1, 2. Ntak emi ikọ Jesus mîkan̄wan̄ake ediwak owo?

OWO ekeme nditịn̄ ikọ ye afo, afo onyụn̄ ọdiọn̄ọ m̀mê enye ayayat esịt m̀mê enenem esịt. Edi ikọ esie idin̄wan̄ake fi edieke mûdiọn̄ọke se enye etịn̄de aban̄a. (1 Cor. 14:9) Se iketịbede inọ mme owo ke eyo Jesus edi oro. Jesus ama etịn̄ ikọ ọnọ ata ediwak owo ke usem mmọ, edi ikan̄wan̄ake kpukpru mmọ. Oro akanam Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Kpukpru mbufo ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mi, ẹnyụn̄ ẹfiọk se emi ọwọrọde.”—Mark 7:14.

² Ntak emi ikọ Jesus mîkan̄wan̄ake ediwak owo? Ndusụk mmọ ikamaha ndikpọn̄ se mmọ ẹkenịmde; ndusụk mbon emi ẹkekade ẹbịne enye ikakaha man ẹkekpep n̄kpọ. Jesus ọkọdọhọ utọ mbon emi ete: “Mbufo ẹmekpọnọde ewụhọ Abasi ẹnịm man ẹmụm ido eset mbufo ẹkama.” (Mark 7:9) Mmọ ikodomoke ndidiọn̄ọ se ikọ Jesus ọwọrọde, ikonyụn̄ iyomke ndikpọn̄ se mmọ ẹkenịmde. Utọn̄ mmọ akana in̄wan̄, edi esịt mmọ ikesịneke ke se Jesus eketịn̄de! (Kot Matthew 13:13-15.) Edi nso ke nnyịn ikpanam man se Jesus ekekpepde odụk nnyịn esịt onyụn̄ anam ufọn ọnọ nnyịn?

3. Nso ikanam ikọ Jesus an̄wan̄a mbet esie?

³ Ana inam n̄kpọ nte mbet Jesus. Mmọ ẹma ẹsụhọde idem. Ntak edi oro Jesus ọkọdọhọde mmọ ete: “Mbufo ẹmekop inemesịt koro enyịn mbufo okụtde, utọn̄ mbufo onyụn̄ okopde.” (Matt. 13:16) Ikọ Jesus akasan̄a didie an̄wan̄a mmọ, edi in̄wan̄ake mbon eken? Akpa, mmọ ẹma ẹsibụp mbụme ẹnyụn̄ ẹdomo ndidiọn̄ọ se ikọ Jesus ọwọrọde. (Matt. 13:36; Mark 7:17) Ọyọhọ iba, mmọ ẹma ẹyom ndikpep n̄kpọ ndian ke se mmọ ẹma ẹkefọfiọk. (Kot Matthew 13:11, 12.) Ọyọhọ ita, mmọ ẹma ẹsinam se mmọ ẹkekpepde ẹnyụn̄ ẹda enye ẹn̄wam mbon en̄wen.—Matt. 13:51, 52.

4. N̄kpọ ita ewe ke ana inam man mme uwụtn̄kpọ Jesus ẹn̄wan̄a nnyin?

⁴ Edieke iyomde mme uwụtn̄kpọ Jesus ẹn̄wan̄a nnyịn, ana inam se mbet esie ẹkenamde. Enyene n̄kpọ ita emi anade inam. Akpa, ana ima ndisikpep n̄kpọ mban̄a Jesus, itie ikere se enye ekekpepde, inam ndụn̄ọde, inyụn̄ ibụp mbụme. Se idinamde inyene ifiọk edi oro. (N̄ke 2:4, 5) Ana ise n̄ko m̀mê se ikpepde ekem ye se ima ikọfọfiọk, inyụn̄ ikere ufọn oro idibọde edieke inamde se ikpepde. Se idinamde inyene mbufiọk edi oro. (N̄ke 2:2, 3) Ekem, ana inam se ikpepde. Se idiwụtde ke imenyene ọniọn̄ edi oro.—N̄ke 2:6, 7.

