1, 2. (a) Tịn̄ ndusụk n̄kpọ emi mme ekpemerọn̄ ke Israel ẹkesinamde. (b) Didie ke mme ete ye eka ẹbiet mme ekpemerọn̄?

UTOM mme ekpemerọn̄ ke Israel eset ikedịghe ekpri utom. Eyo ama esifọp mmọ ke ini ndaeyo, tuep onyụn̄ anam mmọ ke ini ukwọ edịm. Akana mmọ ẹkpeme mme erọn̄ mmọ mbak ndiọi unam ẹdita mmọ, mme owo ẹdinyụn̄ ẹyịp mmọ. Mmọ ẹma ẹsise erọn̄ kiet kiet idem ke ini ke ini man ẹsọbọ mbon emi ẹdade unan m̀mê mbon emi ẹdọn̄ọde. Nditọerọn̄ ke mmọ ẹkesise enyịn ẹkan sia mmọ mîkọsọn̄ke idem nte ikpọ erọn̄ eken.—Gen. 33:13.

² Akpana mme ete ye eka emi ẹdide mme Christian ẹnam n̄kpọ ye nditọ mmọ nte mme ekpemerọn̄ ẹsinamde ye erọn̄. Mmọ ẹnyene ndibọk nditọ mmọ nte Jehovah etemede. (Eph. 6:4) Idịghe ekpri utom edi emi sia nditọwọn̄ ẹsitiene ẹkụt ndiọi n̄kpọ emi Satan osion̄ode edi, mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene mmeme mmọ n̄ko. (2 Tim. 2:22; 1 John 2:16) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ? Ana mmọ ẹdiọn̄ọ nditọ mmọ, ẹkpep mmọ n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹda mmọ usụn̄. Ẹyak ineme n̄kpọ ita emi.

3. Nso ke mme ete ye eka ẹkpediọn̄ọ ẹban̄a nditọ mmọ?

³ Eti ekpemerọn̄ esise erọn̄ kiet kiet idem man ọdiọn̄ọ m̀mê idem ọsọn̄ mmọ. Nte mbufo ẹkpenamde n̄kpọ ye nditọ mbufo edi oro. Bible ọdọhọ ete: “Tịm fiọk nte otuerọn̄ fo etiede.” (N̄ke 27:23) Nso ke ẹkpediọn̄ọ ẹban̄a nditọ mbufo? Ẹdomo ndidiọn̄ọ se mmọ ẹnamde, se mmọ ẹkerede, ye nte etiede mmọ ke idem. Nso idin̄wam mbufo ẹdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi? Ẹneme nneme ye nditọ mbufo kpukpru ini.

4, 5. (a) Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndinam man nditọ mmọ ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Esinam didie yak eyen fo ama ndisitịn̄ ikọ nnọ fi?

⁴ Imemke utom inọ ndusụk mme ete ye eka ndineme nneme ye nditọ mmọ emi ẹdide mme uyen sia mme uyen isiwakke nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem nnọ mme ete ye eka mmọ. Nso ke akpanam edieke eyen fo etiede ntem? Domo ndineme nneme kpukpru ini ye enye; kûmụm enye unịm ke ediwak hour uneme nneme. (Deut. 6:6, 7) Yom usụn̄ nam n̄kpọ ọtọkiet ye enye. Emekeme ndisan̄a ye enye mbọ ofụm, etie ye enye ebre mbre, mîdịghe ọdọhọ enye etiene fi anam n̄kpọ ke ufọk. Eyen fo ekeme nditịn̄ se isịnede enye ke esịt ke mme utọ ini emi.

