̄ nnyene ediwak okụk ke ini n̄kodude ke esenidụt nnam utom. Edi ke ini Mme Ntiense Jehovah ẹketọn̄ọde ndikpep mi Bible, mma ndifiọk ke idịghe okụk kpọt ke ubon mi ẹyom, ke ana ndu ye mmọ n̄kpep mmọ ikọ Abasi. Ntre mma mfiak nnyọn̄ mbịne mmọ.”—Eph. 6:4.

² Eduardo ama ọfiọk ke imọ ndifiak nnyọn̄ mbịne ubon imọ ama enem Jehovah esịt. Ukem nte Marilyn oro iketịn̄de iban̄a ke ibuotikọ oro ebede, akana Eduardo esịn idem anam enye ye n̄wan esie ye nditọ mmọ ẹdiana kiet nte ubon. Enye n̄ko ekenyene ndisịn idem nnam utom ke idụt oro n̄kpọ ọkọsọn̄de man n̄wan ye nditọ esie ẹnyene se ẹdiade. Enye edinam didie enyene se ẹdiade? Ndi nditọete ke esop mmọ ẹyekeme ndin̄wam enye?

3. Didie ke ete m̀mê eka ndidụn̄ ke ebiet en̄wen ekeme ndifịna nditọ?

³ Eduardo ọdọhọ ete: “Mmọdiọn̄ọ ke n̄kenyeneke ini nnọ n̄kpri nditọ mi ke ini mmọ ẹkenen̄erede ẹyom mi n̄n̄wam mmọ nnyụn̄ n̄wụt ke mmama mmọ. N̄kesitiehe ye mmọ n̄kot mme mbụk Bible, mbọn̄ akam, mfat mmọ, nnyụn̄ mbre mbre ye  mmọ.” (Deut. 6:7) Adiaha esie emi ekerede Anna ọdọhọ ete: “Esịt ikenemke mi ke ini ete mi mîkodụn̄ke ye nnyịn. Ke ini enye ọkọnyọn̄de edi, uyo ye iso kpọt ke ikada idiọn̄ọ enye. Ke ini enye afatde mi, iketiehe mi nte ata ete mi afat mi.”

4. Didie ke ebe ndidụn̄ ke ebiet en̄wen ekeme ndinam enye okûkeme ndinam utom esie nte ibuot ufọk?

⁴ Edieke ete mîdụn̄ke ke ufọk, enye idikemeke ndinam utom esie nte ibuot ufọk. Ruby n̄wan Eduardo ọdọhọ ete: “Ami n̄kedi ete ye eka nditọ mi, ama emehe mi ndisinam ubiere ke ufọk. Ke ini ebe mi ọkọnyọn̄de edi, akana n̄kpekpep nte n̄wan okposụkde ibuot ọnọ ebe. Idem tutu esịm emi, mmesinam ubiere ndusụk ini ntịghi ke ebe mi mmọdo.” (Eph. 5:22, 23) Eduardo adian do ete: “Ama emehe nditọ nnyịn ndika n̄ketịn̄ n̄kpọ nnọ eka mmọ mbemiso ẹnamde. Akana nnyịn idiana kiet nte ete ye eka ke ini inamde n̄kpọ ye nditọ nnyịn, ndien mma n̄kpep ndida usụn̄ nte ebe emi edide Christian.”

5. Nso ke ete kiet akanam man ọkọk mfịna oro enye ndikọkpọn̄ ubon esie akadade edi, ndien nso ikedi utịp?

⁵ Eduardo ama ebiere ndinam ofụri se enye ekekeme man ubon esie ẹfiak ẹda enye nte ete, ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ Abasi. Enye ọdọhọ ete: “Mma mbiere ndikpep nditọ mi akpanikọ—ke ikọ ye ke edinam—idịghe ndidọhọ ke inua kpọt ke mmama Jehovah, edi ndinanam n̄wụt.” (1 John 3:18) Ndi Jehovah ama ọdiọn̄ Eduardo ke ntak mbuọtidem esie? Adiaha esie ọdọhọ ete: “Ama enen̄ede otụk nnyịn ndikụt enye odomode ofụri ukeme ndidi eti ete onyụn̄ odomode ndifiak n̄kpere nnyịn nte ekesikperede. Ke ini ikokụtde enye esịnde ifịk anam n̄kpọ man odot ndikama ifetutom ke esop, esịt ama enem nnyịn. Ererimbot okodomo ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ Jehovah. Edi ke ini ikụtde nte ete ye eka nnyịn ẹsọn̄ọde ẹda ke akpanikọ, ima idomo ndikpebe mmọ. Papa ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ ididehedei ikpọn̄ nnyịn aba, ikonyụn̄ ikpọn̄ke. Ekpedi enye ama ọkpọn̄, ekeme ndidi n̄kpodụhe ke esop Jehovah mfịn emi.”

