1. Nso ke mme ọkwọrọ ederi ẹkenam ke ini ekọn̄?

NDI Abasi ama mme Christian ẹka ekọn̄ ẹkewot mme owo ke idụt en̄wen? Ke isua 100 emi ẹbede, ediwak mbon emi ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹn̄wana ekọn̄ ẹnyụn̄ ẹwot mbon en̄wen emi ẹdọhọde ke idi mme Christian n̄ko. Mbon Catholic ẹwot mbon ufọkabasi mmọ ke idụt en̄wen, mbon Protestant ẹnyụn̄ ẹnam kpa ntre. Mme ọkwọrọ ederi Catholic ye eke ufọkabasi Protestant ẹsibọn̄ akam ete Abasi ọdiọn̄ mbonekọn̄ emi ẹdide ikọt mmimọ ye n̄kpọekọn̄ mmọ. Ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, mme ekere Christian emi ẹma ẹwot kiet eken etieti.

2, 3. Nso ke Mme Ntiense Jehovah mîkanamke ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ye ke oro ebede, ndien ntak-a?

² Nso ke Mme Ntiense Jehovah ẹkenam ke ini ekọn̄ oro? Mmọ ikadaha inọ idụt ndomokiet ikonyụn̄ itieneke in̄wana ekọn̄. Nso ikanam mmọ ẹsịn ndin̄wana ekọn̄? Mmọ ẹkenam se Jesus ekekpepde mbet esie ẹnyụn̄ ẹkpebe uwụtn̄kpọ esie. Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” (John 13:35) Mmọ ẹma ẹti n̄ko se Paul ẹkewetde ọnọ mme Christian ke Corinth. Paul iketịn̄ke iban̄a ata ata ekọn̄,  edi se enye ekewetde do an̄wam owo ọdiọn̄ọ ke ikpanaha mme Christian ẹn̄wan̄a ekọn̄.—Kot 2 Corinth 10:3, 4.

³ Ata mme Christian ẹsiyak Bible eteme mmọ se ifọnde ye se idiọkde. Esịt mmọ isiyakke mmọ ẹn̄wana ekọn̄ m̀mê ẹkpep ekọn̄. Emi anam ẹkọbọ ediwak Mme Ntiense Jehovah, esịnede ikpọ owo ye nditọwọn̄. Ẹnọ ediwak mmọ ufen ke mme ufọk-n̄kpọkọbi ye ke mme itie en̄wen emi ẹsidọn̄de mme owo ẹnọ ufen. Ẹma ẹkam ẹwot ndusụk mmọ ke ini mbon Nazi ẹkekarade Germany. Kpa ye oro ẹkebakde ibak ye Mme Ntiense ke Europe, mmọ ikefreke ke Jehovah ọnọ mmimọ utom ete ikwọrọ eti mbụk emi aban̄ade Obio Ubọn̄ esie. Mmọ ẹma ẹka iso ẹkwọrọ ikọ ke mme ufọk-n̄kpọkọbi, ke mme itie emi ẹsidọn̄de mme owo ẹnọ ufen, ye ke mme ebiet emi ẹkebịnde mmọ ẹka. * Ke ini nsio nsio ekpụk ẹken̄wanade ekọn̄ ke Rwanda ke 1994, Mme Ntiense Jehovah iketieneke in̄wana. Mmọ ikonyụn̄ itieneke in̄wana ekọn̄ oro ẹken̄wanade ẹbahade Yugoslavia.

4. Nso ke mme owo ẹsitịn̄ ke ini ẹkụtde nte Mme Ntiense Jehovah ẹsịnde ndin̄wana ekọn̄?

⁴ Sia Mme Ntiense Jehovah mîsitieneke in̄wana ekọn̄, ata ediwak owo ke ererimbot ẹdọhọ ke mmọ ẹnen̄ede ẹma Abasi ye mbọhọidụn̄ mmọ, ke mmọ ẹdi ata mme Christian. Nso en̄wen inam mme owo ẹnịm ke Mme Ntiense Jehovah ẹdi ata mme Christian?