5. Nọ uwụtn̄kpọ ndiwụt ke ifiọk, mbufiọk, ye ọniọn̄ idịghe ukem n̄kpọ.

⁵ Ifiọk, mbufiọk, ye ọniọn̄ idịghe ukem n̄kpọ. Ntak idọhọde ntre? Ẹkeme ndinam enye an̄wan̄a ke usụn̄ emi: Da nte ke oyom ndibe usụn̄, ndien bọs ke awat edi. Ọmọdiọn̄ọ ke bọs ke edi. Oro owụt ke emenyene ifiọk. Ndien afo ọtọn̄ọ ndikere ke edieke imọ ibede idahaoro, ke bọs oro ekeme nditọ fi. Ọwọrọ emenyene mbufiọk. Edieke ọsọn̄ọde ada kan̄a tutu bus oro edibe, emenyene ọniọn̄! Ntak edi oro Bible ọdọhọde inyene “ata ọniọn̄” sia se idinịmde nnyịn uwem edi oro.—N̄ke 3:21, 22; 1 Tim. 4:16.

6. Ewe mbụme inan̄ ke idibụp ke ini inemede uwụtn̄kpọ itiaba emi Jesus ọkọnọde? (Se ekebe ke page 8.)

⁶ Ke ibuotikọ emi ye ke enye oro editienede, imọn̄ ineme uwụtn̄kpọ itiaba emi Jesus ọkọnọde. Nte inemede mme uwụtn̄kpọ emi, iyobụp mme mbụme emi: Nso ke uwụtn̄kpọ emi ọwọrọ? (Emi ayanam inyene ifiọk.) Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi? (Se idinamde inyene mbufiọk edi oro.) Didie ke ikeme ndida se ikpepde n̄n̄wam idem nnyịn ye mbon en̄wen? (Se idinamde inyene ọniọn̄ edi oro.) Nso ke uwụtn̄kpọ emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah ye Jesus?

7. Nso ke uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade n̄kpasịp mustard ọwọrọ?

⁷ Kot Matthew 13:31, 32. Nso ke uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade n̄kpasịp mustard ọwọrọ? N̄kpasịp mustard ada aban̄a etop Obio Ubọn̄ ye esop Christian emi mme owo ẹdụkde ke ini ẹkopde etop oro. Ke ini ẹketọn̄ọde esop emi ke isua 33, mme owo ikawakke. Esop emi ọkọtọn̄ọ ekpri ekpri. Enye eketie nte n̄kpasịp mustard emi Bible ọdọhọde ke edi “n̄kpri-n̄kan ke otu kpukpru n̄kpasịp.” Edi ke ufan̄ isua 30, mme owo ẹma ẹwak ke esop ẹkan nte ẹkekerede. (Col. 1:23) Ọfọn nte n̄kpọ eketiede ntem sia Jesus ama ọdọdọhọ ke “mme inuen enyọn̄” ẹyedi “ẹdidụn̄ ke mme n̄kọk esie.” “Mme inuen  enyọn̄” ẹda ẹban̄a mbon oro ẹnyenede eti esịt, emi ẹdụkde esop. Mmọ ẹma ẹdụk ẹdikpep ikọ Abasi, ẹkop inem esop, ẹnyụn̄ ẹbọ emem sia esop Abasi edi ebiet emi ifụre odude.—Men Ezekiel 17:23 domo.

8. Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi aban̄ade n̄kpasịp mustard?

⁸ Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi? Enye ọkọnọ uwụtn̄kpọ emi man owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi enyene odudu etieti, ke nsio nsio owo ẹyedụk, ke Obio Ubọn̄ eyekpeme nti owo, ke n̄kpọ ndomokiet idikpanke enye ndinam se Abasi akaduakde. Toto ke 1914, mme owo ẹdụk esop Abasi etieti! (Isa. 60:22) Abasi an̄wam mmọ ẹsọn̄ọ ẹsịne. (N̄ke 2:7; Isa. 32:1, 2) Ntre, n̄kpọ ndomokiet ikemeke ndikpan mme owo ndidụk esop Abasi.—Isa. 54:17.

9. (a) Nso ke ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade n̄kpasịp mustard? (b) Nso ke uwụtn̄kpọ emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah ye Jesus?

⁹ Nso ke ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ emi aban̄ade n̄kpasịp mustard? Ekeme ndidi idụn̄ ke obio emi Mme Ntiense mîwakke mîdịghe mme owo isọpke idụk esop. Iyenyene ime ika iso ikwọrọ ikọ edieke itide ke idụhe n̄kpọ ndomokiet emi ekemede ndikpan Obio Ubọn̄ Abasi ndinam se Abasi akaduakde. Ke ini Brọda Edwin Skinner ekesịmde India ke 1926, n̄kpata owo ifan̄ kpọt ẹkedi Mme Ntiense do. Ke nsonso oro, mme owo ikọsọpke idụk esop, ikonyụn̄ “imemke utom” ndikwọrọ ikọ do. Edi enye ama aka iso ọkwọrọ ikọ onyụn̄ okụt nte etop Obio Ubọn̄ odụkde ediwak owo esịt. Idahaemi, Mme Ntiense ke India ẹkan owo 37,000, ndien se iwakde ibe owo 108,000 ẹkedụk Editi isua oko. Se uwụtn̄kpọ en̄wen mi: Isua oro Brọda Skinner akakade India ke ẹketọn̄ọ utom ukwọrọikọ ke Zambia. Idahaemi, mme asuanetop emi ẹdude do ẹwak ẹbe 170,000, ndien owo 763,915 ẹkedụk Editi ke 2013. Ọwọrọ ke owo kiet ke otu owo 18 ke Zambia ẹkedụk. Emi owụt ke ediwak owo ke ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop ukwọrọikọ!

10. Nso ke uwụtn̄kpọ emi aban̄ade leaven ọwọrọ?

¹⁰ Kot Matthew 13:33. Nso ke uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade leaven ọwọrọ? Uwụtn̄kpọ enye emi n̄ko aban̄a etop Obio Ubọn̄ ye nte etop emi okpụhọrede mme owo. “Ofụri ebok ndomuyo” ada aban̄a kpukpru mme idụt, ndien nte ndomuyo oro ofụtde owụt nte utom ukwọrọikọ anamde etop Obio Ubọn̄ esịm nsio nsio ebiet. Ẹma ẹsọsọp ẹkut nte n̄kpasịp mustard etịbede onyụn̄ ọkọride, edi owo ikọsọpke ikụt se leaven anamde ke ndomuyo. Ẹkekụt nte ini akakade.

11. Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi aban̄ade n̄kpasịp mustard?

¹¹ Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi? Enye okowụt ke etop Obio Ubọn̄ ekeme ndisịm nsio nsio ebiet onyụn̄ ekeme ndikpụhọde mme owo. Etop Obio Ubọn̄ esịm “ata utịt ikpehe isọn̄.” (Utom 1:8) Ndusụk ini owo isikwe ufọn emi etop Obio Ubọn̄ anamde ke nsonso oro. Edi ibat owo emi ẹdụkde esop ye ukpụhọde oro mmọ ẹnamde ẹwụt ke mme owo ke ẹkop etop Obio Ubọn̄.—Rome 12:2; Eph. 4:22, 23.

12, 13. Nọ uwụtn̄kpọ ndiwụt ke etop Obio Ubọn̄ esịm ediwak ebiet kpa nte ikokụtde ke uwụtn̄kpọ oro aban̄ade leaven.