⁵ Nso ke akpanam edieke eyen fo mîsụk imaha ndineme nneme ye afo? Domo enye emi ise se. Utu ke ndibụp enye m̀mê n̄kpọ eketie didie ye enye ke ufọkn̄wed, tịn̄ nte n̄kpọ eketiede ye afo. Emi ekeme ndinam enye etịn̄ eke esie. Edieke oyomde ndidiọn̄ọ se enye ekerede aban̄a n̄kpọ ekededi, bụp enye m̀mê mme ufan esie ẹkere nso ẹban̄a n̄kpọ oro. Ekem dọhọ enye etịn̄ m̀mê nso item ke enye ọkpọnọ mme ufan esie.

6. Nso ke akpanam man eyen fo ọdiọn̄ọ ke emenyene ini ọnọ imọ, ke oyonyụn̄ akpan̄ utọn̄ ọnọ imọ?

⁶ Edieke eyenọwọn̄ okụtde ke emesinyene ini ọnọ imọ, ke emesinyụn̄ akpan̄ utọn̄ ọnọ imọ, enye ayama ndineme nneme ye afo. Edieke esinamde n̄kpọ kpukpru ini, eyen fo edikere ke unyeneke ini se itịn̄ke mfịna imọ inọ fi. Nso ke akpanam man eyen fo ọdiọn̄ọ ke ayakpan̄ utọn̄ ọnọ imọ? Dọhọ enye ke enye ekeme nditịn̄ se ededi nnọ fi ini ekededi. Edi ikụreke ke oro. Nam enye ọdiọn̄ọ ke imọ iyada se enye etịn̄de ke akpan n̄kpọ, ke imọ idiyatke esịt ke se ededi emi enye editịn̄de. Ediwak ete ye eka ke ẹnam emi. Kayla emi edide isua 19 ọdọhọ ete: “Mmekeme nditịn̄ n̄kpọ ekededi nnọ ete mi. Ete mi isisịbeke mi ikọ ke inua, isinyụn̄ ifakke mi mbụme nte ekpeibet. Enye esikpan̄ utọn̄ okop se ntịn̄de. Mma n̄kụre, enye esinọ mi nti item.”

7. (a) Didie ke mme ete ye eka ẹkpeneme utọ n̄kpọ nte ima erenowo ye n̄wan ye nditọ mmọ? (b) Nso ikeme ndinam nditọ ẹkûma nditịn̄ mfịna mmọ nnọ ete ye eka mmọ?

⁷ Esisọn̄ nditọ ndika mbịne ete m̀mê eka n̄kọdọhọ ke enyene owo emi mmimọ imade. Edi edieke ẹnemede utọ n̄kpọ emi, nen̄ede kpeme se etịn̄de. Nam eyen fo ọdiọn̄ọ nnennen usụn̄ emi enye akpanamde n̄kpọ ye owo emi enye amade. Kûtịn̄ sụk se idiwọrọde enye edieke enye mînamke n̄kpọ ke nnennen usụn̄. Da ke uwụtn̄kpọ: Edieke akade itie unyamudia, ndien anyamudia eyịre etịn̄ nte ndusụk udia owotde owo usen ifan̄ emi, ndi ekpedep udia do adia? Ihih, akpaka itie efen. Ukem n̄kpọ emi ekeme nditịbe nnọ fi edieke etịn̄de sụk se editịbede inọ eyen fo edieke enye mînamke item fo. Esịt ekeme ndiyat eyen mbon tutu enye imaha aba nditịn̄ ikọ nnọ fi, editịn̄ ọnọ owo en̄wen. (Kot Colossae  3:21.) Edieke etịn̄de se ikemede ndiwọrọ enye, tịn̄ n̄ko ufọn emi enye ekemede ndibọ. Eyenete an̄wan emi ekerede Emily ọdọhọ ete: “Ete mi ye eka mi ẹsitịn̄ n̄kpọ ẹban̄a ima erenowo ye n̄wan, edi mmọ isinamke etie nte edi edue-ukot-akpa-itọn̄. Mmọ ẹsitịn̄ ke esịt esinem mbon emi ẹnyenede owo emi mmọ ẹdidọde. Emi anam n̄keme ndineme utọ nneme emi ye mmọ. Edieke nnyenede owo, ndidịpke mmọ. Nyanam mmọ ẹdiọn̄ọ man ẹn̄wam mi.”

