‘Kûtre Ndikwọrọ Ikọ ke Ufọk ke Ufọk’
‘Kûtre Ndikwọrọ Ikọ ke Ufọk ke Ufọk’
Nte Jacob Neufeld obụkde
“Kûyak n̄kpọ ekededi anam fi etre ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk.” Nte n̄kosụk n̄kerede mban̄a item emi, mma ndaha n̄ka obio-in̄wan̄ oro okodude n̄kpọ nte kilomita ition ọkpọn̄ edem nnyịn. Ke ini n̄kesịmde do, n̄kekemeke ndiwaha akpa ufọk n̄kọkwọrọ ikọ. Ke mma n̄kenen̄ede ndomo ndikwọrọ ikọ edi n̄kemeke, mma ndụk akai n̄kenen̄ede mbọn̄ akam nnọ Abasi nte ọnọ mi uko. Ekem, mma ndifiak n̄ka akpa ufọk oro n̄kọkwọrọ ikọ.
NSO ikada mi ika obio-in̄wan̄ emi odude ke desat Paraguay emi, oro n̄kodomode ndikwọrọ ikọ ikpọn̄? Yak ntọn̄ọ ke akpa mbụk. N̄kamana ke November 1923 ke obio-in̄wan̄ Ukraine emi ẹkotde Kronstalʹ, ke ebiet emi mbon Mennonite emi ẹdide nditọ Germany ẹkedụn̄ọde. Ke utịt utịt iduọk isua 1700, mbon Mennonite ẹma ẹto Germany ẹdi Ukraine ndien ẹma ẹnọ mmọ unen ndinam ndusụk n̄kpọ, esịnede edinịm ido ukpono mmọ ifụre ifụre, (edi ikanaha mmọ ẹda mme owo ẹsịn ke ido ukpono mmọ), edikara idemmọ, nnyụn̄ ntre utom ekọn̄.
Edi ke ini mbon Communist ẹkebọde ukara, owo ikọnọhọ aba mmọ utọ unen emi. Ke utịt utịt iduọk isua 1920, ukara ẹma ẹbọ mbon Mennonite akamba in̄wan̄ oro mmọ ẹkenyenede. Ẹma ẹnịm mme owo biọn̄ tutu mmọ ẹkọn̄ọ mfan̄, ẹma ẹsinyụn̄ ẹfiomo owo ekededi oro okoyomde ndisọn̄ ibuot. Mme ndedịbe bodisi ẹma ẹsisan̄a okoneyo ẹtan̄ ediwak irenowo ke 1930, tutu irenowo ifan̄ kpọt ẹkeyak ke ndusụk obio. Nte n̄kasan̄ade ntaba ete mi edi oro ke 1938 ke ini n̄kedide isua 14, ndien n̄kwe nnyụn̄ n̄kopke n̄kpọ ndomokiet mban̄a enye tutu esịm emi. Ke isua iba ẹma ẹkebe, ẹma ẹmụm akpaneka mi n̄ko.
Etisịm 1941, udịmekọn̄ Hitler ẹma ẹda Ukraine ẹnyene. Nnyịn ikada emi nte ediwọrọ ke ufụn ukara Communist. Nte ededi, ẹma ẹtan̄ kpukpru ubon itiaita oro ẹkedide mme Jew ke obio nnyịn ẹdaha. Kpukpru emi ẹma ẹnam n̄kere ediwak n̄kpọ. Ntak emi kpukpru n̄kpọ emi ẹketịbede?
Akpanikọ Anyan̄a Mi
Ke 1943, udịmekọn̄ Germany ẹma ẹfiak ẹdi, ẹdida ekese ubon Germany ẹnyọn̄ọ, esịnede mbonubon mi oro ẹkesụhọde, man ẹketiene ẹn̄wana ekọn̄. Edi mbemiso ini emi, ẹma ẹdada mi ẹsịn ke ekọn̄ nte kiet ke otu mbon ukpeme Hitler ke Romania. Ekpri n̄kpọ ama etịbe oro akanyan̄ade mi.
