ESỊT ama enen̄ede enem Mme Ntiense Jehovah ke Russia ke 1991. Isua oro ke ukara ẹkenyịme ndien yak mmọ ẹsisan̄a ke ufọk ke ufọk ẹkwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹsop idem ọtọkiet ẹkpono Abasi. Ediwak owo ikekereke-kere ini oro ke Mme Ntiense Jehovah ke Russia ẹyewak utịm ikoduop tutu ẹsịm owo 170,000 mfịn. Ndusụk mme asuanetop Obio Ubọn̄ emi ẹdude do ẹketo idụt en̄wen ẹka man ẹken̄wam ẹnam utom ukwọrọikọ. (Matt. 9:37, 38) Kop se ndusụk mmọ ẹtịn̄de mi.

Matthew, eyenete nnyịn emi otode Great Britain, ekedi isua 28 ke ini ukara Russia ẹkeyakde Mme Ntiense Jehovah ẹkpono Abasi nte mmọ ẹmade. Eyenete kiet ama ọnọ utịn̄ikọ ke akamba mbono isua oro onyụn̄ ọdọhọ ke ẹnen̄ede ẹyom nditọete ẹken̄wam mme esop ke Eastern Europe. Enye ama asiak esop kiet ke St. Petersburg, ke Russia, emi ẹnyenede asan̄autom unamutom kiet kpọt edi inyeneke ebiowo ndomokiet onyụn̄ ọdọhọ ke mme asuanetop do ẹnyene ediwak ukpepn̄kpọ Bible. Matthew ọdọhọ ete: “Ke eyenete oro ama okokụre utịn̄ikọ esie, Russia ama ọtọn̄ọ ndidụk mi esịt tutu ntọn̄ọ nditịn̄ nnọ Jehovah ke ọdọn̄ mi ndika n̄kodụn̄ do n̄n̄wam esop.” Enye ama ọtọn̄ọ ndifam okụk esie nnịm, anyam ndusụk n̄kpọ esie, ekem ọwọrọ aka Russia ke 1992. N̄kpọ eketie didie ye enye do?

Matthew ọdọhọ ete: “Akpa mfịna mi ekedi usem mmọ. N̄kekemeke ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo nte n̄kpọkwọrọde.” Mfịna en̄wen ekedi ke enye ikọsọpke ikụt ufọk. Enye ọdọhọ ke imọ ikemeke ndibat ikafan̄ emi mme enyene-ufọk ẹkedọhọde imọ ikpọn̄ ufọk mmọ, inọhọ-nọ imọ ini. Kpa ye mme mfịna emi, enye ọdọhọ ke idụhe n̄kpọ en̄wen emi imọ ikpakanamde emi ọkpọfọnde nte ndiwọrọ n̄ka Russia. Enye ọdọhọ ke se inamde imọ idọhọ ntre edi ke se imọ isobode ke Russia anam imọ inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah, ndien ke imenen̄ede ikụt ubọk esie ke uwem imọ. Nte ini akade, ẹma ẹmek Matthew ebiowo ẹfiak ẹmek akpan asiakusụn̄. Enye odu idahaemi ke n̄kọk itieutom Russia.

 Ke 1999, Hiroo ama okụre Ufọkn̄wed Unọ Mme Asan̄autom Ukpep ke Japan ke ini enye ekedide isua 25. Kiet ke otu mme andikpep mmọ ama ọdọhọ enye ọwọrọ aka ebiet emi ẹyomde mme ọkwọrọikọ ke idụt en̄wen. Hiroo ama okop ke ẹnen̄ede ẹyom mme ọkwọrọikọ ke Russia, ntre enye ama ọtọn̄ọ ndikpep usem Russian. Enyene n̄kpọ en̄wen emi enye akanamde. Enye ọdọhọ ete: “Mma n̄kodụn̄ ke Russia ọfiọn̄ itiokiet. Sia obio oro esibịtde etieti ke ini etuep, n̄kaka ke November man nse m̀mê nyekeme ndidụn̄ do.” Ke enye ama okodu do ke ofụri ini etuep oro, enye ama afiak ọnyọn̄ Japan. Enye ama ọtọn̄ọ ndifam okụk, iyomke ikpọ n̄kpọ man ekeme ndinyọn̄ ofụri ofụri n̄kodụn̄ ke Russia.