8, 9. (a) Nso ufọn ke edibọ edieke mûsịbeke ikọ usịn eyen fo ke inua? (b) Didie ke ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se eyen fo etịn̄de an̄wam fi?

⁸ Se Kayla etịn̄de owụt ke ọfọn enyene ime akpan̄ utọn̄ okop se eyen fo etịn̄de man enye ọdiọn̄ọ ke imọ imekeme nditịn̄ se ededi nnọ fi. (Kot James 1:19.) Mma kiet emi ekerede Katia ọbọk nditọ ikpọn̄. Enye ọdọhọ ete: “Ini akpa, mma nsisọp ndiyat esịt ye adiaha mi. N̄kesiyakke enye etịn̄ ikọ okụre. Ikọ esie ekesifefek mi. Idahaemi mmennamke ntre aba, adiaha mi n̄ko onyụn̄ okpụhọde. Enye esitịn̄ ikọ etieti ọnọ mi idahaemi.”

⁹ Ete kiet emi ekerede Ronald ọdọhọ ke nte n̄kpọ eketiede ye enye ye eyen esie an̄wan edi emi. Enye ọdọhọ ete: “Ke ini eyen mi ọkọdọhọde mi ke enyene ufan kiet emi imọ imade ke ufọkn̄wed, esịt ama ayat mi etieti. Edi ke ini ntiede n̄kere nte Jehovah esimede ime ye nnyịn, mma ndọhọ idemmi ke ọkpọfọn nyak enye etịn̄ se isịnede enye ke esịt mbemiso nnọ enye item. Esịt enem mi nte n̄kanamde oro! Ama edin̄wan̄a mi nte eketiede eyen mi ke idem. Ke ini enye eketịn̄de ikọ esie ama, mma ntịn̄ ikọ ye enye nte akpanade ntịn̄. Idem ama akpa mi nte enye ekenyịmede ndinam item emi n̄kọnọde enye. Enye ama ọdọhọ ke imọ idinamke utọ n̄kpọ oro aba.” Edieke enemede nneme ye eyen fo kpukpru ini, ọyọdiọn̄ọ se enye ekerede ye nte etiede enye ke idem. Emi ayanam ekeme ndin̄wam enye ebiere se enye akpadade uwem esie anam. *

10, 11. Nso ke akpanam mbak nditọ fo ẹdikpọn̄ esop Abasi?

¹⁰ Eti ekpemerọn̄ ọdiọn̄ọ ke erọn̄ imọ  ekeme ndiyo n̄kpọn̄ otuerọn̄. Ekeme ndidi erọn̄ emi ada okụt mbiet ke itie en̄wen, aka ndita, tutu esịk sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄ ọkpọn̄ otuerọn̄, idiọn̄ọke. Kpa ntre ke edi ye nditọwọn̄. Idiọk nsan̄a m̀mê idiọk ikwọ ye fịm ẹkeme ndinam eyenọwọn̄ ọkpọn̄ esop. (N̄ke 13:20) Nso ke akpanam mbak utọ n̄kpọ emi editịbe?

¹¹ Ke ini ekpepde eyen fo n̄kpọ onyụn̄ okụtde mfịna emi enye enyenede, sọsọp nam n̄kpọ. N̄wam enye aka iso enyene nti edu emi enye ekenyenede. (2 Pet. 1:5-8) Da ini emi ẹsinịmde utuakibuot ubon kpukpru urua n̄wam nditọ fo. Utom Obio Ubọn̄ October 2008 ọdọhọ ntem ete: “Ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme ibuot ufọk ẹte ẹbiom mbiomo mmọ ke iso Jehovah ke ndikụt ete ke imenịm ukpepn̄kpọ Bible ubon kpukpru ini.” Ndi emesida ini emi an̄wam nditọ fo? Diọn̄ọ ete ke nditọ fo ẹma nte adade utom edikpep mmọ Ikọ Abasi ke ata akpan n̄kpọ.—Matt. 5:3; Phil. 1:10.

