1. Ndusụk owo ẹsida didie se mmọ ẹnyenede?

NDUSỤK owo isidiọn̄ọke ufọn ndusụk n̄kpọ emi mmọ ẹnyenede. Nditọ imọ owo isiwakke ndida se mmọ ẹnyenede ke n̄kpọ sia akananam mmọ idiọn̄ọke se ẹkotde nsọn̄ọn̄kpọ. Mme uyen ẹdu n̄ko emi ẹsidade kpukpru n̄kpọ mfefere mfefere sia mmọ mînen̄ekede idiọn̄ọ se idide ata akpan n̄kpọ ke uwem emi.

2, 3. (a) Nso ke mme uyen emi ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹkpekpeme idem mbak ẹdinam? (b) Nso idin̄wam nnyịn ima se ẹkekpepde nnyịn?

² Edieke afo edide uyen, nso ke ada nte ata akpan n̄kpọ? Mme ubọkn̄ka fo ẹkere ke owo ndinyene ediye ufọk, utom emi ẹkpede eti okụk, m̀mê mbufa fon, kọmputa ye n̄kpọ ntre edi akpan n̄kpọ. Mbon emi ẹkerede n̄kpọ ntem ẹsifre ke owo ndidi ufan Abasi akam edi akpan n̄kpọ ke uwem. Ana mbufo mme uyen emi mme ete ye eka mbufo ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹkpeme mbak mbufo ẹdifre akpan n̄kpọ emi Abasi anamde ọnọ mbufo, oro edi, ndida ete ye eka mbufo nnam mbufo ẹdiọn̄ọ Imọ. (Matt. 5:3) Edieke ẹfrede, ẹmekeme nditua n̄kpọfiọk ke nsinsi.

 ³ Edi nso ke ẹkpenam mbak utọ n̄kpọ emi editịbe? Nso idin̄wam mbufo ẹka iso ẹwụt ke ẹmama nte ete ye eka mbufo ẹkenamde ẹdiọn̄ọ Abasi? Ẹyak ise uwụtn̄kpọ ndusụk owo ke Bible emi ẹdinamde nnyịn ikụt ntak emi ọfọnde ikop inemesịt nte idiọn̄ọde Abasi. Mme uwụtn̄kpọ emi ẹyen̄wam kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, ima se ẹkekpepde nnyịn.

4. Nso ke 1 Samuel 8:1-5 etịn̄ aban̄a nditọ Samuel?

⁴ Ke Bible, enyene ndusụk owo emi mme ete ye eka mmọ ẹken̄wamde mmọ ẹdiọn̄ọ Jehovah, edi ekem mmọ ẹkpọn̄ Abasi. Se nditọ prọfet Samuel ẹkenamde edi oro. Samuel ama anam n̄kpọ Jehovah toto ke uyen. (1 Sam. 12:1-5) Enye ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ nditọiren esie emi ẹkekerede Joel ye Abijah. Akpakana mmọ ẹkpebe ete mmọ, edi mmọ ikanamke oro. Mmọ ẹkedu ata idiọk uwem. Bible ọdọhọ ke mmọ iketiehe nte ete mmọ, ke mmọ ẹma ‘ẹsikwan̄a ikpe.’—Kot 1 Samuel 8:1-5.

5, 6. Nso iketịbe inọ nditọiren Josiah ye eyeyen esie kiet?

⁵ Nditọ Josiah ẹketie ntre n̄ko. Josiah ama ama Jehovah onyụn̄ anam n̄kpọ esie ke ofụri esịt. Ke ini ẹkekụtde n̄wed Ibet Abasi ẹnyụn̄ ẹmen ẹkekot ẹnọ Josiah, enye ama esịn idem anam se Jehovah okoyomde ẹnam. Enye ama anam ẹtre ukpono ndem ye ubụpekpo ke idụt oro, onyụn̄ anam mme owo ẹfiak ẹnam n̄kpọ Jehovah. (2 Ndi. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Eti uwụtn̄kpọ ke Josiah ekenịm emi ọnọ nditọ esie! Nte ini akakade, nditọiren Josiah ita ye eyeyen esie kiet ẹma ẹkara Judah, edi owo mmọ ndomokiet ikekpepke n̄kpọ ito uwụtn̄kpọ emi Josiah ekenịmde.

⁶ Eyen Josiah emi ekekerede Jehoahaz ama akara Judah ke ete esie ama akakpa, edi “anam se idiọkde ke enyịn Jehovah.” Enye akakara ke ọfiọn̄ ita kpọt mbemiso Pharaoh Egypt edi en̄wan ye enye. Pharaoh oro ama emen enye ọkọkọbi ke Egypt; do ke enye akakpa. (2 Ndi. 23:31-34) Ke enye ama akakpa, eyeneka esie emi ekekerede Jehoiakim ama akara Judah ke isua 11. Enye n̄ko ikekpebeke eti uwụtn̄kpọ emi ete mmọ ekenịmde. Jehoiakim ama ọdiọk tutu Jeremiah ọdọhọ ke “ẹdibụk enye nte ẹbụkde ayara ass.” (Jer. 22:17-19) Eyen Josiah efen emi ekekerede Zedekiah, ye eyeyen esie emi ekekerede Jehoiachin ẹma ẹtiene ẹkara Judah, edi mmọ ẹkesụk ẹdiọk nte mbon eken; idụhe eke akamade ndinam nti n̄kpọ nte Josiah.—2 Ndi. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Nso iwụt ke Solomon ikanamke aba se ete esie ekekpepde enye? (b) Nso ke mbụk mbon emi ẹkekpọn̄de nti uwụtn̄kpọ mme ete mmọ ẹkedu idiọk uwem ẹkpep nnyịn?

⁷ David ama ekpep Solomon eyen esie ediwak nti n̄kpọ. Solomon ama okop uyo Abasi ke nsonso oro. Edi nte ini akakade, enye ikanamke aba se ete esie ekekpepde enye. Bible ọdọhọ ete: “Edikem ke ini Solomon ọsọn̄de, iban esie ẹwọn̄ọde enye esịt ẹtiene mme abasi efen; ndien enye isan̄ake aba ke ofụri esịt ye Jehovah Abasi esie nte David ete esie akasan̄ade.” (1 Ndi. 11:4) Se ikanamde Jehovah ọkpọn̄ Solomon edi oro.

⁸ Ọdiọk etieti ndikụt nte mbon emi mme ete mmọ ẹkenịmde nti uwụtn̄kpọ ẹkpọn̄de ẹkedu idiọk uwem! Edi idịghe kpukpru mme uyen ke Bible ẹketie ntre, inyụn̄ idịghe kpukpru mme uyen nnyịn ẹtie ntre. Ẹyak ise nti uwụtn̄kpọ ifan̄ ke Bible emi mme uyen nnyịn ẹkemede ndikpebe.

9. Nso eti uwụtn̄kpọ ke nditọ Noah ẹkenịm? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁹ Nditọ Noah ẹma ẹnịm ata eti uwụtn̄kpọ. Abasi ama ọdọhọ ete mmọ ọkọn̄ ubom onyụn̄ anam mbonufọk esie ẹtiene enye ẹdụk ubom oro. Nditọ Noah ẹma ẹdiọn̄ọ ke ana mmimọ ikop uyo Abasi. Mmọ ẹma ẹdiana ye ete mmọ ẹkọn̄ ubom oro ẹnyụn̄ ẹtiene ẹdụk. (Gen. 7:1, 7) Didie ke se mmọ ẹkenamde ekenyene ufọn? Genesis 7:3 ọdọhọ ke ẹma ẹdọn̄ mme unam ke ubom “man enịm . . . mmọ uwem ke iso ofụri isọn̄.” Abasi ama anyan̄a mme owo n̄ko. Nditọ Noah ndikekpebe eti uwụtn̄kpọ ete mmọ akanam ẹnịm mmọ uwem. Oto mmọ, mme owo ẹfiak ẹyọhọ isọn̄. Mmọ ẹma ẹtiene ete mmọ ẹnam mbon emi ẹkebọhọde ukwọ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikpono Abasi.—Gen. 8:20; 9:18, 19.

10. Didie ke nditọ Hebrew inan̄ ke Babylon ẹkewụt ke imama se ẹkekpepde mmimọ?

¹⁰ Ke ediwak isua ama ekebe, nditọ Hebrew inan̄ emi ẹkekerede Hananiah, Mishael, Azariah, ye Daniel ẹma ẹwụt ke imọdiọn̄ọ se owo akpadade ke akpan n̄kpọ. Ẹketan̄ mmọ ẹka Babylon ke isua 617 mbemiso Christ. Mmọ ẹma ẹye ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ n̄kpọ, ẹkpekenyụn̄ ẹtiene mbon Babylon ẹdu uwem nte mmọ. Edi mmọ ikanamke emi. Nte mmọ ẹkedude uwem owụt ke mmọ ẹma ẹti se ẹkekpepde mmọ. Abasi ama ọdiọn̄ mmọ etieti sia mmọ mîkefreke se ẹkekpepde mmọ ke ini ẹkedide n̄kpri.—Kot Daniel 1:8, 11-15, 20.

11. Didie ke mbon en̄wen ẹketiene ẹdia ufọn ẹto se Jehovah ekekpepde Jesus?

¹¹ Ke otu kpukpru mme uyen emi ẹkenịmde eti uwụtn̄kpọ, Eyen Abasi ada iso. Ete esie ama ekpep enye ediwak n̄kpọ, enye ama onyụn̄ ama se ẹkekpepde enye. Se Jesus eketịn̄de anam idiọn̄ọ emi. Enye ọkọdọhọ ete: “Kpa nte Ete ekekpepde mi kpa ntre ke ntịn̄ mme n̄kpọ emi.” (John 8:28) Jesus ama oyom mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ se ete esie ekekpepde enye. Enye ọkọdọhọ mme owo ete: “Nnyene nditan̄a eti mbụk obio ubọn̄ Abasi nnọ mme obio en̄wen n̄ko, koro ẹkesio mi ẹdọn̄ ẹte ndinam emi.” (Luke 4:18, 43) Enye ama ọdọhọ mbon emi ẹkekopde ikọ esie ke ikpanaha mmọ ẹdi “ubak ererimbot” sia mbon ererimbot emi imaha akpanikọ emi enye ekekpepde.—John 15:19.

12. (a) Didie ke ediwak uyen mfịn ẹbiet Timothy nte ẹtịn̄de ke 2 Timothy 3:14-17? (b) Mme mbụme ewe ke mme uyen emi ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹkpebụp idemmọ?

¹² Ekeme ndidi ete ye eka fo ẹkekpep fi ama Jehovah Abasi, ukem nte n̄kparawa emi iketịn̄de iban̄a. Edieke edide ntre, afo etie nte Timothy ke Bible. (Kot 2 Timothy 3:14-17.) Ete ye eka fo ẹkekpep fi ẹban̄a Jehovah ẹnyụn̄ ẹkpep fi se akpanamde man enem enye esịt. Ekeme ndidi ẹketọn̄ọ ke nsek ẹkpep fi Ikọ Abasi. Se ẹkekpepde fi anam fi “enyene ọniọn̄ emi adade esịm edinyan̄a ebe ke edibuọt idem ye Christ Jesus” onyụn̄ anam fi “eben̄e idem ọyọhọ ọyọhọ” ndinam utom Abasi. Edi ndi amama se ete ye eka fo ẹkekpepde fi? Bụp idemfo: ‘Ndi esịt enem mi nditiene nsịne ke otu mbon emi Abasi adade nte ikọt Abasi esie toto ke eset? Ndi enem mi ndidi Ntiense Jehovah? Ndi mmama nte nsịnede ke otu ibat ibat owo emi Abasi adade nte mme ufan esie? Ndi mmọfiọk ke edi ata n̄kpọ ukpono ndidiọn̄ọ akpanikọ?’

13, 14. Nso ikeme ndidọn̄ ndusụk mme uyen emi ẹdide Mme Ntiense itọn̄, edi ntak emi mîfọnke mmọ ẹnam utọ n̄kpọ oro? Nọ uwụtn̄kpọ.