Hiroo odụn̄ ke Russia esịm isua 12 idahaemi, onyụn̄ an̄wam ediwak esop. Ke ndusụk esop emi enye okodude, enye ikpọn̄ ekedi ebiowo, edi mme asuanetop ẹma ẹwak ẹbe ikie. Ke esop kiet, enye ekesinam ediwak n̄kpọ ke Esoputom, enịm Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme, onyụn̄ asan̄a enịm Ukpepn̄kpọ N̄wed Esop ke nsio nsio itie ition. Enye ama esisan̄a ese ediwak nditọete ke ufọk mmọ, eneme nneme ye mmọ onyụn̄ ọsọn̄ọ mmọ idem. Ke ini Hiroo eketide ofụri se enye akanamde ini oro, enye ama ọdọhọ ete: “Ama enem mi etieti ndin̄wam nditọete nnyịn ẹsọn̄ idem ke esop.” Nso ufọn ke enye ọkọbọ ke ndikọwọrọ n̄kan̄wam mme esop emi ẹyomde un̄wam? Enye ọdọhọ ete: “Mma ndedi ebiowo mfiak ndi asiakusụn̄ mbemiso n̄kakade Russia, edi esitie mi nte idahaemi ke n̄kpere Jehovah n̄kan. Mmekpep ndiberi edem ke enye ke kpukpru n̄kpọ.” Hiroo ama ọdọ ediye eyenan̄wan emi ekerede Svetlana ke 2005, ndien mmọ mbiba ẹsan̄a ntre ẹnam utom usiakusụn̄.

Matthew ye Michael eyeneka esie ẹto Canada. Matthew edi isua 34, Michael edi isua 28. Mmọ mbiba ẹma ẹka Russia. Idem ama akpa mmọ ndikụt ata ediwak owo ẹtienede ẹdụk mbono esop, edi nditọete ifan̄ kpọt ẹkedu ndinịm mbono esop. Matthew ọdọhọ ete: “Owo 200 ẹkedụk mbono esop ke esop oro ikakade, edi ebiowo kiet kpọt ye ekpri akparawa emi edide asan̄autom unamutom ẹkedu ndinịm mbono esop, ndien ebiowo oro ama okpon owo. Ke ini n̄kokụtde emi, ama ọdọn̄ mi ndiwọrọ n̄ka do n̄kan̄wam nditọete oro.” Enye ama ọwọrọ aka Russia ke 2002.

Ke isua inan̄ ama ekebe, Michael ama etiene eyeneka esie ọwọrọ aka Russia onyụn̄ okokụt ke ẹsụk ẹyoyom nditọete iren ẹdi ẹditiene ẹn̄wam mme esop. Enye ekedi asan̄autom unamutom ini oro, ntre ẹma ẹdọhọ enye ese aban̄a okụk esop, n̄wed, ye efakutom. Ẹma ẹdọhọ enye an̄wam esop anam utom emi ewetn̄wed esop akpanamde, esinọ utịn̄ikọ Bible, esin̄wam anam ndutịm mbono onyụn̄ an̄wam ọbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Idem tutu esịm mfịn emi, mme esop do ke ẹyoyom un̄wam. Kpa ye oro mîmemke ndinam ediwak utom ke esop, Michael ọdọhọ ete: “Esinenem mi ndin̄wam nditọete. N̄kwe n̄kpọ en̄wen emi n̄kpanamde yak enem mi ntem.” Michael edidi ebiowo idahaemi.

Matthew ama ọdọ eyenan̄wan emi ekerede Marina; Michael ọdọ Olga. Mmọ ke ẹdiana ye mbon en̄wen ẹn̄wam mme esop.

Tatyana ekedi isua 16 ke 1994 ke ini mme akpan asiakusụn̄ itiokiet ẹketode Czech Republic, Poland, ye Slovakia ẹdi esop mmọ ke Ukraine. Esịt esinem enye ini ekededi oro enye etide nte nditọete emi ẹkenamde n̄kpọ. Enye ọdọhọ ete: “Kpukpru owo ke esop ẹkemama mmọ sia mmọ ẹma ẹnyene uwem ẹnyụn̄ ẹfiọk Bible.” Enye ama okụt nte Jehovah ọdiọn̄de mmọ ke ntak se mmọ ẹkeyakde atak man ẹnam n̄kpọ Abasi. Ntre, enye ama ọdọhọ ke iyom nditie nte mmọ.