Akwa owo nnyịn ama oyom ndifiọk m̀mê ndi owo akpanikọ. Enye ama ọdọhọ nda ọfọn̄ekọn̄ imọ nsọk eyet-ọfọn̄. Enye ama esịn okụk ke ekpatọfọn̄ oro. Ke ini n̄kemende okụk oro nsọk enye, enye ọkọdọhọ ke imọ ikesịnke ndomo anini ke ọfọn̄ oro. Mma ndọhọ ke nsion̄o ke ekpatọfọn̄ esie. Esisịt ini ke oro ebede, enye ama emek mi udiana esie, ọnọ mi utom ọfis, onyụn̄ ọdọhọ nsisian mbon eken ebiet oro mmọ ẹdinamde utom, nsinyụn̄ n̄kama okụk nnyịn.
Okoneyo kiet, mbonekọn̄ Russia ẹma ẹdimụm kpukpru mbonekọn̄ nnyịn; ami kpọt n̄kọbọhọ sia n̄kosụk ndude ke ọfis nnam utom. Ekpedi n̄kanamke akpanikọ, owo ikpọkọnọhọ mi utom ọfis emi, ndien idụhe se ikpakakpande mbonekọn̄ Russia nditiene mmụm mi sia n̄kpokodu ye mbonekọn̄ nnyịn oro ẹkemụmde.
Ntre, ke 1944, ẹma ẹdọhọ n̄ka nduọkodudu tutu ẹfiak ẹkot mi. Mma nnyọn̄ ufọk n̄kese eka mi. Nte n̄kosụk ntiede mbet ini emi ẹdidọhọde mfiak ntọn̄ọ utom, mma n̄kpep utom ukọkufọk, ndien utom emi ama enyene ufọn nte ini akakade. Ke April 1945, mbonekọn̄ America ẹma ẹdụk obio nnyịn oro ekekperede Magdeburg. Ke ọfiọn̄ kiet ama ekebe, ekọn̄ ama etre. Nnyịn ima ibọhọ inyụn̄ ifiak inyene idotenyịn.
Edi usen kiet ke June, ima ikop ẹtọtde ẹte, “Mbonekọn̄ America ẹma ẹnyọn̄ọ mbubịteyo n̄kpọn̄, ndien mbonekọn̄ Russia ẹmọn̄ ẹdisịm mfịn ke n̄kanika 11 usenubọk.” Esịt ama ọduọ nnyịn ndifiọk ke mbon Communist ẹmọn̄ ẹfiak ẹkara nnyịn. Ami ye eyen eyeneka ete mi ima itọn̄ọ ndikere nte idisan̄ade ifehe. Ikebịghike, nnyịn ima ifehe ikesịm ikpehe oro America ẹkekarade. Ekem, ke November, nnyịn ima ifiak ika ikpehe oro mbon Russia ẹkekarade inyụn̄ idịbe ida ubon nnyịn iwọrọ, kpa ye emi ekedide edue ukot akpa itọn̄.
“Nen̄ede Kpan̄ Utọn̄, Men Se N̄kpepde Fi Domo ye Se Ẹsikpepde Fi”
Ima ikodụn̄ ke Germany. Nte ini akakade, mma ntọn̄ọ ndima Bible. Mma nsidụk akai n̄kokot Bible, edi eketie nte Bible edi n̄wed eset, se n̄kokotde okonyụn̄ etie mi esen esen. Mma nsinyụn̄ ndụk edinam ufọkabasi man ndot ndina baptism nte owo Mennonite. Idem ama akpa mi ndikụt ẹwetde ke Katkisịm mmọ ẹte: “Ete edi Abasi, Eyen edi Abasi, Edisana Spirit edi Abasi,” ekem ẹbụp ẹte: “Ndi Abasi ita ẹdu?” Ibọrọ oro odude ke idak ọkọdọhọ ete: “Baba, owo mbita emi ẹdi kiet.” Mma mbụp ọkwọrọikọ nnyịn nte owo ita ẹkemede ndidi owo kiet. Enye ọkọbọrọ mi ete: “Da owo, ukpenyeneke ndifịna idem n̄kaha ke n̄kpọ emi; utọ n̄kpọ emi ama anam ndusụk owo ẹdama idat.” Mma mbiere ke ndondo oro ke ndinaha aba baptism.
