1. (a) Nso ke ikọt Abasi ẹdiọn̄ọ toto ke eset, ndien ntak emi anade ẹnọ mme owo ukpep mfịn? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

TOTO ke eset, ikọt Abasi ẹdiọn̄ọ ke ọfọn ẹnọ owo ukpep. Ke uwụtn̄kpọ, Abram ama ọdọn̄ “irenowo esie emi ẹma ẹkebọ ukpep” ẹkenyan̄a Lot, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹka ẹken̄wana ẹkan. (Gen. 14:14-16) Ke eyo Edidem David, ẹma ẹnọ mme owo ukpep ndikwọ ikwọ ntoro Jehovah. (1 Chron. 25:7) Mfịn, nnyịn ke in̄wana ye Satan ye ikọt esie. (Eph. 6:11-13) Nnyịn ke idomo n̄ko ndisịn ofụri ukeme ntoro Jehovah. (Heb. 13:15, 16) Ntem, man ikeme ndinam kpukpru emi, ana ibọ ukpep nte ikọt Abasi ke eset ẹkebọde. Jehovah ọnọ mbiowo ata akpan utom. Enye oyom mmọ ẹnọ mbon en̄wen ke esop ukpep. (2 Tim. 2:2) Mbiowo oro ẹnyenede mbufiọk ẹsisan̄a didie ẹnọ nditọete iren ukpep man ẹdot ndise mban̄a esop?

2. Nso ke ebiowo akpanam mbemiso ekpepde eyenete eren obufa n̄kpọ, ndien ntak emi anade enye anam emi?

² Ẹkeme ndimen ebiowo ndomo ye ọtọin̄wan̄. Mbemiso ọtọin̄wan̄ ọtọde n̄kpọ, enye esidiọn̄ isọn̄ onyụn̄ ọdọn̄ n̄kpọ emi edinamde se enye ọtọde enen̄ede eye idem. Ntre n̄ko ke ẹkpenam  ke ini ẹyomde ndikpep owo obufa n̄kpọ. Ọkpọfọn ẹneme ndusụk itie N̄wed Abasi ye enye man enye ama ndinam se enye edikpepde.—1 Tim. 4:6.

3. (a) Didie ke ebiowo ekeme ndida ikọ Jesus ke Mark 12:29, 30 nneme nneme ye owo oro enye ọnọde ukpep? (b) Ntak emi ọfọnde ebiowo ọbọn̄ akam ye eyenete emi enye ọnọde ukpep?

³ Ọkpọfọn ebiowo emi oyomde ndinọ owo ukpep ọdiọn̄ọ nte Ikọ Abasi esinamde owo oro ekere n̄kpọ onyụn̄ anam n̄kpọ. Ebiowo oro ekeme ndibụp enye nte enye ndiyak idem nnọ Abasi anamde enye odu uwem idahaemi. Mbụme emi ekeme ndinam mmọ ẹneme ẹban̄a nte ẹkpenamde n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt. (Kot Mark 12:29, 30.) Ke ẹma ẹkeneme nneme emi ẹma, emekeme ndibọn̄ akam mben̄e Jehovah ọnọ eyenete oro edisana spirit esie man enye ekeme ndinam se enye ekpepde. Eyenem eyenete oro etieti ndikop fi ọbọn̄de akam asiak imọ enyịn̄!

4. (a) Siak mbụk Bible emi ekemede ndin̄wam owo emi ẹnọde ukpep ọsọsọp anam se enye ekpepde. (b) Nso ke mbiowo ẹsinen̄ede ẹyom ke ini ẹnọde owo ukpep?

⁴ Ke ini ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndinọ owo ukpep, ọkpọfọn okot mme itie N̄wed Abasi emi ẹdin̄wamde owo oro okụt ke ọfọn imọ inyịme ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen, inam akpanikọ, inyụn̄ isụhọde idem. (1 Ndi. 19:19-21; Neh. 7:2; 13:13; Utom 18:24-26) Mme edu emi ẹtie nte n̄kpọ emi ẹdọn̄de ke isọn̄ man se ẹtọde eye idem. Mmọ ẹyenam owo oro ọbọde ukpep ọsọsọp anam se enye ekpepde. Ebiowo kiet ke France emi ekerede Jean-Claude ọdọhọ ete: “Se nsinen̄erede nyom ke ini nnọde owo ukpep edi ndin̄wam enye ada Bible ebiere n̄kpọ. Mmesiyom ini ntie ye enye n̄kot mbụk Bible emi editatde enye enyịn okụt “mme utịben̄kpọ” ke Ikọ Abasi. (Ps. 119:18) Nso n̄kpọ en̄wen ke ẹkpenam man owo oro ẹnọde ukpep enen̄ede ama Abasi?