12. (a) Nso ufọn ke mme uyen ẹbọ ke ntak emi ubon mmọ ẹsinịmde utuakibuot ubon kpukpru ini? (Tịn̄ n̄ko se idude ke ekebe oro, “ Mmọ Ẹma Utuakibuot Ubon.”) (b) Nso ufọn ke afo ọbọ oto utuakibuot ubon mbufo?

¹² Uyen kiet emi ekerede Carissa etịn̄ ufọn emi utuakibuot ubon enyenede ke ubon mmọ. Enye ọdọhọ ete: “Esinem mi ke ini kpukpru nnyịn itiede ọtọkiet ineme nneme. Nneme emi esinam nnyịn ikpere kiet eken ke usụn̄ emi nnyịn mîdifreke. Ete mi esinịm utuakibuot ubon kpukpru ini. Enem mi ndikụt ke enye idaha ukpepn̄kpọ emi ibre mbre, ami n̄ko ndidaha enye mbre mbre. Emi anam nnen̄ede n̄kpono ete mi nnyụn̄ n̄kpono se enye anamde ndida nnyịn usụn̄.” Eyenete an̄wan emi ekerede Brittney ọdọhọ ete: “Utuakibuot ubon anam nnen̄ede n̄kpere ete mi ye eka mi. Mmọ ndinịm utuakibuot ubon anam mi ndiọn̄ọ ke mmọ ẹma mi ẹnyụn̄ ẹyom nsitịn̄ mfịna mi nnọ mmọ. Utuakibuot ubon anam nnyịn inen̄ede idiana kiet.” Akpan n̄kpọ emi mme ete ye eka ẹkpenamde edi ndikpep nditọ mmọ ẹma Jehovah. Ndinịm utuakibuot ubon edi usụn̄ kiet emi mmọ ẹkemede ndinam emi. *

13. Didie ke mme ete ye eka ẹkpen̄wam nditọ mmọ ẹma ndinam n̄kpọ Jehovah?

¹³ Eti ekpemerọn̄ esida esan̄ owụt erọn̄ esie usụn̄ onyụn̄ ada ekpeme mmọ. Enye esimen mmọ aka ebiet emi “eti mbiet” odude. (Ezek. 34:13, 14) Se akpanamde ye nditọ fo edi emi. Ana an̄wam mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah. Yak etie mmọ ke idem nte eketiede andiwet psalm emi ọkọdọhọde ete: “Mmadat esịt ndinam uduak fo, O Abasi mi, ibet fo onyụn̄ odu mi ke ọwọn̄esịt.” (Ps. 40:8) Mme uyen emi ẹmade Jehovah ntre ẹsiyak idem mmọ ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹna baptism. Edi mbemiso mmọ ẹnamde emi, ana Ikọ Abasi an̄wan̄a mmọ.

14, 15. (a) Nso ke mme ete ye eka emi ẹdide mme Christian ẹkpenam? (b) Nso ikpanam uyen ekere ke se esop Abasi ekpepde idịghe akpanikọ?

¹⁴ Edi nso ke akpanam edieke nditọ fo mîsọn̄ke idem ke esop mîdịghe inịmke ke se Mme Ntiense Jehovah ẹkpepde edi akpanikọ? Domo ndinam mmọ ẹma Jehovah ẹnyụn̄ ẹma kpukpru se enye anamde ọnọ nnyịn. (Edi. 4:11) Nte ini akade, mmọ ẹyebiere ke idemmọ ndituak ibuot nnọ Abasi.

