Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Ntọn̄ọ ye Utịt “Ubom Mbakara Tarshish”

Ntọn̄ọ ye Utịt “Ubom Mbakara Tarshish”

Ntọn̄ọ ye Utịt “Ubom Mbakara Tarshish”

“Ubom mbakara Tarshish edi ibibene fo ye urua fo.”—EZEKIEL 27:25

UBOM Mbakara Tarshish ama etiene anam Edidem Solomon oforo. Mbon oro ẹkekọn̄de ubom emi ẹkeda abisi Greek ye enye oro isidade iwet n̄kpọ mfịn ẹdi. Mmọ n̄ko ẹkesiak obio Byblos, emi ediwak usem ẹdade enyịn̄ Bible, ẹto.

Mmanie ẹkekọn̄ ẹnyụn̄ ẹwat ubom mbakara Tarshish emi? Ẹkeda enyịn̄ ubom emi ke m̀mọ̀n̄? Ndien didie ke se iketịbede inọ mmọ ye ubom mmọ ẹwụt ke Bible enen?

Mbọn̄ Mediterranean

Mbon Phoenicia ẹkekọn̄ ikpọ ubom oro ẹkekotde ubom mbakara Tarshish. Mmọ ẹma ẹdedi nta mme awatinyan̄ ke n̄kpọ nte isua tọsịn kiet mbemiso eyo Christ. Obio mmọ ekedi ekpri esụk oro ebietde Lebanon eyomfịn. Mme idụt en̄wen ẹma ẹdụn̄ ke edere, edem usiahautịn, ye edem usụk obio Mediterranean. Akwa Inyan̄ Mediterranean okodu ke edem usoputịn. Mbon Phoenicia ẹma ẹkere ke iyenyene ekese okụk edieke inamde mbubehe ye mbon oro ẹdụn̄ọde ẹkanade Inyan̄ Mediterranean.

Nte ini akakade, mbon Phoenicia ẹma ẹkọn̄ ediwak ubom mbubehe. Nte mbubehe ekesenede mmọ, ifiọk ubotn̄kpọ okonyụn̄ ọkọride, mmọ ẹma ẹkọn̄ ubom mbakara oro ẹkekemede ndika nnyan ebiet. Ke mbon Phoenicia ẹma ẹkesịm Cyprus, Sardinia, ye mme isuo Balearic, mmọ ẹma ẹwat Edere Edere Africa ẹbe tutu ẹkesịm Spain. (Se n̄wed ndise obio oro etienede.)

Mbon Phoenicia emi ẹkedide nta mme ọkọn̄-ubom ẹma ẹkọn̄ ubom oro ẹkeniọn̄de ikpat ikie. Etie nte ikpọ ubom emi ke ẹkekot “ubom mbakara Tarshish” sia mmọ ẹma ẹkeme ndika ebiet oro oyomde usụn̄ esịm kilomita 4,000, to ke Phoenicia sịm edem usụk Spain, ndien etie nte Tarshish okodu do. *

Mbon Phoenicia ikoyomke ndikara ererimbot, edi se ikebehede mmọ ekedi ndin̄wana okụk. Mmọ ẹma ẹsiak ediwak itie mbubehe. Ntre, mmọ ẹma ẹkabade ẹdi mbọn̄ Mediterranean.

Ẹbe Mediterranean

Mbon Phoenicia ẹma ẹwat ẹbe Inyan̄ibom Atlantic man ẹkenam mbubehe. Mmọ ẹma ẹwat ke usụk usụk mbenesụk Spain tutu ẹkesịm ebiet oro ẹkotde Tartessus. Mmọ ẹma ẹsiak obio emi ẹkekotde Gadir ke n̄kpọ nte isua 1100 M.E.N. Esụkmbehe emi, oro ẹdiọn̄ọde idahaemi nte Cádiz ke Spain, ama akabade edi kiet ke otu akpa ikpọ obio ke Edem Usoputịn Europe.

Mbon Phoenicia ẹma ẹsinyam inụn̄, mmịn, nsatiyak, eto, mme n̄kpọ oro ẹdade ukwak ẹnam, akrasi, ye ndiye ọfọn̄. Nso n̄kpọurua ke mbon Spain ẹkenyene?

Usụk usụk Spain ke silver ye mme ọsọn̄urua ukwak eken ẹkewak ẹkan ke ofụri n̄kann̄kụk Mediterranean. Prọfet Ezekiel ama etịn̄ aban̄a Tyre emi ekedide akpan esụkmbehe mbon Phoenicia ete: “Afo akanam mbubehe ke Spain onyụn̄ ada ediwak inyene fo ọbọ silver, ukwak, tian, ye n̄ket.”—Ezekiel 27:12, Today’s English Version.