Ke usen ifan̄ ẹma ẹkebe, mma n̄kop owo enemede nneme ye eyen eyeneka ete emi. Mma nyom ndifiọk m̀mê nso ke mmọ ẹneme, ntre mma n̄kpan̄ utọn̄ nnyụn̄ mbụp mbụme ifan̄. N̄kọfiọkke ke owo oro ekenemede nneme mi ye eyen eyeneka ete mi edi Erich Nikolaizig emi ẹkesịnde ke itienna ekikere Wewelsburg. Enye ama obụp m̀mê mmoyom ndifiọk Bible. Ke ini n̄kọbọrọde ih, enye ama ọdọhọ ke imọ iyowụt mi kpukpru se ikpepde mi ke Bible mi.
Ke Erich ama ekedi usen ifan̄ edikpep mi Bible, enye ama ọdọhọ ndidụk akamba mbono Mme Ntiense Jehovah, oro n̄kerede ke ekedi akpa mbono mmọ tọn̄ọ ekọn̄ okokụre. Mbono emi ama enen̄ede enem mi tutu n̄wet kpukpru itie N̄wed Abasi oro ẹkekotde m̀mê ẹkesiakde ke itie mbono oro. Mma ndifiọk ke owo oro oyomde ndinam se Bible ekpepde enyene mbiomo, ntre mma mbiere nditre ndikpep Bible. Ama onyụn̄ ọsọn̄ mi ndinịm ke ido ukpono akpanikọ kiet kpọt odu. Ke ini Erich okokụtde ke mmenen̄ede mbiere ndifiak n̄ka akani ufọkabasi mi, enye ama ọnọ mi item emi, “Nen̄ede kpan̄ utọn̄, men se n̄kpepde fi domo ye se ẹsikpepde fi.”
Ikaba kpọt ke n̄kenyene nneme ye mme oku akani ufọkabasi nnyịn nnyụn̄ mfiọk ke mmọ ikọfiọkke se mmọ ẹketịn̄de m̀mê ndifiọk akpanikọ. Mma n̄wet mme mbụme Bible mbụp ediwak oku ufọkabasi. Kiet ke otu mmọ ọkọbọrọ mi ete, “Unyeneke unen ndidụn̄ọde N̄wed Abasi ntre sia mûmanake obufa.”
Eyenan̄wan oro n̄koyomde ndidọ ama anam nnam se mmen̄kpamaha ndinam. Enye ekedi owo n̄ka mme andimana obufa ke Ufọkabasi Mennonite. Sia ubon mmọ mîkamaha Mme Ntiense Jehovah, enye ama ọdọhọ ke iyọkpọn̄ mi edieke mmen̄kpọn̄ke obufa ido ukpono emi. Sia edide mma nnen̄ede mfiọk akpanikọ ini emi, mma mfiọk ke n̄kukụre se nnyenede ndinam edi ndiyak enye aka.
Ikebịghike, Erich ama afiak edise mi. Enye ama asian mi ke ẹnam ndutịm ndinịm mme owo baptism urua efen, onyụn̄ obụp m̀mê n̄kpama ndina baptism. Mma mfiọk ke Mme Ntiense Jehovah ẹkpep akpanikọ, mma nnyụn̄ nyom ndinam n̄kpọ Jehovah Abasi. Ntre, mma nnyịme ndina baptism ke akwa uyeremmọn̄ ke May 1948.
Esisịt ini ke mma n̄kana baptism, mbonubon mi ẹma ẹbiere ndiwọrọ n̄kodụn̄ ke Paraguay ke Edem Usụk America; eka mi ama ekpe mi ubọk ete ntiene n̄ka. Ikenemke mi nditiene n̄ka, sia n̄koyom nditie mi nnen̄ede n̄kpep Bible. Mma nsobo August Peters ke ini n̄kakade n̄kese n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Wiesbaden. Enye ama eti mi ke nnyene ndise mban̄a ubon mi. Enye okonyụn̄ ọnọ mi item emi: “Kûyak n̄kpọ ekededi anam fi etre ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk. Edieke etrede ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk, afo edinyụn̄ etie nte mbon Christendom.” Mfreke item emi tutu esịm emi, mmonyụn̄ n̄kụt ke enen̄ede oyom ẹkwọrọ ikọ “ke ufọk ke ufọk,” m̀mê to ke enyịnusụn̄ sịm enyịnusụn̄.—Utom 20:20, 21.