5. Nso obufa n̄kpọ ke Christ ọkọdọhọ mbet esie ẹnam?

⁵ Toto ke ini emi Jesus ọtọn̄ọde ndikwọrọ ikọ, enye ama etịn̄ ke utom edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi edi akpan utom. Enye ama emek mbet 12 ẹtiene enye ẹtọn̄ọ utom emi edinamde ke ofụri ererimbot. Ekem enye ekpep mbet 70 ẹtiene ẹnam utom emi. (Luke 6:13; 10:1) Jesus ama etịm mbet esie idem man ẹmen eti mbụk ẹkekwọrọ ẹnọ mbon en̄wen. Akpa kan̄a, akana mmọ ẹbem iso ẹkwọrọ ẹnọ mme Jew. Edi nte ini akade, enye ama ọdọhọ mmọ ẹka ẹkekwọrọ ikọ ẹnọ mbon idụt emi mîkanaha mbobi. Anaedi utọ ewụhọ emi ama akpa mbet esie emi ẹkedide mme Jew idem!—Utom 1:8.

6. Nso ke Peter akada ọdiọn̄ọ ke Jehovah isinamke asari?

⁶ Abasi ama ọdọhọ apostle Peter aka ufọk Cornelius. Cornelius ekedi owo Gentile emi mînaha mbobi. Peter ama ada oro ọfiọk ke Abasi inamke asari. Peter ama ọdọhọ ẹnịm Cornelius ye ikọtufọk esie baptism. (Utom 10:9-48) Tọn̄ọ ke usen oro, Peter ye mme mbet Jesus ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme owo ke kpukpru idụt.

7, 8. Nso ke Mme Ntiense Jehovah ẹnam man mme owo ẹkop eti mbụk? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁷ Ke eyo nnyịn, mbon emi ẹdade usụn̄ ke esop Abasi ẹsitịm ikọt Abasi idem man ẹkwọrọ eti mbụk ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo n̄kpọ ke ofụri ererimbot. Mme Ntiense Jehovah emi ẹkperede ndisịm miliọn itiaita ke ẹsịn ifịk ẹkwọrọ eti mbụk ke se ibede usem 600. Ibat usem emi ke ọdọk kpukpru usen! Mmọ ẹsikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk ye ke mme efak. Ke ndusụk itie, mmọ ẹsibon mme n̄wed ke nsio nsio usem ke okpokoro mîdịghe ẹdọn̄ ke ukpatn̄kpọ. Mme owo ẹda nsio nsio usụn̄ emi Mme Ntiense Jehovah ẹsikwọrọde ikọ mi ẹdiọn̄ọ mmọ.

⁸ Ẹkpep mme akabade n̄wed emi ẹwakde ẹbe 2,900 nte ẹkpekabarede Bible ye mme n̄wed esop Abasi. Idịghe mme usem emi ẹnen̄erede ẹfiọk kpọt  ke mmọ ẹkabade. Mmọ ẹkabade n̄wed ke ediwak usem emi owo mînen̄ekede ifiọk, edi emi ediwak miliọn owo ẹsemde. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak miliọn mbon Catalonia ke Spain ẹsisem Catalan. Ke ndondo emi, ediwak owo ke Andorra, Alicante, Balearic Islands, ye ke Valencia ẹfiak ẹtọn̄ọ ndisem Catalan. Mme Ntiense Jehovah ẹkabade mme n̄wed mmọ ke Catalan, ẹsinyụn̄ ẹnịm mbono esop ke usem emi man Ikọ Abasi enen̄ede an̄wan̄a mbon Catalonia.

9, 10. Nso iwụt ke esop Abasi enen̄ede oyom kpukpru owo ke ererimbot ẹdiọn̄ọ Ikọ Abasi?