5. (a) Ntak emi ọfọnde ebiowo ye owo oro enye ọnọde ukpep ẹneme ẹban̄a nte owo akpanamde n̄kpọ Abasi? (b) Ntak emi mbiowo ẹkpenọde n̄kpri nditọete iren ukpep? (Se ikọ idakisọn̄.)

⁵ Bụp owo emi ọnọde ukpep ete, ‘Didie ke aduak ndinam n̄kpọ Abasi?’ Edieke etiede nte enye ibiereke kan̄a se enye aduakde ndinam, emekeme ndin̄wam enye emek n̄kpọ emi enye edikemede ndinam. Tịn̄ se afo ke idemfo ekebierede ndinam ye nte esịt ekenemde fi ke ini akanamde n̄kpọ oro. Emi ekeme nditie nte ata ekpri n̄kpọ, edi esinyene ufọn. Victor, eyenete emi edide ebiowo ye asiakusụn̄ mi ke Africa, ọdọhọ ete: “Ke ini n̄kedide uyen, ebiowo ama obụp mi nte nduakde ndinam n̄kpọ Abasi. Mbụme emi ama anam ntọn̄ọ ndinen̄ede n̄kere nte nnamde n̄kpọ Abasi.” Mbiowo oro ẹnyenede mbufiọk ẹdọhọ ke ọfọn ẹnọ n̄kpri nditọete iren ukpep, ẹnọ mmọ utom emi mmọ ẹdikemede ndinam. Ndibabak nnọ mmọ ukpep enyene ediwak ufọn. Idem ke mmọ ẹma ẹkekpon ẹtọn̄ọ ndikere ediwak n̄kpọ—eti ye idiọk—mmọ ẹdisụk ẹkekere nte ẹkpenamde se mmọ ẹkebierede ndinam nnọ Abasi.—Kot Psalm 71:5, 17. *

6. Nso ke Jesus ekesinam ke ini ọnọde mbon en̄wen ukpep?

⁶ Eyenen̄ede enem owo emi ẹnọde ukpep ndinam se ẹkpepde enye edieke ẹtịn̄de se anade enye anam ẹfiak ẹtịn̄ ntak emi anade enye anam n̄kpọ oro. Se Jesus, Akwa Andikpep, ekesinamde edi oro. Enye ama esitịn̄ ntak emi enye ọdọhọde owo anam n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, mbemiso enye ọdọhọde mme apostle esie ẹka ẹkenam  mbet, enye ama etịn̄ ọnọ mmọ ntak emi anade mmọ ẹnam utom emi. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Ẹnọ mi ofụri odudu ke heaven ye ke isọn̄. Mmọdo ẹka ẹkenam mme owo ke kpukpru idụt ẹdi mbet mi, ẹnịm mmọ baptism ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye edisana spirit.” (Matt. 28:18, 19) Didie ke ikeme ndikpebe Jesus?

7, 8. (a) Didie ke mbiowo ẹkeme ndinọ owo ukpep nte Jesus ọkọnọde? (b) Ntak emi ọfọnde ẹtoro owo emi ọbọde ukpep? (c) Siak nsio nsio usụn̄ emi mbiowo ẹkemede ndida nnọ nditọete iren ukpep. (Se ekebe emi, “Nte Ẹkpenọde Nditọete Iren Ukpep.”)

⁷ Nam owo emi ọnọde ukpep ọfiọk se N̄wed Abasi etịn̄de aban̄a n̄kpọ emi ọdọhọde enye anam. Ndinam ntem ayanam enye esikere se Bible etịn̄de aban̄a n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke ọdọhọ eyenete anam iso Ufọkmbono Obio Ubọn̄ asana man edi se ẹkemede ndisan̄a. Emekeme ndikot Titus 2:10 onyụn̄ anam an̄wan̄a enye ke ndinam Ufọkmbono Obio Ubọn̄ asana “[ayanam] ukpepn̄kpọ Abasi, Andinyan̄a nnyịn, enyene uku.” Emekeme ndidọhọ enye ekere n̄ko nte se idọhọde enye anam edinyenede ufọn inọ ikpọ owo emi ẹsidụkde mbono esop ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro. Utọ nneme emi ayanam owo emi ọbọde ukpep enen̄ede ekere aban̄a mbon en̄wen utu ke ndikere mban̄a utom. Edinenem enye ndikụt nte se enye anamde enyenede ufọn ọnọ nditọete eken ke esop.