Ẹkeda Mi nte Prọfet Nsu ke Paraguay
Esisịt ini ke mma n̄kosobo ye August Peters, mma ndụk nsụn̄ikan̄ ye ubon nnyịn n̄ka Edem Usụk America. Ima ikebehe ke obio Paraguay oro ẹkotde Gran Chaco, inyụn̄ ifiak ikosobo mbon Mennonite. Ke urua iba ẹma ẹkebe, mma nsan̄a ikpọn̄ nte n̄kebemde iso ntịn̄ n̄ka ndikwọrọ ikọ ke obio-in̄wan̄ oro okodude ekpere. Etop ama ọsọsọp asuana nte ke “prọfet nsu” odụk obio.
Ini oro ndien ke n̄kọbọ ufọn nto utom ukọkufọk oro n̄kekpepde. Kpukpru isenowo oro ẹketode ẹdidụn̄ọ do ẹma ẹyom ndinyene ufọk idemmọ, ndien ẹkeda kọrikọri ẹbọp ufọk emi, ẹnyụn̄ ẹdori n̄kanya ke enyọn̄. N̄kọsọbọ nte ndekiyak ke ofụri ọfiọn̄ itiokiet, nnyụn̄ nda ekese ifet oro ẹkebererede n̄kwọrọ ikọ. Mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹfọn ido ye ami, edi ke ndondo oro mbọpde ufọk mmọ mma, mmọ ikoyomke ndikụt mi aba.
Ke ofụri emi, nsụn̄ikan̄ ama emen ediwak mbon Mennonite oro ẹkeyomde ọtọ udịbe oto Germany edibehe. Katerina Schellenberg, emi okosobode ye Mme Ntiense Jehovah ke esisịt ini kpọt onyụn̄ ọfiọk ke ndondo oro ke imokụt akpanikọ, ekesịne ke otu mmọ. Enye ọkọdọhọ ke ini enye okodụkde nsụn̄ikan̄ ete ke idi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah okposụkedi enye mîkanaha kan̄a baptism. Oro akanam owo iyakke enye ebe esịm ikpehe oro mbon Germany ẹkekarade. Ẹma ẹsio enye ke Asunción emi edide ibuot obio Paraguay; eyen mbon ama akabade eyenufọk owo do, ekpep usem Spanish, osobo ye Mme Ntiense, onyụn̄ ana baptism. Mma ndọ enyene-uko eyenan̄wan emi ke October 1950. Enye enen̄ede ebere ye ami ke ofụri isua emi.
Ikebịghike, mma nnyene okụk n̄kem ndidep ukpatn̄kpọ ye enan̄-mbakara iba, nsiwat mmọ n̄ka ukwọrọikọ, nnyụn̄ mfreke item oro Brọda Peters ọkọnọde mi. Eyeneka mi an̄wan ama akabade edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, onyụn̄ editiene nnyịn ọkwọrọ ikọ. Kpukpru nnyịn ikesiwak ndidemede ke n̄kanika inan̄ n̄kpọusen iwat ke hour inan̄ inyụn̄ ida hour iba m̀mê ita ikwọrọ ikọ, ekem inyọn̄ ufọk.
Mma n̄kot ke n̄wed nnyịn nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹsinịm utịn̄ikọ an̄wa, ntre mma ntọn̄ọ ndinọ utịn̄ikọ an̄wa. Akananam ndụkke mbono esop Mme Ntiense Jehovah ke Germany, ntre n̄konyụn̄ n̄kekere ke ibuot nte ẹkpenamde nnyụn̄ ntịn̄ n̄kpọ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Owo itiaita ẹkedụk mbono esop emi, ndien emi ikenemke mme oku Ufọkabasi Mennonite esịt. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisan̄a kpukpru ebiet mbọ mme owo n̄wed Bible oro ikọnọde mmọ, ẹnyụn̄ ẹdọhọ mmọ ẹkûkọm nnyịn.