⁹ Ke ẹkabade mme n̄wed esop Abasi, ke ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo n̄kpọ ke usem emana mmọ ke nsio nsio itie ke ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, akpan usem emi ẹsemde ke Mexico edi Spanish, edi ẹsem nsio nsio usem en̄wen do, utọ nte Maya. Ẹma ẹdọhọ nditọete emi ẹsikabarade n̄wed ke usem Maya ẹkpọn̄ n̄kọk itieutom ke Mexico ẹkedụn̄ ke ebiet emi ẹsemde usem mmọ man mmọ ẹkop nte ẹsemde usem emi kpukpru usen ẹnyụn̄ ẹtiene ẹsem. Emi anam se mmọ ẹkabarede ẹnen̄ede an̄wan̄a mme owo. Uwụtn̄kpọ en̄wen edi ke idụt emi ẹkotde Nepal. Ẹsem n̄kpọ nte usem 120 do. Owo miliọn 29 ẹdụn̄ do, ndien Nepali edi usem emana mme owo emi ẹwakde ẹbe miliọn 10 ke otu emi. Mbon eken ẹnyene usem mmọ, edi ẹfiak ẹsem Nepali n̄ko. Ke ẹkabade mme n̄wed esop Abasi ke usem emi n̄ko.

¹⁰ Utom emi mme akabade n̄wed ẹnamde ke nsio nsio itie ke ererimbot owụt ke esop Jehovah ada utom edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ nte ata akpan utom. Esop Abasi ke an̄wam mme akabade n̄wed ẹnam utom mmọ. Imesinọ mme owo ke ofụri ererimbot ediwak miliọn tract, ndiye uduot n̄kpri n̄wed, ye mme magazine ke mfọn. Etịbe imaesịt emi nnyịn Mme Ntiense Jehovah isitịpde ke ẹsida ẹmịn̄ ẹnyụn̄ ẹdeme mme n̄wed emi. Nnyịn inam item emi Jesus ọkọnọde mbet esie ete: “Mbufo ẹkebọ ke mfọn, ẹnọ ke mfọn.”—Matt. 10:8.

11, 12. Nso ke ediwak owo ẹtịn̄ ke ini mmọ ẹkụtde nte nnyịn ikwọrọde ikọ inyụn̄ ikpepde mme owo n̄kpọ ke ofụri ererimbot?

¹¹ Mme Ntiense Jehovah ẹnen̄ede ẹnịm ke mmimọ imokụt akpanikọ, oro esinam mmọ ẹyak n̄kpọ atak mmọ man ẹsịn ifịk ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme owo ke nsio nsio idụt ye usem. Ediwak Mme Ntiense ẹdu mmemmem uwem, ẹkpep  usem en̄wen, ẹnyụn̄ ẹwọrọ ẹka mme itie en̄wen ẹkekwọrọ ikọ. Nte mmọ ẹkwọrọde ikọ ẹnyụn̄ ẹkpepde mme owo n̄kpọ ke ofụri ererimbot anam ediwak owo ẹnịm ke mmọ ẹdi ata mbet Christ Jesus.

¹² Mme Ntiense ẹnam kpukpru emi sia mmọ ẹnịm ke imokụt akpanikọ. Edi nso en̄wen inam ata ediwak nditọete nnyịn ẹnịm ke mmimọ imokụt akpanikọ?—Kot Rome 14:17, 18.

13. Nso ke Mme Ntiense Jehovah ẹsinam man esop Abasi aka iso asana?

¹³ Nditọete nnyịn ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ emi anamde mmọ ẹnịm ke mmimọ imokụt akpanikọ. Eyenete kiet emi ama okodu ke esop ebịghi ọdọhọ ntem ete: “Ẹnen̄ede ẹsịn ukeme man esop Abasi aka iso asana, inamke n̄kpọ m̀mê anie ke oyom ẹnọ item m̀mê ẹtụnọ.” Nso in̄wam ikọt Abasi ẹnam emi? Owo kiet kiet esidomo ndinam se Ikọ Abasi ọdọhọde, onyụn̄ odomo ndikpebe Jesus ye mme mbet esie. Ibat ibat owo kpọt mîsimaha ndinam se Ikọ Abasi etemede, ndien ẹsisio mmọ ẹfep ke esop. Edi ata ediwak Mme Ntiense Jehovah ẹdu eti uwem ẹnyụn̄ ẹsana ke enyịn Abasi. Ediwak mbon emi ẹkebiatde ibet Abasi ẹsikabade esịt ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndidu uwem nte Ikọ Abasi etemede.—Kot 1 Corinth 6:9-11.