6. Nso ke ndusụk mme ete ye eka ẹkedifiọk ke ini ekọn̄?

⁶ Ke ini ekọn̄ akasiahade ke mme idụt Balkan, nditọ Mme Ntiense Jehovah emi ẹkedude do ẹma ẹkop inemesịt ini oro kpa ye oro uwem ọkọsọn̄de etieti. Ntak-a? Koro mme ete ye eka mmọ ikekemeke ndikpọn̄ mmọ n̄ka utom. Mmọ ẹkedu ke ufọk ye nditọ mmọ, ẹkpep mmọ n̄kpọ, ẹbre mbre ẹnyụn̄ ẹneme nneme ye mmọ. Nso ke emi ekpep nnyịn? Nditọ ẹsiyom mme ete ye eka mmọ ẹdu ye mmọ ẹkan nte ẹyomde okụk m̀mê enọ. Nte Ikọ Abasi etịn̄de, nditọ ẹyebọ ufọn edieke ete ye eka mmọ ẹsede mmọ enyịn ẹnyụn̄ ẹkpepde mmọ n̄kpọ.—N̄ke 22:6.

7, 8. (a) Nso ndudue ke ndusụk mme ete ye eka oro ẹnyọn̄de ẹdi ufọk ẹsinam? (b) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ?

⁷ Edi nditọ emi mme ete m̀mê eka mmọ ẹnyọn̄de ẹdi ufọk ẹkeme ndinam nte mmimọ ikwe ke enye ọnyọn̄ edi, m̀mê nte ke mmimọ iyomke enye aba. Emi ekeme ndinam ete m̀mê eka oro ọdọhọ ete: “Ọwọrọ mbufo ikwe adan̄a ufen emi n̄kọwọrọde n̄kọbọ ke ibuot mbufo?” Edi idiọk edu nditọ emi ekeme ndidi ke ntak emi ete m̀mê eka mîkodụhe ke ufọk. Nso ke enye akpanam man ọkọk mfịna emi?

⁸ Bọn̄ akam ben̄e Jehovah ete an̄wam fi etịm ọfiọk nte akpanamde n̄kpọ ye ubon fo. Ekem, ke ini enyenede nneme ye mmọ, nyịme ke afo emetịp esịn ke mfịna ubon fo. Afo ndidọhọ ke imeseme iban̄a se ikanamde ekeme ndin̄wam. Ke ini nsan̄a ndọ fo ye nditọ fo ẹkụtde ke afo ke odomo ndinam se inende, mmọ ẹyenịm ke afo emenen̄ede oyom ndikpụhọde. Edieke enyenede ime mûnyụn̄ uyakke idem emem fi, ubon fo ẹyetọn̄ọ ndima nnyụn̄ n̄kpono fi.

9. Ntak mîdịghe tutu owo enyenyene ediwak n̄kpọ mbemiso enye ekeme ‘nditịm n̄kpọ nnọ ikọt esie’?

⁹ Apostle Paul ọkọdọhọ ke edieke nditọete oro ẹma ẹkesọn̄ mînyeneke se ẹdade ẹdu uwem, nditọ ye nditọ nditọ mmọ, ẹkpenyene ‘ndisio usiene oro ekemde nnọ mme ete ye eka ye mme ete ete ye eka eka mmọ.’ Edi Paul ama aka iso esịn udọn̄ ọnọ kpukpru mme Christian ete mmọ ẹyụhọ ke akpan n̄kpọ oro mmọ ẹyomde ke usen ke usen—udia, ọfọn̄, ye itie udakibuot. Nnyịn ikpenyeneke ndisisịn idem nyom ikpọ n̄kpọ udu uwem m̀mê ndinyene ediwak okụk. (Kot 1 Timothy 5:4, 8; 6:6-10.) Idịghe tutu Christian enyenyene ediwak n̄kpọ obụkidem ke ererimbot oro edibede efep mi ke mîbịghike mbemiso enye ekeme ‘nditịm n̄kpọ ọnọ ikọt esie.’ (1 John 2:15-17) Inaha nnyịn iyak “abian̄a abian̄a odudu inyene” m̀mê “editịmede esịt uwem emi” anam ubon nnyịn ẹtaba “ata uwem” ke edinen obufa ererimbot Abasi!—Mark 4:19; Luke 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Didie ke ikeme ndiwụt ke imenyene ọniọn̄ Abasi ke n̄kpọ aban̄ade isọn?

