Ndi Imekeme Ndikpono Abasi nte Imade?
Ndi Imekeme Ndikpono Abasi nte Imade?
PRỌFESỌ ALISTER HARDY ekewet ke n̄wed oro ẹkotde The Spiritual Nature of Man ete: “Ido ukpono esesịne owo ke iyịp.” Etie nte ndụn̄ọde oro ẹnamde ke ndondo emi ọsọn̄ọ emi n̄ko. Ndụn̄ọde oro owụt ke edieke ẹbaharede kpukpru owo ke ererimbot ẹsịn ke itie duop, se ikande mbahade itiaita ẹdọhọ ke imenyene ido ukpono.
Ndụn̄ọde oro owụt n̄ko ke akpan ido ukpono 19 ẹdu, ndien mbon oro ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹsika nsio nsio ufọkabasi 37,000. Ndi emi inamke fi ekere m̀mê Abasi enyịme kpukpru orụk ido ukpono emi? Ndi imekeme ndikpono Abasi nte imade?
Nnyịn ikemeke ndida ekikere nnyịn mbiere akpan n̄kpọ emi. Ọfọn idụn̄ọde se Abasi etịn̄de aban̄a n̄kpọ emi. Man inam emi, nnyịn ikpenyene ndidụn̄ọde se Ikọ Abasi, kpa Bible, etịn̄de. Ntak-a? Koro Jesus Christ ke idemesie ọkọdọhọ ke akam oro enye ọkọbọn̄de ọnọ Abasi ete: “Ikọ fo edi akpanikọ.” (John 17:17) Apostle Paul ọkọdọhọ n̄ko ete ke “Abasi ọkọnọ odudu ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi ndien enye ọfọn ndida nnọ ukpep, nsua nnọ owo, nnen̄ede mme n̄kpọ.”—2 Timothy 3:16.
Bible owụt ke idịghe kpukpru utuakibuot ke Abasi enyịme. Mme uwụtn̄kpọ oro ẹdude ke Bible ẹwụt orụk utuakibuot oro Abasi ekenyịmede ye mbon oro enye mîkenyịmeke. Edieke itịn̄de enyịn idụn̄ọde mme uwụtn̄kpọ emi, nnyịn imekeme ndifiọk se ikpanamde ye se nnyịn mîkpanamke man Abasi enyịme utuakibuot nnyịn.
Uwụtn̄kpọ Eset
Jehovah Abasi ama ada Moses, prọfet esie, ọnọ nditọ Israel mme ibet oro ẹketemede mmọ nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ imọ ke usụn̄ oro imọ idinyịmede. Ke ini nditọ Israel ẹkenamde se Ibet Moses eketemede, Abasi ama ada mmọ nte ikọt esie onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ. (Exodus 19:5, 6) Okposụkedi Abasi ọkọdiọn̄de idụt Israel ntre, mmọ ikọsọn̄ọke ida ituak ibuot inọ enye ke usụn̄ oro enye ekenyịmede. Mmọ ẹma ẹsiwọn̄ọde ẹkpọn̄ Jehovah ediwak ini, ẹnyụn̄ ẹtiene ẹbuana ke mme edinam ido ukpono mme idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk.
Ke eyo prọfet Ezekiel ye Jeremiah, ke ọyọhọ isua ikie itiaba M.E.N., ediwak nditọ Israel ẹma ẹfụmi Ibet Abasi ẹnyụn̄ ẹdụk ndụk ye mme idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk. Nditọ Israel ẹma ẹsitiene ẹbuana ke mme edinam ye usọrọ mbon idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk, ndien emi ekedi mbuaha utuakibuot. Ediwak nditọ Israel ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn iyebiet mme idụt, ibiet mme orụk mme obio, inyụn̄ inam n̄kpọ inọ eto ye itiat.” (Ezekiel 20:32; Jeremiah 2:28) Mmọ ẹkedọhọ ke ituak ibuot inọ Jehovah Abasi, edi ke ukem ini oro, ẹtuak ibuot ẹnọ “ibọk,” ẹnyụn̄ ẹwa nditọ mmọ ẹnọ mme nsunsu abasi.—Ezekiel 23:37-39; Jeremiah 19:3-5.
Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkot orụk utuakibuot emi mbuaha utuakibuot, oro edi, edituak ibuot nnọ nsio nsio abasi ini kiet. Mfịn, ediwak owo ẹkere ke sia idude uwem ke ererimbot oro mme owo ẹnyenede ifụre ndinịm se ededi oro mmọ ẹmade, ke nnyịn ikpenyene ndinyịme kpukpru n̄kpọ, ẹsịnede ido ukpono. Ntre, mmọ ẹkere ke ikwan̄ake ndikpono Abasi ke usụn̄ oro mmimọ imade. Ndi ekikere emi enen? Ndi Abasi ọdọhọ owo atuak ibuot ọnọ imọ nte enye amade? Kere ban̄a ndusụk n̄kpọ oro nditọ Israel oro mîkanamke akpanikọ ẹkesinamde ke ido ukpono mmọ, nyụn̄ se se iketịbede.
Israel Ẹtuak Ibuot Ẹnọ Nsio Nsio Abasi
Nditọ Israel ẹkesituak ibuot ẹnọ mme nsunsu abasi ke “edikon̄ ebiet” m̀mê ke mme itieuwa oro ẹkesinịmde mme adaha ufọp incense, adaha itiat, ye eto n̄kpe; ndien etie nte mmọ ẹma ẹsinyụn̄ ẹnịm mbiet Asherah, kpa abasi-an̄wan mfri idịbi mbon Canaan do. Mme utọ itieuwa emi ẹkeyọyọhọ Judah. Udiana Ndidem 23:5, 8 asiak ‘mme ebiet emi ẹkekande Jerusalem ẹkụk, ọtọn̄ọde ke Geba [emi edide adan̄a edem edere] tutu esịm ke Beer-sheba [emi edide adan̄a edem usụk].’
Nditọ Israel ẹma ẹsifọp “uwa ẹnọ Baal, ye utịn, ye ọfiọn̄, ye ntantafiọn̄, ye ofụri udịm enyọn̄” ke mme ebiet emi. Mmọ ẹma ẹsinyụn̄ ẹbọp ufọk ẹnọ “mbon-use . . . ke ufọk Jehovah” ẹnyụn̄ ẹnam nditọ mmọ ‘ẹbe ẹdụk ke ikan̄ ẹnọ Molech.’—2 Ndidem 23:4-10.
Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụt ata ediwak ndisọi mbiet ke Jerusalem ye Judah, akpan akpan ke n̄wụre ufọk mme owo. Ata ediwak ke otu emi ẹkedi mbiet iban oro ẹkedade iferi ye ikpọ eba. Nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹdọhọ ke ndisọi mbiet emi ẹkeda ẹban̄a abasi-an̄wan mfri idịbi oro ẹkekotde Ashtoreth ye Asherah. Ẹkekere ke ndisọi mbiet emi “ẹkesinam mme owo ẹyomo idịbi ẹnyụn̄ ẹman nditọ.”
Didie ke nditọ Israel ẹkesise mme itieuwa nsunsu abasi emi? Prọfesọ Ephraim Stern ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Hebrew ọdọhọ ke etie nte ẹkesibọp mme edikon̄ ebiet emi “ke enyịn̄ Yahweh [Jehovah].” Etie nte mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke itie udọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹwụt ke emi edi akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹkụt itiat kiet oro ẹkekapde mme ikọ emi “mmada enyịn̄ Yahweh a-Samaria ye asherah esie ndiọn̄ fi,” efen ọdọhọ, “mmada enyịn̄ Yahweh eke Teman ye asherah esie ndiọn̄ fi!”
Mbụk emi ẹwụt nte nditọ Israel ẹkemende edisana utuakibuot Jehovah Abasi ẹbuak ye oburobụt edinam mme okpono ndem. Emi ama anam mmọ ẹdu ata oburobụt uwem ẹnyụn̄ ẹdu ke ekịm ke n̄kan̄ eke spirit. Didie ke Abasi ekese utọ mbuaha utuakibuot emi?
Se Abasi Akanamde Aban̄a Mbuaha Utuakibuot
Abasi ama ada prọfet Ezekiel etịn̄ nte oburobụt usụn̄ utuakibuot nditọ Israel ayatde imọ esịt eketre ye ubiomikpe oro enye okobiomde mmọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Mme obio ẹyewụre ke kpukpru ebiet idụn̄ mbufo, n̄kokon̄o ebiet ẹyenyụn̄ ẹbiara, man mme itie-uwa mbufo ẹkpesobo, ẹnyụn̄ ẹdi ndon, mme ibọk mbufo ẹnyụn̄ ẹnuaha ẹnyụn̄ ẹkụre, man mbiet n̄kpọ mbufo ẹsiaha, man ẹnyụn̄ ẹsọhi utom mbufo ẹfep.” (Ezekiel 6:6) Eyịghe idụhe nte ke Jehovah ikenyịmeke orụk utuakibuot oro.