¹² Ke ndusụk obio oro ẹketọn̄ọde utom ukwọrọikọ, isua ifan̄ ẹsibe mbemiso ẹtọn̄ọde ndikụt ufọn utom ukwọrọikọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke 1982, Franz ye Margit, emi ẹkenamde utom ini oro ke Bethel ke Brazil, ẹma ẹsika ẹkekwọrọ ikọ ke obio kiet do. Mmọ ẹma ẹkpep n̄kpọ ye mma kiet ye nditọ esie inan̄. Eyen esie emi ekedide isua 12 ini oro ekedi ata owo o-bụt onyụn̄ esidịbe ke ini ẹkade ndikpep mmọ n̄kpọ. Nte ini akade, ẹma ẹnọ Brọda Franz ye Margit ẹkenam utom ke ebiet en̄wen, ndien mmọ ikekemeke ndika iso nnịm ukpepn̄kpọ oro. Edi ke ini ebe ye n̄wan emi ẹkefiakde ẹka obio emi ke isua 25 ama ekebe, se mmọ ẹkekụtde ama akpa mmọ idem. Mme asuanetop 69 ẹkedu ke esop oro, mme asiakusụn̄ ofụri ini 13 ẹdu, mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene obufa Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Enye eyen oro ekedide owo o-bụt? Idahaemi enye edidi anam-ndutịm otu mbiowo! Se iketịbede emi ebiet leaven ke uwụtn̄kpọ Jesus. Etop Obio Ubọn̄ ama odụk mme owo esịt onyụn̄ okpụhọde ediwak owo. Esịt ama enem ebe ye n̄wan oro etieti!

¹³ Etop Obio Ubọn̄ esikpụhọde mme owo idem ke mme idụt emi owo mîyakke ikwọrọ ikọ. Esisọsọn̄ ndidiọn̄ọ m̀mê owo ifan̄ ikop etop emi ke utọ idụt oro, idem esinyụn̄ akpa nnyịn ke ini ikụtde ibat owo emi ẹkopde. Yak ida Cuba inọ uwụtn̄kpọ ise. Ẹketọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke idụt oro ke 1910, ndien Brọda Russell ama aka do ke 1913. Ke nsonso oro, mme owo ikọsọpke ikop etop Obio Ubọn̄. Edi idahaemi, mme asuanetop ẹbe 96,000, owo 229,726 ẹkedụk Editi ke 2013. Oro ọwọrọ ke owo kiet ke otu owo 48 ke idụt oro ẹkedụk. Idem ke mme idụt emi ẹyakde ikwọrọ ikọ, etop Obio Ubọn̄ esịm ndusụk ebiet emi Mme Ntiense do ẹkekerede ke idisịmke. *—Eccl. 8:7; 11:5.

14, 15. (a) Didie ke ikeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade leaven? (b) Nso ke uwụtn̄kpọ emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah ye Jesus?

¹⁴ Didie ke ikeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade leaven? Ima itie ikere se uwụtn̄kpọ Jesus ọwọrọde, iyokụt ke ufọn idụhe nnyịn  nditie n̄kere m̀mê ediwak miliọn owo emi mîkopke etop Obio Ubọn̄ kan̄a ẹdisan̄a didie ikop. Jehovah ayanam n̄kpọ aban̄a oro. Nso idi utom nnyịn? Ikọ Abasi ọdọhọ: “Suan n̄kpasịp fo ke usenubọk ndien kûyak ubọk fo ọduọk odudu tutu esịm mbubreyo; koro afo mûfiọkke ebiet oro emi edikụtde unen, edide mi m̀mê ko, m̀mê mmọ mbiba ẹdifọn ukem ukem.” (Eccl. 11:6) Kpa ye oro, ana isibọn̄ akam kpukpru ini idọhọ Abasi anam mme owo ẹkop ukwọrọikọ, akpan akpan ke ebiet emi owo mîyakke nnyịn ikwọrọ ikọ.—Eph. 6:18-20.

¹⁵ Inaha iyak idem emem nnyịn edieke mbon oro nnyịn idomode ndin̄wam mîsọpke idụk esop. Utọ ini emi ke Bible okot “usen n̄kpri n̄kpọ,” ntre inaha ikere ke utom nnyịn inyeneke ufọn. (Zech. 4:10) Nte ini akade, mme owo ẹkeme ndiwak ke esop ẹkan nte ikekerede. Nte mmọ ẹnyụn̄ ẹsan̄ade ẹdụk esop ekeme ndikpa nnyịn idem!—Ps. 40:5; Zech. 4:7.