⁸ N̄kpọ en̄wen emi enyenede ndinam edi nditoro owo oro ọnọde ukpep ke ukeme oro enye esịnde ndinam se ekpepde enye. Ntak emi ọfọnde? Nditoro owo onyụn̄ etie nte ndiduọk mmọn̄ ke in̄wan̄ man n̄kpọ in̄wan̄ ọkọri onyụn̄ eye. Nditoro owo ke ofụri esịt esinam owo esịn idem anam se ẹkpepde enye.—Men Matthew 3:17 domo.

9. (a) Ntak emi ọsọn̄de ndusụk mbiowo ke idụt emi mme owo ẹnyenede n̄kpọ ndinọ nditọete iren ukpep? (b) Ntak emi ndusụk nditọete iren mîdaha n̄kpọ Abasi nte ebeiso n̄kpọ ke uwem mmọ?

⁹ Esisọn̄ mbiowo ke mme idụt emi mme owo ẹnyenede n̄kpọ ndin̄wam n̄kparawa ẹtiene ẹsịn idem ẹn̄wam esop. Ima ibụp mbiowo emi ẹnyenede mbufiọk ke n̄kpọ nte idụt 20 ke obio mbakara ntak emi ndusụk n̄kparawa mîmaha nditiene n̄n̄wam esop. Mmọ ẹma ẹtịn̄ ediwak n̄kpọ, edi enyene n̄kpọ kiet emi ata ediwak mmọ ẹketịn̄de emi anade ikere iban̄a. Mmọ ẹkedọhọ ke owo ikan̄wamke ndusụk n̄kparawa emi ke ini mmọ ẹkedide n̄kpri ẹbiere nte mmọ ẹdisịnde idem inam n̄kpọ Abasi. N̄ko, ke ndusụk ete ye eka ẹsinam idem nditọ mmọ emi ẹkpemade ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi ẹbem iso kan̄a ẹka ufọkn̄wed ntaifiọk man ẹdi n̄kpọ ke ererimbot Satan emi.  Owo in̄wamke mmọ ẹda n̄kpọ Abasi nte ebeiso n̄kpọ ke uwem mmọ.—Matt. 10:24.

10, 11. (a) Didie ke ebiowo ekeme ndin̄wam eyenete emi etiede nte inen̄ekede iyom nditiene n̄n̄wam esop? (b) Mme itie Bible ewe ke enye ekeme ndikot nnọ eyenete oro, ndien ntak emi mme itie Bible emi ẹfọnde? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹⁰ Edieke etiede nte eyenete iyomke nditiene n̄n̄wam esop, idimemke utom ndinam enye okpụhọde ekikere edi ẹsụk ẹkeme ndin̄wam enye. Kpa nte ọtọin̄wan̄ esidomode ndinen̄ede eto emi ọkọride n̄kakwan̄a n̄kakwan̄a, emekeme ndin̄wam eyenete emi okụt ke ọfọn enye okpụhọde nte enye esede utom esop. Didie ke ẹkeme ndin̄wam enye?

¹¹ Domo ndinam ufan ye enye. Nam enye ọdiọn̄ọ ke nditọete ke esop ẹyom enye an̄wam mmimọ. Nte ini akade, sisụhọde tie ye enye kot ndusụk itie N̄wed Abasi nyụn̄ nam enye afiak ekere ini oro enye akayakde idem ọnọ Jehovah. (Eccl. 5:4; Isa. 6:8; Matt. 6:24, 33; Luke 9:57-62; 1 Cor. 15:58; 2 Cor. 5:15; 13:5) Emekeme ndibụp enye ete: ‘Ke ini akayakde idemfo ọnọ Jehovah, ọkọdọhọ enye ke nso ke idinam inọ enye?’ Domo ndinam enye enen̄ede ekere n̄kpọ. Bụp enye utọ mbụme nte: ‘Ekere ke eketie didie Jehovah ke idem ke usen emi akanade baptism?’ (N̄ke 27:11) ‘Ekere ke eketie didie Satan ke idem?’ (1 Pet. 5:8) Mme utọ itie Bible emi ẹkeme ndinen̄ede ntụk eyenete eren.—Kot Hebrew 4:12. *

12, 13. (a) Elisha akanam n̄kpọ didie ke ini ẹkenọde enye ukpep? (b) Didie ke Jehovah ọkọdiọn̄ Elisha ke enye ndikọsọn̄ọ nda n̄n̄wam Elijah?

