Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara eke September 15, 1950 ama etịn̄ se ndamban̄a n̄kpọ ye ata idem n̄kpọ ẹdide. Enye ọkọdọhọ ke ndusụk owo, ndusụk se iketịbede, ye ndusụk n̄kpọ ke Bible ẹkeda ẹban̄a n̄kpọ emi editịbede ke ini iso. Ẹkesikot se iditịbede ke ini iso ata idem n̄kpọ. Enye ama ọdọhọ n̄ko ke ẹkeme ndikot ndamban̄a n̄kpọ mbukpọn̄ n̄kpọ.

Ima iwet ke n̄wed nnyịn ke ediwak isua emi ẹkebede ite ke nti ikọt Abasi nte Deborah, Elihu, Jephthah, Job, Rahab, Rebekah, ye ediwak mbon eken ẹkeda ẹban̄a mbon oro ẹyetde aran m̀mê “akwa otuowo.” (Edi. 7:9) Ikekere ke Jephthah, Job, ye Rebekah ẹda ẹban̄a mbon oro ẹyetde aran, ndien Deborah ye Rahab ẹda ẹban̄a akwa otuowo. Edi nnyịn itịn̄ke ntre aba idahaemi. Ntak-a?

Enyene mme owo emi Bible ọdọhọde ke ẹda ẹban̄a owo en̄wen m̀mê n̄kpọ en̄wen. Apostle Paul ama etịn̄ ke Galatia 4:21-31 aban̄a iban iba emi ‘ẹkedade ẹban̄a’ n̄kpọ. Akpa ekedi Hagar, ofụn an̄wan Abraham. Enye akada aban̄a idụt Israel emi akanade ẹnịm Ibet Moses man ẹka iso ẹdi ikọt Jehovah. Ọyọhọ iba ekedi Sarah, “n̄wan emi edide amanaisọn̄.” Enye akada aban̄a n̄wan Abasi, oro edi, ikpehe esop Abasi eke heaven. Paul ama etịn̄ ke leta emi enye ọkọnọde mme Hebrew ete ke Melchizedek emi ekedide edidem ye oku akada aban̄a Jesus, onyụn̄ etịn̄ nte Melchizedek ekebietde Jesus. (Heb. 6:20; 7:1-3) N̄ko, Paul ama emen Isaiah ye nditọ esie odomo ye Jesus ye mbet esie oro ẹyetde aran. (Heb. 2:13, 14) Edisana spirit akanam Paul ewet n̄kpọ emi. Ntem, se enye eketịn̄de aban̄a nsio nsio owo ye se mmọ ẹdade ẹban̄a ama enen.

Edi idem ke ini Bible ọdọhọde ke owo ada aban̄a owo en̄wen, emi iwọrọke ke kpukpru se enye anamde ye kpukpru se itịbede inọ enye ada  aban̄a n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, kpa ye oro Paul ọkọdọhọde ke Melchizedek ada aban̄a Jesus, enye iketịn̄ke ke Melchizedek ama emen uyo ye wine ọsọk Abraham ke ini Abraham akakande ndidem inan̄. Idụhe itie ndomokiet ke Bible emi etịn̄de se edinam Melchizedek emi ọwọrọde.—Gen. 14:1, 18.

Ndusụk mme ewet n̄wed emi ẹkedude uwem ediwak isua ke Christ ama akakpa ẹkekere ke kpukpru n̄kpọ ke Bible ẹda ẹban̄a n̄kpọ. The International Standard Bible Encyclopaedia etịn̄ se Origen, Ambrose, ye Jerome ẹkekpepde mme owo, ete: “Mmọ ẹma ẹsitịn̄ se n̄kpọntịbe ye n̄kpọ kiet kiet ke N̄wed Abasi adade aban̄a, inamke n̄kpọ m̀mê n̄kpọ oro ekpri didie. Mmọ ẹkekere ke idem ata n̄kpri n̄kpọ emi ẹsinamde kpukpru usen ẹnyene se ọwọrọde, ndien ke enyene san̄asan̄a mbon emi ẹkemede ndifiọk se mmọ ẹwọrọde . . . , idem ibat iyak oro mme mbet ẹkemụmde ke okoneyo oro Andinyan̄a owụtde mmọ idem enyene se ọwọrọde ọnọ mmọ—ndusụk mmọ ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ ẹban̄a iyak 153 oro ẹkemụmde!”