Ekem, ẹma ẹda mi ẹka ibuot obio mmọ, ndien akwa owo mmọ ye oku iba oro ẹketode Canada ẹdi ẹma ẹfak mi mbụme ke ediwak hour. Ke akpatre, kiet ke otu mmọ ama ọdọhọ mi ete, “Da owo, emekeme ndinịm se ededi oro oyomde ndinịm, edi n̄wọn̄ọ ke imọ idikwọrọke ikọ inọ owo ndomokiet.” N̄kekemeke ndinam utọ un̄wọn̄ọ oro. Ntre, mmọ ẹma ẹdọhọ ntan̄ n̄kpọ mi n̄wọrọ ke mmimọ iyomke “prọfet nsu” ke otu “ikọt Abasi.” Ke mma n̄kọdọhọ ke ndikpọn̄ke obio oro, mmọ ẹma ẹdọhọ ke iyekpe usụn̄ inọ mi ye ubon nnyịn. Ofụri se mmọ ẹkenamde emi ekedi ẹdiduọn̄ọ inụn̄ ke nsia ebiọn̄.
Mma n̄kodụk akamba mbono Mme Ntiense Jehovah ke Asunción ke ndaeyo isua 1953. Mma nnyene nneme ye Nathan Knorr, emi okotode ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn ke New York, edi. Enye ama ọdọhọ n̄kpọn̄ ebiet oro ndi Asunción nditiene mme isụn̄utom oro ẹdude do n̄kwọrọ ikọ, sia utom ukwọrọikọ mîkon̄wụmke mfri ke otu mbon Mennonite.
Ndibem Iso Nyom Obio Ubọn̄
Mme Ntiense Jehovah 35 kpọt ẹkedu ke ofụri Paraguay ini oro. Mma nsian n̄wan mi ke ẹdọhọ iwọrọ ika ibuot obio, ndien okposụkedi enye mîkenen̄ekede ima akwa obio, enye ama ọtọn̄ọ nditịm idem. Ke 1954, ami ye n̄wan mi ima ida ekpri ifet oro ikenyenede ibọp ufọk nnyịn. Nnyịn ima isidụk kpukpru mbono esop isinyụn̄ ikwọrọ ikọ inọ mme owo ke utịturua.
Kiet ke otu ifetutom oro n̄kenyenede ekedi ndisan̄a ye esenyịn Mme Ntiense Jehovah oro ẹsisan̄ade ese esop n̄kabade utịn̄ikọ esie nnọ mbon oro ẹsemde usem German ke Paraguay. Sia edide mma mfiọk usem Spanish esisịt, idụhe se ikọsọn̄de mi nte akpa ini oro n̄kakabarede ikọ Spanish nsịn ke usem German.
Unana nsọn̄idem an̄wan mi ama anam iwọrọ ika Canada ke 1957. Ekem ke 1963, ima iwọrọ ika United States. Inamke n̄kpọ m̀mê m̀mọ̀n̄ ke idụn̄, nnyịn imesidomo kpukpru ini ndibem iso nyom Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 6:33) Mmenen̄ede n̄kọm Jehovah Abasi ke ndikanam mi mfiọk akpanikọ toto ke ini n̄kedide akparawa. Ukpep eke spirit oro mbọde an̄wam mi ke ediwak usụn̄ ke ofụri uwem mi!
Edi ata akwa ifet ndin̄wam mme owo ẹfiọk utịbe utịbe un̄wọn̄ọ Bible oro ọnọde mi akwa ndọn̄esịt. Nso n̄kpọ idatesịt ke edi ntem ndikụt kpukpru nditọ ye nditọ nditọ mi ẹkpepde Bible toto ke nsek. Kpukpru mmọ ẹtiene ẹnam item oro Brọda Peters ọkọnọde mi ediwak isua emi ẹkebede ete, “Kûyak n̄kpọ ekededi anam fi etre ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk.”
[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 22]
Nso n̄kpọ idatesịt ke edi ntem ndikụt kpukpru nditọ ye nditọ nditọ mi ẹkpepde Bible toto ke nsek
[Mme ndise ke page 20, 21]
Ami ye Katerina n̄wan mi esisịt ini mbemiso ikọdọde ndọ ke 1950
[Ndise ke page 21]
Nnyịn ye akpa eyen nnyịn ke ufọk nnyịn ke Paraguay ke 1952
[Ndise ke page 23]
Nnyịn ye mme iman nnyịn mfịn
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Photo by Keith Trammel © 2000
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 19]
Photo by Keith Trammel © 2000