Ndi ọmọfiọk owo emi adian̄arede ndọ? Ekeme ndidi ọmọfiọk ediwak mmọ. Itịn̄ emi sia mme owo ẹdian̄ade ndọ idahaemi etieti. Ke uwụtn̄kpọ, ndụn̄ọde oro ẹkenamde ke Poland owụt ke etie nte mbon emi ẹdide isua 30 emi ẹma ẹkedọ ndọ ke isua ita esịm isua itiokiet ẹyedian̄ade. Edi idịghe mbon emi ẹdide isua 30 kpọt ẹsidian̄ade ndọ.

Itieutom Oro Ẹsede Ẹban̄a Nte Ẹnamde N̄kpọ ke Ubon ke Spain ọdọhọ ke “ibat mbon oro ẹdian̄arede ndọ [ke Europe] owụt ke mbahade iba ke otu kpukpru mbon oro ẹdọde ndọ ẹyedian̄ade.” Se itịbede edi oro n̄ko ke mme idụt eken oro ẹforode.

Nso isitịbe mme owo ẹma ẹdian̄ade ndọ? Mma kiet ke Edem Usiahautịn Europe emi enen̄erede ọdiọn̄ọ ndinọ mme ọdọ ndọ item ọdọhọ ete: “Ndidian̄ade ndọ esinam mbon en̄wen ẹfiọk se ima iketetịbe ke ndọ, oro edi, ke n̄wan ye ebe imaha aba kiet eken inyụn̄ ikpereke aba kiet eken, ndien emi esinen̄ede abiak owo.” Enye ọdọhọ n̄ko ke emi ekeme ndinam enyịn anan owo, owo okop ndobo, atua n̄kpọfiọk, ayat esịt, ofụhọ, onyụn̄ okop bụt. Emi esinam ndusụk owo ẹyom ndiwot idem. Enye adian do ete: “Uwem owo esikpụhọde ke ndondo oro esop ẹbierede ke ẹdian̄ade ndọ. Enye esikere ke eke imọ okụre, ke idụhe eke amade imọ, onyụn̄ ekere m̀mê nso utọ owo ke imọ idedi, m̀mê nso ke idinyụn̄ ida uwem imọ inam ke emi ima ikadian̄ade ndọ mi.”

Ewa etịn̄ nte eketiede enye ke idem isua ifan̄ emi ẹkebede, ete: “Ke esop ẹma ẹkedian̄ade nnyịn ndọ, bụt ama enen̄ede anam mi ke ini mbọhọidụn̄ ye mbon itieutom nnyịn ẹkedọhọde ke mma n̄wọrọ n̄kpọn̄ ebe mi. Esịt ama enen̄ede ayat mi. Ami n̄kakama n̄kpri nditọ mi iba; ami n̄kedi ete mmọ ye eka mmọ.” * Adam emi ekedide ebiowo ke isua 12, emi ediwak owo ẹkenyụn̄ ẹkponode, ọdọhọ ete: “Mmesikere ke n̄wọrọke n̄kpọ tutu esịt ayat mi, ndien esidọn̄ mi nditie ke idemmi.”

Sia ndusụk owo ẹsitịmerede esịt ẹban̄a nte uwem mmimọ editiede, mmọ ẹsidomo ndifiak n̄kop inem uwem. Esida ediwak isua mbemiso ndusụk mmọ ẹkemede ndinam emi. Mmọ ẹkeme ndikere ke mbon en̄wen ikereke iban̄a mmimọ. Mma kiet emi esiwetde n̄kpọ aban̄a mbon oro ẹdian̄arede ndọ ọdọhọ ke ana mmọ “ẹkpụhọde nte mmọ ẹsinamde n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkpep ndiyọ mfịna mmọ ke idemmọ.”