 ¹³ Ndusụk mme uyen emi mme ete ye eka ẹkekpepde mmọ Ikọ Abasi isidiọn̄ọke ke esop Abasi emi mmimọ idude ọfọn akan ererimbot Satan. Esidọn̄ ndusụk mmọ ndiwọrọ n̄kadia uwem ke ererimbot man ẹse nte etiede. Edi ndi ekpefehe odụk iso o-moto emi awatde ebe man ese m̀mê moto oro ekeme nditọ fi? Ukpunamke utọ ndisịme oro! Ntre n̄ko ke edi ye uwem ererimbot emi. Ererimbot Satan ọdiọk etieti. Ufọn idụhe nditiene ndu etịme etịme uwem man ese nte etiede.—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Ete ye eka Gener emi odụn̄de ke Asia ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Gener akana baptism ke ini ekedide isua 12. Edi enye ama ọtọn̄ọ ndima uwem ererimbot ke ini enye ekedide ekpri akparawa. Enye ọdọhọ ete: “N̄koyom ndinam se mmade nte mbon ererimbot.” Gener ama ọtọn̄ọ ndidu uwem esịt iba. Ke ini enye ekedide isua 15, enye ama ọtọn̄ọ ndikpebe ndiọi ufan esie, esitiene mmọ ọn̄wọn̄ n̄kpọ onyụn̄ etịn̄ ndiọi ikọ. Enye ama esitiene mmọ ebre nsa emi ẹkọpde okụk ye ndiọi mbre vidio, ekesinyụn̄ ọnyọn̄ ufọk okoneyo. Edi nte ini akakade, enye ama edikụt ke utọ uwem oro inyeneke ufọn. Ke ini enye akafiakde ọnyọn̄ edi esop, enye ọkọdọhọ ete: “Uwem ererimbot esidọn̄ mi itọn̄ ndusụk ini, edi se Jehovah anamde ọnọ mi akan utọ uwem oro utịm ikikie.”

15. Nso ke mme uyen emi mme ete ye eka mmọ mîdịghe Mme Ntiense ẹkpediọn̄ọ?

¹⁵ Imenyene mme uyen ke esop emi mme ete ye eka mmọ mîdịghe Mme Ntiense Jehovah. Edieke esịnede ke otu emi, ọwọrọ Abasi ọdiọn̄ fi etieti. Ediwak biliọn owo ẹdu ke ererimbot emi, edi Jehovah ayak fi edidiọn̄ọ imọ nte Andibot onyụn̄ an̄wam fi anam n̄kpọ imọ. Akwa n̄kpọ ke enye anam emi ọnọ fi. (John 6:44, 45) Ama abat owo tọsịn kiet mfịn, owo kiet kpọt ke otu mmọ ọdiọn̄ọ se Bible ekpepde. Afo esịne ke otu ibat ibat owo emi ẹdiọn̄ọde se Bible ekpepde. Yak kpukpru nnyịn inem esịt ke imọdiọn̄ọ Abasi inamke n̄kpọ m̀mê ikasan̄a didie ikpep akpanikọ. (Kot 1 Corinth 2:12.) Gener ọdọhọ ete: “Ami ndedi anie emi Jehovah, Andikara enyọn̄ ye isọn̄, ọdiọn̄ọde? Mma n̄kere n̄kpọ emi, uten̄e  esimụm mi.” (Ps. 8:4) Eyenete an̄wan emi odụn̄de ke edem mme Gener ọdọhọ ete: “Ibuot esikpon eyen ufọkn̄wed emi andikpep ọdiọn̄ọde akan nditọ ufọkn̄wed eken. Nnyịn emi Jehovah, Akwa Andikpep, ọdiọn̄ọde ke ibuot akpakam okpon!”

16. Nso ke mme uyen emi ẹdide Mme Ntiense ẹkpenam mfịn?

¹⁶ Kere ban̄a se ẹkekpepde fi nyụn̄ biere ndinam n̄kpọ Jehovah. Kpebe uwụtn̄kpọ nti ikọt Abasi ke eset. Kûkpebe mme uyen oro ẹdude uwem atahade ke ererimbot emi sia eke mmọ ọmọn̄ okokụre ke mîbịghike.—2 Cor. 4:3, 4.

17-19. Nso idin̄wam fi okûbiet mbon ererimbot emi?

¹⁷ Se itịn̄de emi iwọrọke ke esimem utom ndisịn ndinam se mbon ererimbot ẹnamde. Edi edieke etịmde ese uwem emi mmọ ẹdude, oyokụt ke ifọnke ibiet mmọ. Yak inọ uwụtn̄kpọ: Yak idọhọ ke owo oyom ndikefehe itọk ke Olympic. Inaha enye etiene ubọkn̄ka esie anam kpukpru se mmọ ẹnamde edieke enye oyomde ndikefehe n̄kan. Ana enye etre n̄kpọ ekededi emi edidiade enye ini, m̀mê n̄kpọ ekededi emi mîdiyakke enye etịm idem ọnọ mbuba emi. Enye iditieneke mbon en̄wen inam se ededi oro mmọ ẹnamde man enye enen̄ede enyene ini etịm idem.

¹⁸ Mbon ererimbot isikereke ke ndusụk n̄kpọ emi mmimọ inamde ekeme ndida afanikọn̄ ndi, edi ikọt Jehovah ẹsikere. Edieke nnyịn mîtieneke mbon ererimbot idu oburobụt uwem, iyaka iso idi ufan Jehovah, iyonyụn̄ inyene nsinsi uwem. (1 Tim. 6:19) Eyenete an̄wan emi ikọdọhọde ke odụn̄ ke edem mme Gener ọdọhọ ete: “Edieke akade iso anam se ẹkekpepde fi, esịt eyenem fi ke akpatre. Mme owo ẹyekụt ke mbon ererimbot Satan emi ikemeke ndinam fi etiene mmimọ anam se mmọ ẹnamde. Akpan n̄kpọ edi ke editie fi nte omokụt Jehovah Abasi esede fi asak onyụn̄ enemde esịt ye afo! Esịt eyenem fi ke ukukpebeke mbon ererimbot!”

¹⁹ Edieke owo esịnde itọn̄ esịn ibuot adia uwem idahaemi, enye anam idem ibak. (Eccl. 9:2, 10) Edieke afo edide uyen onyụn̄ etịmde ekere aban̄a uwem fo, oyokụt ke enyene ntak emi Abasi okobotde fi, ke omonyụn̄ ekeme ndidu uwem ke nsinsi. Emi ayanam ọdiọn̄ọ se akpadade uwem fo anam, idinyụn̄ iyakke anam n̄kpọ nte mbon ererimbot. Oyodu ata eti uwem.—Eph. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Edieke ibierede ndinam n̄kpọ Abasi, nso utịp ke idibọ, edi nso ke ana inam?

²⁰ Edieke ibierede ndinam n̄kpọ Abasi, uwem eyenem nnyịn idahaemi iyonyụn̄ itiene isịne ke otu mbon emi ‘ẹdidade isọn̄ inyene ke nsinsi.’ Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn etieti; edidiọn̄ emi ayakan se nnyịn ikerede idahaemi. (Matt. 5:5; 19:29; 25:34) Edi Jehovah ididiọn̄ke owo ntre ntre, ana ikop uyo esie mbemiso enye ọdiọn̄de nnyịn. (Kot 1 John 5:3, 4.) Se isịnde idem inam inọ enye idahaemi itakke-tak!

²¹ Se Abasi anamde ọnọ nnyịn awak etieti! Imọdiọn̄ọ Ikọ Abasi, imọdiọn̄ọ enye, inyụn̄ idiọn̄ọ se enye aduakde ndinam. Enenem nnyịn ndikere enyịn̄ ndian enye nnyụn̄ ndi Mme Ntiense esie. Abasi ọdọhọ ke imọ ida ye nnyịn. (Ps. 118:7) Yak kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, idu uwem emi owụtde ke ọdọn̄ nnyịn ndinọ Jehovah ‘ubọn̄ ke nsinsi’ man iwụt ke imama se enye anamde ọnọ nnyịn.—Rome 11:33-36; Ps. 33:12.