Jehovah Abasi ama etịn̄ nte nsobo oro editiede. “Sese, mmọn̄ ndọn̄ . . . Nebuchadrezzar edidem Babylon owo mi, nnyụn̄ nda mmọ ndi ekọn̄ ye isọn̄ emi, ye mme andidụn̄ enye, ye kpukpru mme idụt emi ẹkande enye ẹkụk; nyonyụn̄ nsobo mmọ, fap. . . . Ofụri obio emi ẹyenyụn̄ ẹkabade ẹdi se ẹsobode.” (Jeremiah 25:9-11) Mme ikọ emi ẹma ẹsu ke 607 M.E.N., ke ini mbon Babylon ẹkedide ẹdisobo Jerusalem ye temple esie taktak.
Prọfesọ Stern oro ikebemde iso itịn̄ iban̄a ọdọhọ ke mme n̄kpọ oro ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ “ẹnen̄ede ẹwụt ke Bible (2 Ndidem 25:8; 2 Chronicles 36:18, 19) enen ndidọhọ ke ẹma ẹsobo Jerusalem, ẹfọp, ẹnyụn̄ ẹwụri mme ufọk ye ibibene esie.” Enye aka iso ete ke ‘mme n̄kpọ oro ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ oro ẹwụtde ke ẹma ẹsobo Jerusalem ẹnen̄ede ẹwak ẹkan mbon oro ẹkụtde ke ebiet en̄wen.’
Nso ke Nnyịn Ikpep ito Emi?
Ata akpan n̄kpọ oro nnyịn ikpepde edi nte ke Abasi inyịmeke utuakibuot oro ẹdomode ndimen ukpepn̄kpọ Bible mbuak ye mme ukpepn̄kpọ en̄wen. Apostle Paul ama enen̄ede ọfiọk onyụn̄ ada emi esịn ke edinam. Ẹkebọk enye nte Pharisee, ẹnyụn̄ ẹkpep enye ibet ido ukpono mme Jew. Nso ke enye akanam ke ini enye ọkọfiọkde onyụn̄ enyịmede ke Jesus edi Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde? Enye ọkọdọhọ ete: “Se ikpedide udori inọ mi, mbat mmọ ke ntakurua ke ntak Christ.” Enye ama ọkpọn̄ akani ido ukpono esie onyụn̄ esịn idem etiene Christ.—Philippi 3:5-7.
Sia Paul ekedide isụn̄utom, ekesinyụn̄ akade nsio nsio ebiet, enye ama enen̄ede emehe ye mme edinam ido ukpono ye nsio nsio ekikere mbon akwaifiọk. Ntak edi oro enye ekewetde mme ikọ emi ọnọ mme Christian ke Corinth ete: “Nso ebuana ke un̄wana enyene ye ekịm? N̄ko-n̄ko, nso ebuana idu ke ufọt Christ ye Belial? Nso udeme ke owo eke enịmde ke akpanikọ enyene ye owo eke mînịmke ke akpanikọ? Ndien nso ediomi ke temple Abasi enyene ye ndem? . . . ‘Ke ntre ẹwọn̄ọ ke otu mmọ, ẹnyụn̄ ẹdianade ẹda ẹkûnyụn̄ ẹtụk n̄kpọ ndek ndien nyadara mbufo.’”—2 Corinth 6:14-17.
Ke emi ima ikọfiọk ke idịghe kpukpru utuakibuot ke Abasi enyịme, nnyịn imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Nso orụk utuakibuot ke Abasi enyịme? Didie ke n̄keme ndisan̄a n̄kpere Abasi? Ndien nso ke n̄keme ndinam man ntuak ibuot nnọ Abasi ke usụn̄ oro enye enyịmede?’
Mme Ntiense Jehovah ẹyekop inemesịt ndin̄wam fi ọfiọk ibọrọ mbụme emi ye mme mbụme Bible en̄wen. Nnyịn imesịn udọn̄ inọ fi ite osobo ye Mme Ntiense ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro odude ke n̄kann̄kụk mbufo mîdịghe ọnọ n̄wed ẹsọk mme andisio magazine emi man ẹnọ owo edikpep Bible ye afo ke mfọn, ke ebiet ye ini oro edifọnde ye afo.
[Ndise ke page 10]
Itieuwa ukpono ndem eset, Tel Arad ke Israel.
[Ebiet Ẹdaden N̄kpọ Ẹto]
Garo Nalbandian
[Ndise ke page 10]
Mme mbiet Ashtoreth oro ẹkesion̄ode ke mme ufọk owo ke Judah eset
[Ebiet Ẹdaden N̄kpọ Ẹto]
Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority