Nte Ukpepn̄kpọ Edito ke Unam Mforo Owo Ekem ye Bible?

NDI Abasi ekebem iso obot unam, ndien unam oro ediforo owo? Ndi Abasi akanam n̄kpri nịn̄inịn̄i edibotn̄kpọ ẹkabade iyak ekem ẹkabade n̄kpri unam, ndien ẹkabade ikpọ unam, aka ko, ẹdikabade nsịmbo ebọk oro okoforode owo? Ndusụk ntaifiọk ye mme adaiso ido ukpono ẹdọhọ ke imenịm ke unam okoforo owo inyụn̄ inịm se Bible ekpepde nte ke Abasi okobobot owo. Mmọ ẹdọhọ ke n̄wed Genesis edi n̄ke. Ekeme ndidi emesikere m̀mê ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ekem ye se Bible ekpepde.

Ndifiọk nte nnyịn ikasan̄ade ididu ayan̄wam nnyịn ifiọk se nnyịn idide, se idoride enyịn, ye nte ikpodude uwem. Ndifiọk nte owo akasan̄ade edidu edi n̄kukụre se idin̄wamde nnyịn ifiọk ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu ye se enye aduakde ndinam nnọ ubonowo ke ini iso. Nnyịn ikemeke ndisan̄a n̄kpere Abasi edieke nnyịn mîfiọkke ke enye okobot nnyịn. Yak ise se Bible etịn̄de aban̄a nte owo akasan̄ade edidu, nte n̄kpọ etiede ye enye idahaemi, ye nte ini iso esie editiede. Do, nnyịn iyokụt m̀mê ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ekem ye Bible.

Ini Oro Owo Kiet Kpọt Okodude

Mbon oro ẹdọhọde ke unam okoforo owo inyịmeke ke ama odu ini oro owo kiet kpọt okodude ke ererimbot, edi ẹdọhọ ke ediwak unam ẹkeforo ediwak owo. Nte ededi, Bible itịn̄ke ntre. Enye ọdọhọ ke owo kiet, oro edi Adam, okobon kpukpru nnyịn. Bible ọdọhọ ke Adam ekedi ata owo. Enye asiak enyịn̄ n̄wan Adam, ye eke ndusụk nditọ esie. Bible ọnọ ọyọhọ mbụk aban̄a se Adam akanamde, se enye eketịn̄de, ini oro enye okodude uwem, ye ini enye akakpade. Jesus ikadaha se Bible etịn̄de aban̄a Adam nte ikpîkpu mbụk oro enyenede mme ọkọi. Jesus ọkọdọhọ mme ada iso ido ukpono oro ẹkefiọkde n̄wed ete: “Nte mbufo ikokotke ite ke enye emi okobotde mmọ toto ke editọn̄ọ akanam mmọ eren ye n̄wan?” (Matthew 19:3-5) Ekem Jesus ama okot se Genesis 2:24 etịn̄de aban̄a Adam ye Eve.

Luke, kpa ewetmbụk eset oro ekesitịn̄de enyịn ewet n̄kpọ, emi eketienede ewet Bible, ọkọdọhọ ke Adam ekedi ata owo nte Jesus. Luke ama abat udịm ubon Jesus ekesịm Adam. (Luke 3:23-38) N̄ko, apostle Paul ọkọdọhọ otuowo oro ekesịnede mbon akwaifiọk emi ẹkebọde ukpep ke mme ọwọrọetop ufọkn̄wed Greece, ete: “Abasi emi akanamde ererimbot ye kpukpru n̄kpọ emi ẹdude ke esịt . . . ama anam kpukpru idụt ubonowo ẹwọn̄ọ ẹto owo kiet, ẹdidụn̄ ke ofụri iso isọn̄.” (Utom 17:24-26) Bible ọdọhọ ke “owo kiet” okobon kpukpru nnyịn. Ndi se Bible etịn̄de aban̄a nte owo eketiede ke ntọn̄ọ ekekem ye ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo?