Stanisław ọdọhọ ete: “Ke ima ikadian̄ade ndọ, akani an̄wan mi ikayakke nsikụt nditọ mi iba. Oro  ama anam n̄kere ke owo ndomokiet imaha mi aba; eketie nte Jehovah ke idemesie ọkpọn̄ mi. Uwem ama odorode mi. Nte ini akakade, mma ndifiọk ke n̄kenenke.” N̄wan kiet emi ekerede Wanda ama ekere nte uwem esie editiede ke ini ndọ mmọ akabiarade. Enye ọdọhọ ete: “Mma n̄kere ke nte ini akade, ke mme owo—esịnede nditọete ke esop—idikereke aba iban̄a mi ye nditọ mi. Edi nditọete ẹma ẹsịk ẹkpere nnyịn ẹnyụn̄ ẹn̄wam mi mbọk nditọ mi ẹkabade ẹdi mme asan̄autom Jehovah.”

Se mmọ ẹtịn̄de emi ekeme ndinam ọfiọk nte esitiede mbon emi ẹdian̄arede ndọ ke idem. Mmọ ẹkeme ndikere ke mmimọ iwọrọke n̄kpọ ndomokiet, ke mmimọ inyụn̄ idotke se ẹkpekerede ẹban̄a. Mmọ ẹkeme ndikụt ndudue nnọ mbon oro mmọ ẹdude kiet. Oro ekeme ndinam mmọ ẹtọn̄ọ ndikere ke nditọete ke esop imaha inyụn̄ ikereke iban̄a mmimọ. Edi se Stanisław ye Wanda ẹtịn̄de owụt ke nte ini akade, mmọ ẹkeme ndidifiọk ke nditọete ẹkere ẹban̄a mmimọ. Nditọete ke esop ẹsinen̄ede ẹn̄wam, kpa ye owo mîsisọpke ikụt se mmọ ẹnamde ke nsonso oro.

Inaha ifre ke ekpedi inam se inanam, ke mbon emi ẹdian̄arede ndọ ẹdisụk ikokop ndobo ke ini ke ini. Nditọete iban emi ẹdian̄arede ndọ ẹsiwak ndikere ke ediwak owo ikereke iban̄a mmimọ. Alicja ọdọhọ ete: “Isua itiaita edi emi tọn̄ọ ndọ nnyịn akasuana. Edi nsisụk n̄kekere ke n̄wọrọke n̄kpọ ndusụk ini. Ama esitie ntem, mmesiyom ebiet kiet ntie ikpọn̄ ntua eyet nnyụn̄ nseme idem.”

Kpa ye oro mbon emi utọ n̄kpọ emi ọwọrọde ẹsiwakde ndinam n̄kpọ ntem, Bible ọdọhọ ke ifọnke owo adian̄ade etie ikpọn̄. Ndidian̄ade ntie ikpọn̄ ekeme ndinam owo esịn “ata ọniọn̄.” (N̄ke 18:1) Ikpọfọnke erenowo emi okopde ndobo awak ndiyom item m̀mê ndọn̄esịt nto n̄wan, kpa ntre n̄ko ke mîfọnke n̄wan esiyom oto erenowo. Mîdịghe ntre, mmọ ẹkeme nditọn̄ọ ndinyene oburobụt ekikere.

Esịt ekeme ndinen̄ede ntịmede nditọete nnyịn emi ẹdian̄arede ndọ, mmọ ẹkeme ndikere m̀mê n̄kpọ editetie didie ye mmimọ, ẹkop ndobo, ẹnyụn̄ ẹkere ke mme owo imaha mmimọ. Sia ifiọkde ke nte ẹsitiede ediwak owo ke idem edi emi ye nte ke isimemke ndiyọ, akpana ikpebe Jehovah, ika iso in̄wam nditọete nnyịn emi. (Ps. 55:22; 1 Pet. 5:6, 7) Imenịm ke mmọ ẹyema se ededi oro inamde inọ mmọ. Mmọ ẹyekụt ke nti ufan mmọdo ke esop Abasi.—N̄ke 17:17; 18:24.