Augustine emi ekesiwetde n̄wed ke eset ama ewet ọdọhọ ke uyo barley ition ye iyak iba oro Jesus ọkọnọde owo 5,000 enyene se adade aban̄a. Sia mme owo ẹkesikerede ke wheat ọfọn akan barley, Augustine ama ọdọhọ ke uyo ition oro ada aban̄a akpa n̄wed ition oro Moses ekewetde (ke barley oro akada aban̄a “Akani Testament” oro mîfọnke nte “Obufa Testament”). Iyak iba oro ndien-e? Enye ọkọdọhọ ke mmọ ẹda ẹban̄a edidem ye oku. Owo efen emi ekesiyomde-yom se mme n̄kpọ ke Bible ẹdade ẹban̄a ọkọdọhọ ke ndatndat udia emi Jacob akadade ọbọ Esau itie akpan edep ada aban̄a ndatndat iyịp Jesus emi enye akadade edep nsinsi uwem ke heaven ọnọ ubonowo!

Edieke se mmọ ẹtịn̄de etiede fi n̄ke n̄ke, ọwọrọ enyene nte etiede. Mme owo ifiọkke m̀mê ewe mbụk Bible ada aban̄a n̄kpọ m̀mê ewe mîdaha. Nso ndien ke ikpanam man idiọn̄ọ n̄kpọ emi? Se ikpanamde ekpedi: Ima ikot Bible ikokụt itie emi ọdọhọde ke owo m̀mê n̄kpọ ada aban̄a emi m̀mê oko, ọfọn inyụn̄ ida se ẹtịn̄de oro. Edi edieke Bible mîtịn̄ke, ufọn idụhe ndisụhọde ntie nyom se mmọ ẹdade ẹban̄a.

Didie ndien ke ikeme ndibọ ufọn nto mme n̄kpọntịbe ye mme mbụk Bible? Apostle Paul ọkọdọhọ ke Rome 15:4 ete: “Kpukpru n̄kpọ oro ẹkewetde ke ini edem, ẹkewet mmọ ndida nteme nnyịn, man ikpenyene idotenyịn oto ke nnyịn ndiyọ nnyụn̄ mbọ ndọn̄esịt oro N̄wed Abasi ọnọde.” Ikọ esie ọkọwọrọ ke nditọete oro ẹyetde aran ke eyo esie ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto mme mbụk Bible. Edi Ikọ Abasi enyenyene ufọn ọnọ kpukpru ikọt Abasi, edide mbon oro ẹyetde aran m̀mê “mme erọn̄ en̄wen,” edide ẹdu uwem ke “mme akpatre usen” m̀mê idụhe. Kpukpru owo ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto “kpukpru n̄kpọ oro ẹkewetde ke ini edem.”—John 10:16; 2 Tim. 3:1.

Nnyịn ikpepke aba nte ke ndusụk mbụk Bible ẹbehe mbon oro ẹyetde aran m̀mê akwa otuowo kpọt. Nnyịn inyụn̄ ikereke aba ke ndusụk mbụk Bible enyene n̄kpọ ndinam ye mbon eyo emi m̀mê eyo oko kpọt. Kpukpru ikọt Abasi ke eyo ekededi ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto ediwak mbụk Bible. Ke uwụtn̄kpọ, inenke ndidọhọ ke mbụk Job akada aban̄a se mme Christian oro ẹyetde aran ẹdiyọde ke ini akpa ekọn̄ ererimbot. Ediwak mme asan̄autom Abasi, iren ye iban, edide ẹdi mbon oro ẹyetde aran m̀mê ẹsịne ke otu akwa otuowo, ẹyọ ukem se ikọwọrọde Job, ẹnyụn̄ “ẹkụt utịp oro Jehovah ọkọnọde . . . , nte ke Jehovah enen̄ede enyene esịt ima onyụn̄ atua owo mbọm.”—Jas. 5:11.

Kere ise: Ndi nnyịn inyeneke ikpọ iban ke mme esop nnyịn mfịn emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi nte Deborah, mbiowo oro ẹdide n̄kparawa emi ẹnyenede ifiọk nte Elihu, mme asiakusụn̄ emi ẹsịnde ifịk ẹnam utom nte Jephthah, ye nditọete emi ẹnyenede ime nte Job? Esịt enem nnyịn etieti nte Jehovah enịmde “kpukpru n̄kpọ oro ẹkewetde ke ini edem” ọnọ nnyịn, man “ikpenyene idotenyịn oto ke nnyịn ndiyọ nnyụn̄ mbọ ndọn̄esịt oro N̄wed Abasi ọnọde”!

Ntak edi oro n̄wed nnyịn awakde nditịn̄ idahaemi se ikpepde ito mme mbụk Bible utu ke nditie nyom se mbụk kiet kiet adade aban̄a.