14. Nso ke ediwak mbon emi ẹkesiode ẹfep ke esop ẹnam, ndien emi anam esop Abasi etie didie?

¹⁴ Bible ọdọhọ mme Christian ete ẹsio mbon emi ẹbiatde ibet Abasi, emi mînyụn̄ imaha ndikabade esịt, ẹfep ke esop. Edi ediwak mbon emi ẹkesiode ẹfep ke esop ẹsikabade esịt, ẹsinyụn̄ ẹfiak ẹda mmọ ẹsịn ke esop. (Kot 2 Corinth 2:6-8.) Sia Mme Ntiense Jehovah ẹnamde se Bible etemede, esop Abasi asana. Emi anam mmọ ẹnịm ke ido ukpono mmimọ enem Abasi esịt. Kpa ye emi ediwak ufọkabasi ẹyakde ikọt mmọ ẹnam se ẹmama, Mme Ntiense Jehovah ẹdu uwem nte Jehovah etemede. Emi anam ediwak owo ẹnịm ke Mme Ntiense Jehovah ẹkpep akpanikọ.

15. Nso inam eyenete kiet enịm ke imokụt akpanikọ?

¹⁵ Nso inam Mme Ntiense en̄wen emi ẹma ẹkebịghi ke esop ẹnịm ke mmimọ imokụt akpanikọ? Eyenete kiet emi edide isua 55 ọdọhọ ete: “Toto ke ini emi n̄kedide akparawa, n̄kesidọhọ ke n̄kpọ ita anam mi nnam n̄kpọ Abasi: (1) Abasi odu; (2) enye ọkọnọ mme owo spirit esie ẹda ẹwet Bible; (3) enye ke onyụn̄ ada Mme Ntiense Jehovah anam uduak esie ke eyo nnyịn. Nte nsụk n̄kpepde n̄kpọ ke mme isua emi ẹbede, mmesidomo ndise m̀mê n̄kpọ ita emi ẹsụk ẹdedi akpanikọ nnyụn̄ mbụp idemmi m̀mê se n̄kenịmde oro ama enen. Se n̄kụtde ke isua ke isua owụt ke n̄kanamke ndudue, onyụn̄ anam ntetịm mbuọt idem ye Abasi nnyụn̄ nnen̄ede nnịm ke nnyịn ikpep akpanikọ.”

16. Nso inam eyenete an̄wan kiet enịm ke imọ imokụt akpanikọ?

 ¹⁶ Eyenete an̄wan kiet emi anamde utom ye ebe esie ke ibuot itieutom nnyịn ke New York etịn̄ se inamde imọ inịm ke imokụt akpanikọ. Enye ọdọhọ ke esop Jehovah kpọt ẹnam mme owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Jehovah. Enye ete ke ata nnennen n̄kpọ ke ẹnam emi koro enyịn̄ Abasi odu n̄kpọ nte utịm ike 7,000 ke Bible. Enye esima n̄ko se idude ke 2 Chronicle 16:9, emi ọdọhọde ke ‘enyịn Jehovah asan̄a akanade ofụri isọn̄ man enye owụt odudu esie ke ufọn mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye ke ofụri esịt.’ Enye ọdọhọ n̄ko ete: “Se n̄kpepde anam mi n̄kụt nte n̄kpanamde n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt man Jehovah ada odudu esie anam n̄kpọ ọnọ mi. Inyeneke se idide akpan n̄kpọ inọ mi nte ndidi ufan ye Jehovah. Enem mi n̄ko nte Jesus anamde mi ntịm mfiọk Abasi.”