¹⁰ Jehovah ọfiọk ete ke nnyịn imoyom okụk. Edi okụk ikemeke ndikpeme nnyịn m̀mê ndinịm nnyịn uwem nte emi ọniọn̄ Abasi ekemede ndinịm. (Eccl. 7:12; Luke 12:15) Ke ediwak idaha, mme owo isidiọn̄ọke se idikpade mmọ ndika n̄kanam utom ke esenidụt, mmọ isinyụn̄ idiọn̄ọke m̀mê iyakam inyenyene idem okụk. Ke nditịm ntịn̄, ikpọ mfịna ẹsidu. Ediwak mmọ ẹsikam ẹnyọn̄ ẹdi ye ikpọ isọn. Utu ke ndinyene ifụre nnam n̄kpọ Abasi, mmọ ẹsikam ẹdụk ufụn ẹnọ mbon oro mmọ ẹkamade isọn. (Kot Mme N̄ke 22:7.) Edinam oro owụtde eti ibuot edi nditre ndikama isọn.

11. Didie ke ubon ndibiat sụk okụk oro mmọ ẹkebierede ekeme ndinam mmọ ẹkûnen̄ede ẹnyene mfịna okụk?

¹¹ Eduardo ama ọfiọk ete ke edieke anade isọn̄ọ idu ye ubon imọ nte ikebierede, imọ inyene ndifafam ekpri okụk oro mmimọ inyenede. Enye ye n̄wan esie ẹma ẹkọk ibuot ẹnyụn̄ ẹbiere okụk oro mmọ ẹdisibiatde idep se mmọ ẹnen̄erede ẹyom. Edi idahaemi mmọ ididepke n̄kpọ aba awak nte ẹkesidepde. Kpukpru mmọ ẹma ẹnyịme ubiere oro inyụn̄ ibiatke okụk ke se mmọ mînen̄ekede iyom. * Eduardo ama ọdọhọ ete: “Mma nsion̄o nditọ mi ke ufọkn̄wed emi owo kiet enyenede n̄kesịn ke ufọkn̄wed ukara.” Enye ye ubon esie ẹma ẹbọn̄ akam ẹte ikụt utom oro mîditịmekede mme edinam eke spirit mmimọ. Didie ke Jehovah ọkọbọrọ akam mmọ?

12, 13. Nso ke ete kiet akanam man an̄wam ubon esie, ndien didie ke Jehovah ọkọdiọn̄ ukeme oro enye ekesịnde ndidu mmemmem uwem?

¹² Eduardo ọdọhọ ete: “Uwem ikememke ke akpa isua iba. Okụk mi ama ọtọn̄ọ ndikụre. Okụk ọfiọn̄ mi ikekemke kpukpru se ikoyomde, ndien idem ama esimem mi. Edi ima isidụk kpukpru mme mbono esop inyụn̄ isan̄a kiet iwọrọ an̄wautom.” Eduardo ama ebiere ke imọ idinamke utom oro edinamde imọ iwọrọ ikpọn̄ ubon imọ ke ediwak ọfiọn̄ m̀mê isua kiet. Enye ọdọhọ ete: “Mmekpep nte ẹnamde nsio nsio utom mbak edieke utom kiet mîdụhe, mmekeme ndinam enye oro odude.”

¹³ Sia akanade Eduardo ekpe isọn oro enye akakamade sụn̄sụn̄, enye ekenyene ndikpe udori awak akan iso okụk oro enye ọkọbọde. Edi oro ikedịghe enye n̄kpọ ndomokiet ke ẹmende ẹdomo ye enye ndidu ye ubon esie nnam kpukpru se anade mmọ ẹnam ke usụn̄ oro Jehovah etemede. Eduardo ọdọhọ ete: “Okụk ọfiọn̄ oro mbọde idahaemi imenke-men udomo ye se n̄kesibọde ke esenidụt, edi nnyịn itiehe biọn̄. ‘Ubọk Jehovah imụhọke.’ Nnyịn ima itọn̄ọ usiakusụn̄. Ke oro ama ekebe, uwem ama amana efere, ndien ama esimem utom  nnyịn ndidep mme n̄kpọ obụkidem oro nnyịn inen̄erede iyom.”—Isa. 59:1.