Se mme akpan asiakusụn̄ emi ẹkenamde ama anam Tatyana asan̄a ye nditọete en̄wen ke utren̄wed aka  ebiet emi Mme Ntiense Jehovah mîkwọrọke ikọ akpa, ke ata esịt esịt Ukraine ye Belarus. Se mmọ ẹkenamde do ama enem enye tutu enye aduak ndiwọrọ n̄kodụn̄ ke Russia n̄kwọrọ ikọ. Akpa n̄kpọ emi enye akanamde ekedi ndika nduọkodudu nnọ eyenete an̄wan kiet emi ọkọkpọn̄de obio mmọ okodun̄ ke Russia. Enye ama ada ini oro oyom utom emi ediyakde enye ekeme ndinam utom usiakusụn̄ ke Russia. Ndien ke 2000, enye ama ọwọrọ okodụn̄ do. Ndi emi ama emem utom ọnọ enye?

Tatyana ọdọhọ ete: “Sia mmen̄kenyeneke okụk ndibọ ufọk idemmi, mma ntiene mbon en̄wen ndụn̄ ke ufọk mmọ nnyụn̄ n̄kpe mmọ okụk. Ikememke utom inọ mi ndidụn̄ ye ediwak owo. Enyene ini emi ekesidọn̄de mi ndifiak nnyọn̄ ufọk. Edi Jehovah ama esin̄wam mi n̄kụt ke ọfọn n̄ka iso ndu mi nnam utom esie.” Tatyana edi isụn̄utom ke Russia idahaemi. Enye ọdọhọ ete: “Mmekpep ata ediwak n̄kpọ nnyụn̄ nnyene ediwak ufan ke ofụri isua emi ndude mi ke Russia. N̄kpọ emi enemde mi esịt akan edi ke ndidu mi anam nnen̄ede mbuọt idem ye Abasi.”

Masako oto Japan, enye ebe isua 50. Enen̄ede ebịghi utom isụn̄utom ọkọtọn̄ọ ndidọn̄ eyenete an̄wan emi, edi udọn̄ọ iyakke. Ke ini idem akafiakde efere enye esisịt, enye ama ọwọrọ aka Russia akan̄wam esop do ọkwọrọ ikọ. Kpa ye emi enye mîkenyeneke eti ufọk ye eti utom, enye ama anam ekpri se enye okokụtde, esikpep mme owo usem Japanese afiak esisan̄a anam ufọk owo asana man ekeme ndise mban̄a idemesie. Nso ikan̄wam enye aka iso anam utom usiakusụn̄ esie?

Masako etịn̄ nte n̄kpọ etiede ye enye ke ofụri isua 14 emi enye odude ke Russia ọkwọrọ ikọ. Enye ọdọhọ ete: “Ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi ẹyomde-yom mme ọkwọrọikọ anam uwem enem mi kpukpru ini. Edidiọn̄ Abasi emi isiyakke nti ufen ekededi emi mbọde.” Enye ama afiak ọdọhọ ete: “Jehovah ke ananam utịben̄kpọ idahaemi. Nte enye esisan̄ade ọnọ mi udia ye ọfọn̄ ye ufọk esikpa mi idem.” Masako ama aka Kyrgyzstan n̄ko ọkọkwọrọ ikọ. Enye an̄wam mme otu emi ẹsemde Ikọmbakara, Chinese, ye Uighur. Enye odu ke St. Petersburg anam utom usiakusụn̄ idahaemi.

Ediwak ubon emi ẹwọrọde ẹka idụt en̄wen ẹsika un̄wana. Edi ediwak nditọete nnyịn emi ẹmende ubon mmọ ẹwọrọ ẹka idụt en̄wen ẹsika ndinam n̄kpọ Abasi nte Abraham ye Sarah. (Gen. 12:1-9) Da Mikhail ye Inga an̄wan esie ke uwụtn̄kpọ. Mmọ mbiba ẹma ẹto Ukraine ẹka Russia ẹken̄wam mme esop ke 2003. Mmọ ẹma ẹkụt ediwak owo emi ẹkeyomde-yom ndifiọk Abasi.