17. Nso inam owo emi mîkesinịmke ke Abasi odu enịm ke imokụt akpanikọ?

¹⁷ Owo kiet emi mîkesinịmke ke Abasi odu ọdọhọ ntem ete: “Mme n̄kpọ emi Abasi okobotde anam mi nnịm ke enye okoyom uwem enenem mme owo, ke enye idiyakke mme owo ẹbọ ufen ke nsinsi. N̄kpọ en̄wen edi ke ikọt Jehovah ke ẹka iso ẹbuọt idem ye Abasi, ke ẹsịn ifịk ẹnam n̄kpọ esie, ke ẹnyụn̄ ẹma idemmọ ke ererimbot emi ọdiọn̄de-diọn̄ ọdiọk mi kpukpru usen. Spirit Jehovah kpọt ekeme ndinam utọ utịben̄kpọ emi.”—Kot 1 Peter 4:1-4.

18. Afo ekere nso aban̄a se nditọete iba oro ẹtịn̄de?

¹⁸ Eyenete en̄wen emi ama ekebịghi ke esop etịn̄ se inamde enye enịm ke imokụt akpanikọ. Enye ọdọhọ ete: “Se n̄kpepde ke ediwak isua emi ẹbede anam mi nnịm ke Mme Ntiense ẹnen̄ede ẹsịn ukeme ẹnam n̄kpọ nte mme Christian eyo mme apostle. Ke nsio nsio itie emi n̄kade ke ererimbot, mmokụt ke Mme Ntiense Jehovah ẹdiana kiet nte nditọeka. Se n̄kpepde ke Bible anam esịt enem mi etieti.” Ke ini ẹkebụpde eyenete emi ebede isua 60 m̀mê nso inam enye enịm ke imokụt akpanikọ, enye ọkọdọhọ ke Mme Ntiense ẹtiene uwụtn̄kpọ Jesus. Enye ama adian do ete: “Nnyịn imetịm idụn̄ọde uwem Jesus ye utom emi enye akanamde inyụn̄ ima uwụtn̄kpọ emi enye ekenịmde. Imanam nsio nsio ukpụhọde man Christ Jesus an̄wam nnyịn itetịm ikpere Abasi. Imenịm ke uwa ufak Christ ke ẹdida ẹnyan̄a nnyịn, imonyụn̄ ifiọk n̄ko ke ẹma ẹnam enye eset. Mme owo ẹma ẹkụt emi, imonyụn̄ inịm se mmọ ẹketịn̄de.”—Kot 1 Corinth 15:3-8.

19, 20. (a) Paul ọkọdọhọ nditọete ke Rome ke akpana mme ata mbet Jesus ẹnam nso? (b) Nso ke kpukpru mbon emi ẹyakde idem ẹnọ Abasi ẹnyene ndinam?

¹⁹ Ata mme Christian ẹsinen̄ede ẹma mbọhọidụn̄ mmọ. Ntre, ana inam mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ akpanikọ emi nnyịn idiọn̄ọde. Paul ama ọdọhọ esop emi okodude ke Rome ke ana ata mbet Jesus ẹkwọrọ ikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke afo atan̄ade ‘ikọ oro ke inua fo’ an̄wan̄wa, ete Jesus edi Ọbọn̄, onyụn̄ adade esịt fo ọbuọt idem ete, Abasi akanam enye eset ke n̄kpa, ẹyenyan̄a fi. Koro owo ada esịt ọbuọt idem enyene edinen ido, edi ada inua atan̄a an̄wan̄wa enyene edinyan̄a.”—Rome 10:9, 10.

²⁰ Mme Ntiense Jehovah emi ẹma ẹkeyak idem ẹnọ Abasi ẹnen̄ede ẹnịm ke imokụt akpanikọ ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke ana mmimọ ikpep mbon en̄wen iban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Ntre, biere ndikpep mbon en̄wen Bible nyụn̄ du uwem ke usụn̄ emi edinamde mmọ ẹnịm ke omokụt akpanikọ.