¹⁵ Edieke eyen fo mînịmke ke nnyịn ikpep akpanikọ, nyene ime nyụn̄ domo ndin̄wam enye. N̄wam enye okụt ke inyeneke se ifọnde nte owo ndinam  n̄kpọ Jehovah, ke oro kpọt edinam enye okop ata inemesịt. Domo ndidiọn̄ọ n̄ko se inamde enye ekere n̄kpọ ntre. Ndi eyen fo okokoi esịn ndinịm se Bible etịn̄de mîdịghe ndi ndịk anam enye ekere ke imọ idikemeke ndikwọrọ ikọ nnọ nditọwọn̄ eken? Ndi eyen fo inịmke ke nte Abasi ọdọhọde idu uwem ọfọn mîdịghe ndi ndobo anam enye sia nditọwọn̄ eken mîmaha ndidian idem ye enye?

16, 17. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹbiere ke idemmọ ndinam n̄kpọ Jehovah?

¹⁶ Inamke n̄kpọ m̀mê nso inam eyen fo ekere n̄kpọ ntre, emekeme ndisụk n̄n̄wam enye. Mme mbụme emi ẹtienede mi an̄wam ediwak ete ye eka. Bụp eyen fo ise: “Ndi amama nte edide Christian? Nso ufọn ke afo ọbọ? Nso ye nso itak fi ke ntak emi edide Christian? Ndi omokụt ke ufọn emi ọbọde idahaemi ye se edibọde ke ini iso okpon akan se itakde fi idahaemi?” Mbọk kûbụp enye mme mbụme emi nte ekpeibet obụp. Tịn̄ nte ikọ idemfo nyụn̄ bụp enye nte oyom ndin̄wan̄wam enye. Emekeme ndineme se idude ke Mark 10:29, 30 ke ini obụpde enye mbụme emi. Emekeme ndidọhọ enye ada babru ewet mme ufọn emi enye ọbọde ye mme n̄kpọ emi ẹtakde enye. Se enye ewetde ekeme ndinam enye okụt ebiet emi mfịna odude, onyụn̄ an̄wam enye anam n̄kpọ aban̄a mfịna oro. Imesikpep mme owo ke an̄wa n̄wed Bible Ekpep ye “Ima Abasi,” ndi idịghe nditọ nnyịn ke ikpakam ibem iso ikpep? Ndi emekpep eyen fo mme n̄wed emi?

¹⁷ Nte ini akade, nditọ fo ẹyebiere owo emi mmọ ẹdituakde ibuot ẹnọ. Kûkere ke sia mmọ ẹmanade ẹdikut fi ke esop, ke oro ayanam mmọ ẹsọn̄ọ ẹsịne ke esop. Mmọ ẹnyene ndibiere m̀mê iyanam n̄kpọ Jehovah. (N̄ke 3:1, 2) Edieke eyen fo mîmaha ndikpere Jehovah, dọhọ enye etie ekere aban̄a se enye enịmde ke akpanikọ onyụn̄ obụp idem esie utọ mbụme nte: ‘Nnam didie ndiọn̄ọ ke Abasi odu? Nso inam nnịm ke Jehovah Abasi enen̄ede ama mi? Nso inam nnịm ke nyọbọ ufọn edieke nnịmde ibet Jehovah?’ Nam n̄kpọ nte eti ekpemerọn̄. Nyene ime n̄wam eyen fo ebiere ke idemesie ke inyeneke se ifọnde nte ndinam n̄kpọ Jehovah. *—Rome 12:2.

18. Didie ke mme ete ye eka ẹkpekpebe Jehovah emi edide Akakan Ekpemerọn̄?

¹⁸ Ata mme Christian ẹsikpebe Jehovah emi edide Akakan Ekpemerọn̄. (Eph. 5:1; 1 Pet. 2:25) Ana mme ete ye eka ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ n̄kpọ ẹban̄a nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnam se mmọ ẹkekeme man ẹn̄wam nditọ emi ẹbọ mme edidiọn̄ emi Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinọ mmọ. Ke ntre, ẹka iso ẹkpep nditọ mbufo akpanikọ!