16. Nso ke uwụtn̄kpọ oro aban̄ade owo urua ye n̄kpọuto emi edịbede ọwọrọ?

¹⁶ Kot Matthew 13:44-46. Nso ke uwụtn̄kpọ Jesus emi aban̄ade owo urua ye n̄kpọuto emi edịbede ọwọrọ? Ke eyo Jesus, mme anyamurua ẹma ẹsika ebiet emi oyomde usụn̄, utọ nte n̄kan̄ Inyan̄ibom India, ẹkedep ata eti pearl. Owo urua oro Jesus eketịn̄de aban̄a ada aban̄a mbon emi enyenede eti esịt, emi ẹsisịnde idem ẹyom ndidiọn̄ọ Ikọ Abasi. “Pearl kiet emi ekọmurua esie okponde” akada aban̄a etop Obio Ubọn̄. Ke ini owo urua emi okokụtde ke pearl oro edi ata eti pearl, enye ama ‘ọsọsọp’ aka akanyam kpukpru se enye ekenyenede man edep pearl oro. Jesus ama etịn̄ n̄ko aban̄a owo emi ọkọfiọhọde n̄kpọuto emi “edịbede” ke ini enye anamde utom ke in̄wan̄. Owo enye emi ikasan̄ake-san̄a iyom n̄kpọuto. Edi enye ama anam se anyamurua oro akanamde. Enye ama anyam ofụri se enye ekenyenede man edep n̄kpọuto oro.

17. Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ emi aban̄ade owo urua ye n̄kpọuto emi edịbede?

¹⁷ Nso ikanam Jesus ọnọ uwụtn̄kpọ mbiba emi? Enye okowụt ke mme owo ẹsikpep akpanikọ ke nsio nsio usụn̄. Ndusụk owo ẹkesesịn idem ẹyom akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹnam nsio nsio n̄kpọ man ẹkụt. Edi mbon en̄wen emi ẹkụtde akpanikọ ikoyomke-yom, ẹkekaka ẹbịne mmọ ẹkekpep mmọ akpanikọ. Edide mmọ ẹkeyoyom m̀mê ẹkekaka ẹbịne mmọ, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ufọn akpanikọ ẹnyụn̄ ẹyak ediwak n̄kpọ atak mmọ man ẹkpep akpanikọ emi.

18. (a) Didie ke ikeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ mbiba emi? (b) Nso ke mme uwụtn̄kpọ emi ẹkpep nnyịn aban̄a Jehovah ye Jesus?

¹⁸ Didie ke ikeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ mbiba emi? (Matt. 6:19-21) Bụp idemfo ete: ‘Ndi mmanam n̄kpọ nte owo iba emi? Ndi mmama akpanikọ nte mmọ ẹkemade? Ndi mmayak n̄kpọ atak mi man n̄kpep akpanikọ, mîdịghe ndi se ndidiade m̀mê se ndisịnede iyakke nnyene ini?’ (Matt. 6:22-24, 33; Luke 5:27, 28; Phil. 3:8) Edieke inen̄erede ima akpanikọ emi ikokụtde, nnyịn idiyakke n̄kpọ ndomokiet edi akpan n̄kpọ akan oro ke uwem nnyịn.

19. Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁹ Ọfọn iwụt ke imokop mme uwụtn̄kpọ emi aban̄ade Obio Ubọn̄, inyụn̄ iwụt ke mmọ ẹn̄wan̄a nnyịn. Ifọnke idọdiọn̄ọ se mme uwụtn̄kpọ emi ẹwọrọde kpọt, ọfọn inanam se ikpepde ito mmọ. Ke ibuotikọ emi etienede, iyeneme mme uwụtn̄kpọ en̄wen inyụn̄ ise se ikemede ndikpep nto mmọ.