Mikhail ọdọhọ ete: “Enyene ini emi ikọkwọrọde ikọ ke ebiet emi owo ndomokiet mîkwọrọke ikọ akpa. Akanieren kiet ama ọwọrọ ediberede usụn̄ ufọk esie onyụn̄ obụp nnyịn, ‘Ndi ẹdi mme ọkwọrọikọ?’ Ke ini ikọdọhọde enye ih, enye ama ọdọhọ ete: ‘Mma ndiọn̄ọ ke ẹyedi usen kiet usen kiet, sia idụhe-du nte Jesus ekpetịn̄de ikọ yak okûsu.’ Ekem enye etịn̄ se idude ke Matthew 24:14. Ima ikụt n̄ko iban ufọkabasi Baptist duop ke efak oro, emi ẹkeyomde-yom akpanikọ. Mmọ ẹma ẹnyene n̄wed Afo Emekeme ẹnyụn̄ ẹsitie kiet ẹkpep kpukpru utịturua. Ima itie ye mmọ ke ediwak hour ibọrọ mme mbụme emi mmọ ẹkebụpde, ikwọ ikwọ Obio Ubọn̄, inyụn̄ itie kiet idia udia. Ndifreke nneme oro ikenyenede ye mmọ tutu amama.” Mikhail ye Inga ẹdọhọ ke ndinam utom ke ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ anam mmimọ itetịm ikpere Jehovah, inen̄ede ima mme owo, onyụn̄ anam uwem enem mmimọ. Mikhail edi esenyịn circuit idahaemi.

Yury ye Oksana an̄wan esie ẹto Ukraine. Mmọ ẹbe isua 30, ndien Aleksey eyen mmọ edi isua 13 idahaemi. Mmọ ẹma ẹsan̄a ntre ẹkese n̄kọk itieutom Russia ke 2007 ẹnyụn̄ ẹkụt map emi owụtde mme itie mme itie ke Russia emi owo mîbahakede inọ esop ndomokiet. Oksana ọdọhọ ete: “Ke ima ikokụt map oro, ama an̄wan̄a nnyịn ndien adan̄a nte ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ ke Russia. Ima ibiere ndiwọrọ n̄ka do.” Nso en̄wen ikan̄wam mmọ? Yury ọdọhọ ete: “Ndikot ndusụk ibuotikọ utọ nte ‘Nte Afo Emekeme Ndinam Utom ke An̄wautom Esenidụt?’ ama an̄wam nnyịn. * Ima ika ikoyom ufọk ye utom ke ebiet emi n̄kọk itieutom ẹkedọhọde nnyịn ke imekeme ndika.” Mmọ ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke Russia ke 2008.

Ikememke ndisọp nnyene utom ke nsonso oro. Ndien mfịna en̄wen edi ke mmọ ikekwe ebiet emi ẹkpedụn̄de ẹbịghi. Yury ọdọhọ ete: “Ima isikpe Jehovah ubọk ite okûyak utom esie odorode nnyịn, inyụn̄ ika iso inam sia ima ifiọk ke enye idikpọn̄ke nnyịn. Enye ama ese aban̄a nnyịn ke ntak emi ikenịmde n̄kpọ esie akpa ke uwem nnyịn. Utom emi ama anam nnyịn isọn̄ idem ke esop onyụn̄ anam nnyịn inen̄ede idiana kiet.” (Matt. 6:22, 33) Didie ke mmọ ndikọwọrọ n̄kan̄wam esop ke Russia ọfọn ye ekpri eyen mmọ? Oksana ọdọhọ ete: “Utom emi an̄wam enye etieti. Enye akana baptism ke ini edide isua usụkkiet. Ebiet emi idide ididu mi anam enye esinam utom usiakusụn̄ unọ un̄wam ke ini utren̄wed. Esịt esinem nnyịn ndikụt nte enye amade utom ukwọrọikọ.” Yury ye Oksana ẹdi akpan asiakusụn̄ idahaemi.

Se nditọete emi ẹwọrọde ẹkekwọrọ ikọ ke idụt en̄wen ẹtịn̄de owụt ke ana owo emi oyomde ndinam utọ utom emi enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. Mbon emi ẹsiwọrọde ẹkedụn̄ ke ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ ẹsinyene mfịna, edi esịt esinen̄ede enem mmọ ndikwọrọ ikọ nnọ mbon emi ẹtiede-tie ẹbet mme ọkwọrọikọ. Ndi ekpekeme ndika n̄kọkwọrọ ikọ ke utọ itie emi? Edieke ebierede ndinam emi, ekeme ndidi edinyụn̄ etịn̄ se Yury eketịn̄de ke ini ẹkebụpde enye n̄kpọ ẹban̄a utom emi. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄kukụre se ibiakde mi edi ke n̄kabakke ntọn̄ọ.”