¹² Didie ke nditọete iren oro mbiowo ẹnọde ukpep ẹkpenam n̄kpọ? Nso idin̄wam mmọ ẹkeme ndinam se ẹkpepde mmọ? Iyọbọrọ mme mbụme emi ke ini inemede se owo kiet emi ẹkenọde ukpep ke eset akanamde.

¹³ Ke se ikperede ndisịm isua 3,000 emi ẹkebede, prọfet Elijah ama ada Elisha emi ekedide ekpri akparawa ini oro adian idem man esin̄wam enye. Elisha ama ọsọsọp enyịme ndin̄wam akanieren emi nnam n̄kpri n̄kpri n̄kpọ nnọ enye. (2 Ndi. 3:11) Ke Elijah ama ekekpep enye ediwak n̄kpọ ke ufan̄ isua itiokiet, Elisha ama okop ke Elijah ọmọn̄ okokụre utom esie ke Israel; ke ẹmọn̄ ẹmemen enye ẹkpọn̄ imọ. Elijah ama ọdọhọ enye okûtiene imọ aba, edi Elisha ama esịn, ete enye: “Ami ndikpọn̄ke fi.” Enye ikenyịmeke ndisio ikpat kiet n̄kpọn̄ Elijah, edi ama aka iso asan̄a ye enye onyụn̄ an̄wam enye. Jehovah ama ọdiọn̄ Elisha onyụn̄ anam enye odu ke ini ẹkemende Elijah ke utịbe utịbe usụn̄ ẹdọk.—2 Ndi. 2:1-12.

14. (a) Didie ke nditọete iren oro mbiowo ẹnọde ukpep mfịn ẹkpenam n̄kpọ nte Elisha? (b) Ntak emi anade mbon oro mbiowo ẹnọde ukpep ẹnam se ẹkpepde mmọ?

¹⁴ Edieke edide ke ẹnọ fi ukpep, didie ke akpanam n̄kpọ nte Elisha? Sọsọp nyịme ndinam se ẹnọde fi anam, ekpededi edi utom emi mme owo mîsinen̄ekede ima. Da ebiowo emi ọnọde fi ukpep nte ufan fo, nyụn̄ dọhọ enye ke imama nte enye odomode ndin̄wam imọ. Dọhọ enye ke ikpama enye ekpep imọ mme n̄kpọ en̄wen. Ata akpan n̄kpọ akam edi ndisịn idem nnam se ededi oro ẹnọde fi anam. Ntak emi idọhọde ke enye oro edi akpan n̄kpọ akan? Mbiowo ẹdidiọn̄ọ ke Jehovah oyom ẹnọ fi utom en̄wen ke esop ke ini mmọ ẹkụtde nte anamde akpanikọ, oro edi, ke ini mmọ ẹkụtde nte anamde se ẹkekpepde fi.—Ps. 101:6; kot 2 Timothy 2:2.

15, 16. (a) Didie ke Elisha okowụt ke imokpono Elijah emi ọkọnọde enye ukpep? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Nso ke mme prọfet eken ẹkeda ẹdiọn̄ọ ke Elisha ada itie prọfet Elijah?

¹⁵ Mbụk Elisha, emi akadade itie Elijah, owụt nte nditọete iren mfịn ẹkpekponode mbiowo oro ẹnọde mmọ ukpep. Ke Elijah ye Elisha ẹma ẹkesan̄a kiet ẹkese mme prọfet ke Jericho, mmọ mbiba ẹma ẹsan̄a ntre ẹkesịm Akpa Jordan. Do, “Elijah [ama] akpan̄ ọfọn̄ prọfet esie ada amia mmọn̄ oro, ndien mmọn̄ oro abahade.” Ke mmọ ẹma ẹkesan̄a ke edisat isọn̄ ẹbe akpa oro, mmọ mbiba ẹma ẹka iso ẹsan̄a kiet, “ke ẹsan̄a ke ẹneme nneme.” Emi owụt ke Elisha ikekereke ke imọfiọk kpukpru n̄kpọ ndien, ke se ẹkekpepde imọ ekem. Elisha ama aka iso akpan̄ utọn̄ ọnọ Elijah tutu ẹmen Elijah ke ọkpọsọn̄ oyobio ẹdọk. Ke ini Elisha afiakde ọnyọn̄ ekesịm mben Akpa Jordan, enye ama ada ọfọn̄ prọfet Elijah amia mmọn̄ oro onyụn̄ ọdọhọ ete: “Enye Jehovah Abasi Elijah?” Mmọn̄ oro ama afiak abahade.—2 Ndi. 2:8-14.