Iduọ Owo

Bible ọdọhọ ke akpa owo oro Jehovah okobotde ama ọfọn ama. Abasi ikobotke n̄kpọ ekededi  oro mîfọnke ima. Itie N̄wed Abasi oro obụkde nte ẹkebotde n̄kpọ ọdọhọ ete: “Abasi obot owo esịn ke mbiet esiemmọ . . . Ndien Abasi okụt kpukpru se enye akanamde, ndien, sese ẹfọn eti eti.” (Genesis 1:27, 31) Mfọnmma owo etie didie?

Mfọnmma owo enyene ifụre ndimek se enye amade, onyụn̄ ekeme ndinen̄ede n̄kpebe Abasi. Bible ọdọhọ ete: “Abasi ama anam owo edinen; ndien mmọ ẹma ẹyom ediwak idiọk usụn̄.” (Ecclesiastes 7:29) Adam ama emek ndisọn̄ ibuot ye Abasi. Nsọn̄ibuot esie ikayakke enye aka iso edi mfọnmma owo, inyụn̄ iyakke enye ekeme ndibon mfọnmma nditọ. Unana mfọnmma emi esinam nnyịn inam se mîfọnke, idem ke ini iyomde ndinam se ifọnde. Apostle Paul ekewet ete: “Se ami nnamde ami mfiọkke. Koro se nyomde ndinam, idịghe oro ke nnam; edi se nsuade ke nnam.”—Rome 7:15.

Bible ọdọhọ ke mfọnmma owo ekpenen̄ede okop nsọn̄idem onyụn̄ odu uwem ke nsinsi. Se Abasi akasiande Adam ama owụt ke edieke enye mîkpọkọsọn̄ke ibuot ye imọ, ke enye ikpakakpaha. (Genesis 2:16, 17; 3:22, 23) Jehovah ikpọkọdọhọke ke kpukpru se imọ ibotde “ẹfọn eti eti” edieke owo ekenyenede ndidọn̄ọ m̀mê ndisọn̄ ibuot. Iduọ owo anam ifiọk ntak emi owo esidọn̄ọde onyụn̄ obiomode ndo, kpa ye oro ẹkebotde owo ke utịbe utịbe usụn̄. Ntre, ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ikemke ye se Bible ekpepde. Ukpepn̄kpọ emi ọdọhọ ke owo ekedi unam ke editọn̄ọ. Edi Bible ọdọhọ ke owo ekedi mfọnmma ke editọn̄ọ.

Ndikere ke Abasi ekebem iso obot unam, ndien unam oro ediforo owo ikemke ye se Bible etịn̄de aban̄a edu Abasi. Edieke edide Abasi akanam unam oforo owo, emi ọkpọwọrọ ke enye esịn nnyịn ke nnanenyịn emi. Edi kop se Bible etịn̄de mi aban̄a Abasi: “Akwa itiat, utom esie ọfọn ama: koro kpukpru usụn̄ esie ẹnende: Abasi akpanikọ emi mînamke ukwan̄n̄kpọ, enye edi eti ye edinen. [“Mmọ ẹmedụk afan̄ nsobo; Mmọ idịghe nditọ esie, mmọ ẹnyene ndo,” NW].” (Deuteronomy 32:4, 5) Nte ededi, ndutụhọ oro ubonowo ẹsobode idahaemi idịghe koro Abasi akanamde unam oforo owo. Edi koro Adam ọkọsọn̄de ibuot ye Abasi onyụn̄ ataba mfọnmma esie ye eke nditọ esie. Ke ima ikeneme iban̄a Adam ima, yak ineme ndien iban̄a Jesus. Ndi ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ekem ye se Bible etịn̄de aban̄a Jesus?

Ndi Emekeme Ndinịm ke Unam Okoforo Owo Onyụn̄ Enịm Se Bible Ekpepde?

“Christ ama akpa kaban̄a mme idiọkn̄kpọ nnyịn.” Nte afo ọdiọn̄ọde, emi edi kiet ke otu akpan n̄kpọ oro Bible ekpepde. (1 Corinth 15:3; 1 Peter 3:18) Man ikụt ite ke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ikemke ye ikọ Bible emi, ana ibem iso ifiọk ntak emi Bible okotde nnyịn mme anamidiọk ye se idiọkn̄kpọ anamde nnyịn.

Nnyịn idi mme anamidiọk koro nnyịn  mîkemeke ndinen̄ede n̄kpebe ubọn̄ ubọn̄ edu Abasi, utọ nte ima ye edinen ikpe. Ntre, Bible ọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.” (Rome 3:23) Bible ekpep ke idiọkn̄kpọ ada n̄kpa edi. Akpa Corinth 15:56 ọdọhọ ete: “Ifọt n̄kpa edi idiọkn̄kpọ.” Idiọkn̄kpọ oro ikadade imana esinam idọn̄ọ n̄ko. Jesus ama owụt ke idiọkn̄kpọ esinam nnyịn idọn̄ọ. Enye ọkọdọhọ owo akpauben̄ ete, “Ẹmefen mme idiọkn̄kpọ fo,” ndien owo oro okop nsọn̄idem.—Matthew 9:2-7.

Didie ke n̄kpa Jesus an̄wam nnyịn? Bible owụt nte Jesus Christ okpụhọrede ye Adam, onyụn̄ ọdọhọ ete: “Koro kpa nte otode ke Adam kpukpru owo ẹkpan̄a, kpasụk ntre ke Christ ẹyenam kpukpru owo ẹdu uwem.” (1 Corinth 15:22) Jesus ama ọnọ uwem esie man afak nnyịn osio ke idiọkn̄kpọ Adam. Ke ntre, kpukpru mbon oro ẹbuọtde idem ke Jesus ẹnyụn̄ ẹkopde uyo esie ẹyenyene se Adam akatabade—uwem nsinsi.—John 3:16; Rome 6:23.

Omokụt do ndien ke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ikemke ye se Bible ekpepde! Edieke nnyịn mînịmke ke ‘Adam edi ntak n̄kpan̄a kpukpru owo,’ nnyịn idisan̄a didie inịm ‘ke ẹdida Christ ẹnam kpukpru owo ẹdu uwem’?

Se Inamde Mme Owo Ẹma Ukpepn̄kpọ Edito ke Unam Mforo Owo

Bible etịn̄ nte utọ ukpepn̄kpọ nte edito ke unam mforo owo akatarade asuana. Enye ọdọhọ ete: “Ini eyedi eke [mme owo] mîdibọhọ eti ukpepn̄kpọ, edi, mmọ ẹyekọ mme andikpep ẹnọ idemmọ man ẹkop se utọn̄ mmọ ẹmade ndikop, nte ekemde ye mme udọn̄ idemmọ; ẹyenyụn̄ ẹwọn̄ọde utọn̄ ẹkpọn̄ akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọde ẹbịne mme nsunsu mbụk.” (2 Timothy 4:3, 4) Okposụkedi ẹsinamde ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo etie nte ifiọk ntaifiọk, enye enen̄ede edi ukpepn̄kpọ ido ukpono. Enye ekpep mme owo nte ẹkpesede uwem ye nte ẹkpedade Abasi. N̄kari n̄kari usụn̄ oro ẹkpepde ukpepn̄kpọ emi anam ubonowo oro ẹmade ndida ke idem ẹma enye. Ediwak mbon oro ẹnịmde ke unam okoforo owo ẹdọhọ ke imenịm n̄ko ke Abasi odu. Edi mmọ isikereke ke Abasi okobot mme n̄kpọ, ke enye enyene ubọk ke mbubehe owo, ke enye oyonyụn̄ ebiere ikpe ọnọ mme owo. Se mme owo ẹmade ndikop edi ke unam okoforo owo.

Mbon oro ẹkpepde ke unam okoforo owo ẹkpep emi idịghe sia enye edide akpanikọ, edi ke se mmọ ẹmade edi oro—onyụn̄ ekeme ndidi mmọ ẹnam emi man mbon oro ẹnịmde ukpepn̄kpọ emi ẹma mmimọ. Michael Behe, Prọfesọ oro ekpepde n̄kpọ aban̄a mmọn̄ibọk emi odude ke odu uwem n̄kpọ, emi adade ekese isua uwem esie ekpep awak-n̄kukọhọ utom oro nsen idem owo anamde, ọdọhọ ke mbon oro ẹkpepde ke mme nsen idem owo ẹkefoforo inyeneke n̄kpọ ndida nsọn̄ọ se mmọ ẹtịn̄de. Ndi n̄kpọ efen ẹkeforo utọ n̄kpri nịn̄inịn̄i nsen emi? Prọfesọ emi ama ewet ete: “Idụhe ukpepn̄kpọ ntaifiọk oro ọsọn̄ọde ke n̄kpọ en̄wen okoforo utọ nịn̄inịn̄i nsen emi. Idụhe n̄wed ntaifiọk ekededi oro etịn̄de nte nịn̄inịn̄i nsen ekededi ẹketode n̄kpọ kiet ẹkabade en̄wen. . . . Darwin ndikọdọhọ ke nịn̄inịn̄i nsen ẹketo n̄kpọ kiet ẹkabade en̄wen ekedi n̄wọkinua.”

Edieke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo mînyeneke nsọn̄ọ, ntak ndien emi ẹsọn̄ọde ẹkpep enye ntre? Prọfesọ Behe ọdọhọ ete: “Ediwak owo, esịnede ediwak ikpọ ntaifiọk oro ẹtịmde ẹkpono, iyomke-yom ndifiọk ke Andibot odu.”

Ediwak mme ọkwọrọ ederi oro ẹnamde nte ke imọfiọk n̄kpọ ẹma ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo. Mmọ ẹbiet mbon oro apostle Paul eketịn̄de aban̄a ke leta oro enye ọkọnọde ẹsọk mme Christian ke Rome. Enye ekewet ete: “Se ẹkemede ndifiọk mban̄a Abasi ayarade ke otu mmọ . . . Koro tọn̄ọ nte ẹkebot ererimbot, ẹtịm ẹkụt mme edu esie oro enyịn  mîkwe, oro edi, nsinsi odudu esie ye idaha esie nte Abasi, koro ẹkụt mmọ ebe ke mme n̄kpọ oro ẹnamde, mbak mmọ ẹdinyene n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem; koro, okposụkedi mmọ ẹfiọkde Abasi, mmọ inọhọ enye ubọn̄ nte Abasi inyụn̄ inọhọ enye ekọm, edi mmọ ẹkabade ẹkere ikpîkpu n̄kpọ, ndisịme esịt mmọ onyụn̄ akabade ekịm. Okposụkedi mmọ ẹsọn̄ọde ẹtịn̄ ẹte imenyene ọniọn̄, mmọ ẹkabade ẹdi ndisịme.” (Rome 1:19-22) Nso ke akpanam mbak mbon abian̄a emi ẹdibian̄a fi?

Se Inamde Ẹnịm ke Andibot Odu

Ke ini Bible etịn̄de se mbuọtidem edide, enye owụt ke oyom owo enyene uyarade oro ọsọn̄ọde se enye enịmde. Mme Hebrew 11:1 ọdọhọ ete: “Mbuọtidem edi edisọn̄ọ mbet mme n̄kpọ oro ẹdoride enyịn ẹban̄a, uyarade oro owụtde ke ata idem n̄kpọ odu okposụkedi owo mîkwe.” Akpana owo oro enen̄erede ọbuọt idem ke Abasi enyene uyarade oro anamde enye enịm ke Andibot odu. Bible etịn̄ ebiet oro ekemede ndikụt utọ uyarade oro.

David ama ada odudu spirit Abasi ewet ete: “Nyọkọm fi, koro nnyenede ndyọ ye ndịk.” (Psalm 139:14) Nditie n̄kere utịbe utịbe usụn̄ oro ẹkebotde idem owo ye mme odu uwem n̄kpọ eken anam ọniọn̄ Andibot nnyịn enyene nnyịn ndyọ. Ẹkeda ata ndyọ ndyọ usụn̄ ẹnam kpukpru ndido idemowo oro ẹdianade kiet ẹnam nnyịn idu uwem. Nte ekondo etiede owụt ke andikanam enye edi ata-ibat oro anamde n̄kpọ ke ndutịm. David ekewet ete: “Mme heaven ke ẹbụk ubọn̄ Abasi, ikpa-enyọn̄ onyụn̄ etịn̄ se ubọk esie anamde.”—Psalm 19:1.

Bible ọdọn̄ọ akpakịp uyarade oro ẹwụtde ke Andibot odu. Ndida ini ndụn̄ọde nte n̄wed 66 oro ẹnamde Bible ẹdude ke n̄kemuyo, nnyụn̄ n̄kụt nte mme edumbet ido uwem oro enye ekpepde mînyeneke mbiet, ye nte mme ntịn̄nnịm ikọ esie ẹsisude, ẹyenam fi etịm ọfiọk ke Bible edi n̄wed Andibot. Ndifiọk se Bible ekpepde oyonyụn̄ anam fi enịm ke Bible enen̄ede edi Ikọ Andibot. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ọfiọkde mme ukpepn̄kpọ Bible, nte se inamde owo okụt ndutụhọ, Obio Ubọn̄ Abasi, ini iso ubonowo, ye se ikemede ndinọ owo inemesịt, afo oyokụt nte Abasi enyenede ọniọn̄. Ekeme nditie fi ke idem nte eketiede Paul ke ini enye ekewetde ete: “Inyene ye ọniọn̄ ye ifiọk Abasi ẹtụn̄ọ adan̄a didie! Mme ikpe esie ẹkak owo ndidụn̄ọde adan̄a didie onyụn̄ ayan̄a owo ndifiọk mme usụn̄ esie didie ntem!”—Rome 11:33.

Nte odụn̄ọrede uyarade oro owụtde ke Andibot odu, mbuọtidem fo oyokpon, afo oyonyụn̄ enen̄ede enịm ke akpan̄ utọn̄ ọnọ Andibot ke ini okotde Bible. Abasi ke idemesie ọdọhọ ete: “Ami n̄kanam isọn̄, nnyụn̄ mbot owo emi ẹdude ke esịt: ami, kpa ubọk mi, nnen̄ede ikpa-enyọn̄, mmonyụn̄ n̄wụk ofụri udịm mmọ.” (Isaiah 45:12) Ke akpanikọ, afo udutuaha n̄kpọfiọk tutu amama ke ndisịn idem n̄kpep nte ke Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 14]

Apostle Paul ọkọdọhọ mme ọfiọkn̄wed nditọ Greece ete: ‘Abasi akanam kpukpru idụt ubonowo ẹwọn̄ọ ẹto owo kiet’

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 15]

Ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ọdọhọ ke owo ekedi unam ke editọn̄ọ. Bible ọdọhọ ke owo ekedi mfọnmma ke editọn̄ọ

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 16]

“Idụhe ukpepn̄kpọ ntaifiọk oro ọsọn̄ọde ke n̄kpọ en̄wen okoforo utọ nịn̄inịn̄i nsen emi”

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 17]

Utịbe utịbe usụn̄ oro ẹkebotde mme odu uwem n̄kpọ anam ọniọn̄ Andibot nnyịn enyene nnyịn ndyọ