14, 15. Nso ke mme ubon ẹkpenam edieke ẹyomde mmọ ẹnam n̄kpọ obụkidem ada itie n̄kpọ eke spirit, ndien nso ikeme ndidi utịp eti uwụtn̄kpọ mmọ?

¹⁴ Ke ediwak ebiet, mme owo ẹsikere ke obiomo mmimọ ndinọ mme iman ye mme ufan okụk ye mme enọ. Eduardo ọdọhọ ete: “Emi esesịne nnyịn ke iyịp, ndien esinem nnyịn ndinọ owo n̄kpọ.” Enye adian do ete: “Ifọnke ẹnam n̄kpọ ndomokiet ẹbe ubọk. Mmesida mbufiọk ndọhọ mme iman mi nte ke nyesinọ mmọ se nnyenede, ama akam edi emi idikpanke mi ndise mban̄a mme n̄kpọ eke spirit ubon mi.”

¹⁵ Mme iman ẹsiwak ndiyat esịt, nsak nnyụn̄ nsụn̄i mbon oro ẹnyọn̄de esenidụt ẹdi ye mbon oro mîmaha ndikpọn̄ ubon mmọ n̄kanam utom ke esenidụt man ẹse ẹban̄a mmimọ. Ndusụk owo ẹsidọhọ ke mmọ imaha mmimọ. (N̄ke 19:6, 7) Anna adiaha Eduardo ọdọhọ ete: “Edi ke ini nnyịn mîkenyịmeke ndiyak mme n̄kpọ obụkidem ẹda itie edinam eke spirit, ndusụk iman nnyịn ẹma ẹdidiọn̄ọ nte mme edinam Christian nnyịn edide akpan n̄kpọ. Mmọ ẹkpenam didie ẹdiọn̄ọ emi edieke nnyịn ikpọkpọn̄de n̄kpọ Abasi ika un̄wana okụk?”—Men 1 Peter 3:1, 2 domo.

16. (a) Didie ke owo ekeme ndida “nsunsu ekikere” mbian̄a idem? (Jas. 1:22) (b) Nso utọ ubiere ke Jehovah esidiọn̄?

¹⁶ Ke eyenete an̄wan kiet ama ọkọkpọn̄ ebe esie ekesịm esenidụt, enye ama ọdọhọ mbiowo do ete: “Ata ediwak n̄kpọ ama atak nnyịn man n̄keme ndidi mi. Ebe mi ama ọkpọn̄ ifetutom esie nte ebiowo ke ntak emi. Ntre mmenen̄ede n̄kere ke Jehovah ọyọdiọn̄ isan̄ mi emi.” Jehovah esidiọn̄ mme ubiere emi ẹwụtde ke owo ọbuọt idem ke enye. Edi enye edikeme didie ndidiọn̄ ubiere emi akam atuahade-tuaha ye uduak esie, akpan akpan ke ini utọ ubiere emi abuanade owo ndisana ifetutom esie nyak?—Kot Mme Hebrew 11:6; 1 John 5:13-15.

17. Ntak emi ikpoyomde ndausụn̄ Jehovah mbemiso inamde ubiere, ndien didie ke ikeme ndinam emi?

¹⁷ Bọn̄ akam nọ Jehovah mbemiso anamde ubiere ekededi, idịghe ke ama akananam  ubiere. Bọn̄ akam ben̄e edisana spirit, ọniọn̄ ye ndausụn̄ esie. (2 Tim. 1:7) Bụp idem fo ete: ‘Ke mme idaha ewe ke oyom n̄kop uyo Jehovah? Ndi nyokop uyo esie idem ke ini ẹkọbọde mi?’ Edieke edide ntre, ndi oyonyụn̄ eben̄e idem ndikop uyo esie idem ke ini emi ọwọrọde ndisana ndusụk n̄kpọ obụkidem nyak? (Luke 14:33) Ka kokụt mbiowo man ẹnọ fi item Bible, nam item Jehovah, buọt idem ke enye nyụn̄ nịm ete ke enye ayan̄wam fi nte enye ọkọn̄wọn̄ọde. Mbiowo idinamke ubiere inọ fi, edi mmọ ẹkeme ndin̄wam fi anam ubiere oro edinamde fi okop inemesịt nte ini akade.—2 Cor. 1:24.