Mbon Phoenicia ẹkekụt ata ediwak n̄kpọuto emi ekpere inyan̄ Guadalquivir emi odude ekpere Cádiz. Ẹkot ebiet emi Río Tinto idahaemi, ndien mme owo ke ẹsụk ẹdọdọk mme utọ n̄kpọuto emi ẹsion̄o ke ebiet emi. Ẹdọk ata nti n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹsidade ẹnam ukwak ẹsion̄o ke ebiet emi ke n̄kpọ nte isua tọsịn ita.

Ke ini mbon Phoenicia ye Spain ẹkenen̄erede ẹnam mbubehe, mbon Phoenicia kpọt ẹkesidep ẹnyụn̄ ẹnyam silver mbon Spain. Ntak edi oro Phoenicia ye mme idụt Israel eken oro ẹkedude ẹkpere ẹkenen̄erede ẹnyene silver. Edidem Solomon emi akakarade Israel ama adiana ye Edidem Hiram emi akakarade Phoenicia anam mbubehe. Ntak edi oro owo ‘mîkabatke silver ke baba n̄kpọ kiet’ ke eyo Solomon.—1 Ndidem 10:21. *

Okposụkedi mbon Phoenicia ẹkenen̄erede ẹfiọk mbubehe, mmọ ẹma ẹnana esịtmbọm. Ẹdọhọ ke ndusụk ini ke mmọ ẹma ẹsibian̄a mme owo ẹdọhọ ke iyom ndimen mmọ n̄kowụt n̄kpọurua mmimọ, edi ẹkesịn mmọ ke ufụn. Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹkam ẹbian̄a nditọ Israel emi mmọ ẹkesisan̄ade kiet ẹnam mbubehe ẹnyụn̄ ẹnyam mmọ ẹsịn ke ufụn. Emi ama anam mme prọfet oro ẹkedide nditọ Hebrew ẹtịn̄ ke ẹyesobo obio Phoenicia emi okodude ke Tyre. Ke akpatre, ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu ke ini Akwa Alexander okosobode obio oro ke isua 332 M.E.N. (Joel 3:6; Amos 1:9, 10) Ẹma ẹsobo mbon Phoenicia taktak.

Se Ẹdade Ẹti Mbon Phoenicia

Mbon Phoenicia ẹma ẹsisịn ediomi mbubehe mmọ ke n̄wed ukem nte nti mme anam-mbubehe ẹsinamde. Mmọ ẹkeda mme abisi oro ẹkenen̄ede ebiet abisi Hebrew eset ẹwet ediomi emi. Mme idụt en̄wen ẹma ẹkụt nte abisi mbon Phoenicia ẹkefọnde. Mmọ ẹma ẹnam ndusụk ukpụhọde ke abisi mbon Phoenicia emi, ndien ekem ẹda mme abisi emi ẹnam mme abisi Greek. Nte ini akakade, ẹma ẹda mme abisi Greek emi ẹnam enye oro nnyịn isidade iwet n̄kpọ mfịn.

Ke adianade do, obio Byblos oro mbon Phoenicia ẹkesiakde ama akabade edi akpan ebiet oro ẹkesinyamde ikpan̄wed n̄kukịp mbemiso ẹkesiode ikọn̄n̄wed oro ẹsidade ẹwet n̄kpọ mfịn. Ikpan̄wed oro ẹkesidade ẹwet n̄kpọ ini oro akanam ẹsio n̄wed ẹdi. Ke nditịm ntịn̄, ẹda enyịn̄ oro, Bible ẹto Byblos. Ke akpanikọ, mbụk mbon Phoenicia ye ubom mmọ ẹnam inen̄ede inịm ke se Bible etịn̄de edi ata akpanikọ.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

^ ikp. 8 Nte ini akakade, ẹkedikot ubom oro ekemede ndiwat nyom usụn̄, “ubom mbakara Tarshish.”

^ ikp. 15 “Ubom-mbakara Tarshish” Solomon ama adiana ye ubom Hiram anam mbubehe. Ẹtie nte mmọ ẹkewat ẹto Ezion-geber ẹkenam mbubehe ke Ididuot Inyan̄ ẹnyụn̄ ẹbe ẹka mme itie efen.—1 Ndidem 10:22.

[Ndise obio ke page 27]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

USỤN̄ ORO MBON PHOENICIA ẸKESISAN̄ADE ẸKENAM MBUBEHE

SPAIN

TARTESSUS

Inyan̄ Guadalquivir

Gadir

Corsica

Mme Isuo Balearic

Sardinia

Sicily

Crete

Cyprus

Byblos

Tyre

INYAN̄ MEDITERRANEAN

Ezion-geber

Ididuot Inyan̄

AFRICA

[Ndise ke page 27]

Okụk oro owụtde ubom mbon Phoenicia, ọyọhọ isua ikie inan̄ esịm ikie ita M.E.N.

[Ndise ke page 27]

Ndon emi mbon Phoenicia ẹkedụn̄ọde ke Cádiz ke Spain

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 26]

Museo Naval, Madrid

[Mme ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 27]

Okụk: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; ndon: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España