¹⁶ Ndi omokụt se itịbede oro? Akpa utịben̄kpọ Elisha ekedi ata ukem ye akpatre utịben̄kpọ emi Elijah akanamde. Ntak emi imade mbụk emi? Elisha ikekereke ke sia edide imọ ida itie Elijah, ke imekeme nditọn̄ọ ndinam n̄kpọ ke mbufa usụn̄ nte imọ imade. Utu ke oro, Elisha ama okpono Elijah onyụn̄ anam se enye okokụtde nte Elijah anamde ke ini mmọ ẹkesan̄ade kiet. Emi ke mme prọfet eken ẹkeda ẹdiọn̄ọ ke enye ada itie Elijah. (2 Ndi. 2:15) Nte ini akade, Jehovah ama anam Elisha anam mme utịben̄kpọ emi ẹkam ẹwakde ẹkan se Elijah akanamde; anam emi ke ofụri isua 60 emi enye ekedide prọfet. Nso ke emi ekpep fi?

17. (a) Didie ke nditọete iren emi mbiowo ẹnọde ukpep ẹkeme ndinam n̄kpọ nte Elisha? (b) Nso ke Jehovah ekeme ndin̄wam nditọete oro ẹnamde se mbiowo ẹkedade Bible ẹkpep mmọ ẹnam?

¹⁷ Kûkere ke ẹma ẹmemek fi emi m̀mê oko ke esop, ke ana okpụhọde kpukpru n̄kpọ ke esop, ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ ke mbufa usụn̄ emi owo mîkesinamke. Edieke anade ẹnam ukpụhọde ke esop, ididịghe ke ntak emi afo oyomde ẹnam, edi ẹditiene ndausụn̄ oro esop Jehovah ọnọde, ẹdinyụn̄ ẹnam ukpụhọde sia ẹkụtde ke ọfọn ye nditọete ke esop mbufo. Ukem nte Elisha ndikanam se enye okokụtde nte Elijah anamde okowụtde ke enye okpono Elijah emi ọkọnọde enye ukpep, okonyụn̄ anamde mme prọfet eken ẹdiọn̄ọ ke enye ada itie Elijah, afo n̄ko ayanam kpukpru owo ke esop mbufo ẹkụt ke omokpono mbiowo emi ẹkenọde fi ukpep oyonyụn̄ anam nditọete ẹnyene mbuọtidem ke idemfo edieke akade iso anam se mbiowo ẹkedade Bible ẹkpep fi. (Kot 1 Corinth 4:17.) Imọfiọk ke nte adianade ye mbiowo eken anam utom ke eyenen̄ede enyene ifiọk oyonyụn̄ etiene anam mme ukpụhọde oro ẹdin̄wamde nditọete ke esop mbufo ẹka iso ẹtiene esop Jehovah emi akade iso iso. Jehovah akam ekeme ndida fi nnam utom emi okponde akan se mbiowo emi ẹkenọde fi ukpep ẹkenamde, kpa nte enye akanamde ye Elisha.—John 14:12.

18. Ntak emi akpanade ẹsọsọp ẹnọ nditọete iren ke esop ukpep?

¹⁸ Imodori enyịn ke nsio nsio ekikere oro inọde ke ibuotikọ emi ye ke ibuotikọ oro ebede ayanam ediwak mbiowo ẹnyịme ndisisio ini ntiene nnọ nditọete iren ukpep. Imenịm n̄ko ke Abasi ayan̄wam nditọete iren oro ẹdotde ẹnyịme ndibọ ukpep emi ẹnyụn̄ ẹda se ẹkpepde mmọ ẹn̄wam erọn̄ Jehovah. Emi ayanam mme esop ke ofụri ererimbot ẹsọn̄ idem oyonyụn̄ anam nnyịn owo kiet kiet ika iso inam akpanikọ ke ini akwa afanikọn̄ edinyen̄ede ererimbot ke mîbịghike.