18. Anie enyene mbiomo edise mban̄a ubon, edi nso ikeme ndinam mbon en̄wen ẹn̄wam?

¹⁸ Jehovah oyom mme ibuotufọk ẹse ẹban̄a ubon mmọ ke usen ke usen. Ana itoro inyụn̄ ibọn̄ akam isịn mbon oro ẹnamde emi edi emi mîkpọn̄ke nsan̄a ndọ m̀mê nditọ mmọ ika utom kpa ye oro iman ẹyomde mmọ ẹnam ntre. Mme n̄kpọ oro owo mîkodorike enyịn, utọ nte afanikọn̄ m̀mê udọn̄ọ esinam nnyịn inyene ifet ndiwụt ke imama inyụn̄ ikere iban̄a nditọete nnyịn. (Gal. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) Ndi emekeme nditịp okụk ke ini n̄kpọ etịbede m̀mê ndiyom utom nnọ eyenete ke n̄kann̄kụk mbufo? Edieke anamde oro, emekeme ndisụhọde mfịghe oro enye osobode ndiwọrọ n̄koyom utom ke ebiet en̄wen.—N̄ke 3:27, 28; 1 John 3:17.

19, 20. Ntak emi mme Christian ndidiọn̄ọ ke Jehovah ayan̄wam mmọ akpanamde mmọ ẹyụhọ ye se ẹnyenede?

¹⁹ N̄wed Abasi ọdọhọ nnyịn ete: “Ẹkûyak usụn̄ uwem mbufo asan̄a ye ima okụk, edi ẹyụhọ ye se mbufo ẹnyenede. Koro [Abasi] ọdọhọde ete: ‘Ndidehedei n̄kpọn̄ fi, ndinyụn̄ nsịnke fi.’ Ntre nnyịn imekeme ndinen̄ede nnyene uko ndọhọ nte: ‘Jehovah edi andin̄wam mi; ndifeheke ndịk. Nso ke owo ekeme ndinam mi?’” (Heb. 13:5, 6) Didie ke emi edi ntre?

²⁰ Ebiowo kiet ke idụt oro ọtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo ọdọhọ ete: “Mme owo ẹsiwak nditịn̄ nte Mme Ntiense Jehovah ẹnemde esịt. Mmọ n̄ko ẹsikụt ke idem Mme Ntiense oro ẹdide ubuene ẹsisịne n̄kpọ nte eyede ẹsinyụn̄ etie nte mmọ ẹnyene n̄kpọ ẹkan mbon eken.” Se Jesus ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mbon emi ẹbemde iso ẹyom Obio Ubọn̄ onyụn̄ edi oro. (Matt. 6:28-30, 33) Ke akpanikọ, Jehovah, Ete fo eke heaven enen̄ede ama fi onyụn̄ oyom n̄kpọ ọfọn fi ye nditọ fo. “Koro enyịn Jehovah asan̄ade akanade ofụri isọn̄ man enye owụt odudu esie ke ufọn mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye ke ofụri esịt.” (2 Chron. 16:9) Enye ọnọ nnyịn mme ewụhọ man ọfọn ye nnyịn, ndien ewụhọ emi esịne n̄kpọ oro aban̄ade uwem ufọk ye mme n̄kpọ obụkidem. Ke ini inịmde mme ewụhọ emi, nnyịn iwụt ke imama Abasi inyụn̄ ibuọt idem ye enye. “Koro ndima Abasi ọwọrọ ete nnyịn inịm mme ewụhọ esie; ndien mme ewụhọ esie idobike owo mbiomo.”—1 John 5:3.

21, 22. Ntak emi afo ebierede ndibuọt idem ye Jehovah?

²¹ Eduardo ọdọhọ ete: “Mmọdiọn̄ọ ke ini oro n̄kọkpọn̄de n̄wan ye nditọ mi n̄kabiat ke esenidụt ebebe, edi ntiehe n̄kere ini oro akatakde do. Ediwak n̄kani ufan mi ẹnyene okụk edi esịt inemke mmọ. Mme ubon mmọ ẹnyene ikpọ mfịna. Edi ubon mi enen̄ede okop inemesịt! Esịt esinyụn̄ enem mi ndikụt nte nditọete eken ke idụt emi ẹbemde iso ẹyom mme n̄kpọ Obio Ubọn̄ kpa ye oro mmọ ẹdide ubuene. Kpukpru nnyịn imokụt nte se Jesus ọkọn̄wọn̄ọde edide akpanikọ.”—Kot Matthew 6:33.

²² Nyene uko! Mek ndikop uyo Jehovah nnyụn̄ mbuọt idem ye enye. Yak ima oro amade Abasi, nsan̄a ndọ fo, ye nditọ fo anam fi ese aban̄a ubon fo nte Abasi oyomde. Emi ayanam fi etịm okụt nte ke ‘Jehovah edi andin̄wam fi.’