Kpebe Mbuọtidem Mmọ

Enye Ama Ekpep N̄kpọ Oto Ndudue Esie

JONAH ama ekere nte imọ ikpetrede enyene-ndịk uyom emi ẹkekopde. Idịghe uyom anafai ofụm emi akadiaride ke urụk afara m̀mê uyom akamba mbufụt mmọn̄ emi akamiade ke mben nsụn̄ikan̄ eto oro ekenen̄ede afịna Jonah. Edi se ikafịnade Jonah ikan ekedi uyom mme awatinyan̄ oro, etubom nsụn̄ikan̄ ye nditọ ubom esie, nte mmọ ẹken̄wanade mbak nsụn̄ikan̄ emi edisịp. Jonah ama enen̄ede ọfiọk ke kpukpru owo emi ẹmọn̄ ẹkpan̄a ke ntak imọ!

Nso ikesịn Jonah ke utọ fehesan̄ oro? Enye ama anam n̄kpọ oro Jehovah Abasi esie mîkamaha. Nso ke enye akanam? Ndi enye ama abiat itie ebuana esie ye Jehovah ofụri ofụri? Ibọrọ mbụme emi ẹkeme ndikpep nnyịn ekese. Ke uwụtn̄kpọ, mbụk Jonah anam nnyịn ikụt ke idem mbon oro ẹnyenede ata mbuọtidem ẹkeme ndinam ndudue—ye nte mmọ ẹkemede ndinen̄ede ndudue oro.

Prọfet Emi Otode Galilee

Ke ini mme owo ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a Jonah, mmọ ẹsiwak nditi ndiọi edu, utọ nte ntụtutọn̄ m̀mê idem nsọn̄ibuot esie. Edi odu ekese n̄kpọ en̄wen oro ikemede ndifiọk mban̄a enye. Ti ete ke ẹkemek Jonah ẹte anam utom nte prọfet Jehovah Abasi. Jehovah ikpekemekke enye inọ utọ akwa utom oro edieke enye mîkanamke akpanikọ m̀mê mîkedịghe edinen owo.

Udiana Ndidem 14:25 ọfọi nnyịn owụt orụk owo emi Jonah ekedide. Enye okoto Gath-hepher, emi edide kilomita inan̄ tọn̄ọ ke Nazareth, kpa obio oro ẹkebọkde Jesus Christ ke isua ikie itiaita ẹma ẹkebe ọtọn̄ọde ke eyo Jonah. * Jonah akanam utom prọfet ke eyo ukara Edidem Jeroboam II emi akakarade obio ubọn̄ esien Israel duop. Eyo Elijah ama ebe anyan ini ko; Elisha, emi akadade itie Elijah ama akpa ke eyo ukara ete Jeroboam. Okposụkedi emi Jehovah akadade iren emi osio utuakibuot Baal efep, Israel ẹma ẹfiak ẹkokoi ẹwaha ẹkpọn̄ usụn̄. Edidem emi akakade iso “anam idiọk ke iso Jehovah” akakara idụt oro ini oro. (2 Ndidem 14:24) Ntre, utom oro Jonah akanamde ikedịghe ifia ubọk kiet m̀mê edinem utom. Edi enye ama esịn ifịk anam utom oro.

Edi usen kiet, Jonah ama anam ata akamba ubiere. Jehovah ama ọnọ enye utom oro enye ekekerede ke ọsọn̄ akaha. Nso ke Jehovah ọkọdọhọ enye anam?

“Daha ke Enyọn̄ Ka ke Nineveh”

Jehovah ọkọdọhọ Jonah ete: “Daha ke enyọn̄ ka ke Nineveh akwa obio oro, nyụn̄ kwọrọ ban̄a enye, koro idiọk ido mmọ ọmọdọk edi ke iso mi.” (Jonah 1:2) Isọn̄ke ndifiọk ntak emi eketiede nte ke utom oro ama ọsọn̄ akaha. Koro to ke edem usiahautịn ka Nineveh ekedi n̄kpọ nte kilomita 800, ndien edieke ẹsan̄ade ke ukot, emi ekeme ndida n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet sia usụn̄ oro ekedi obot obot. Edi etie nte idịghe isan̄ emi akakam ọsọn̄ akan ke utom oro. Jonah ama esịm Nineveh, enye  ekenyene nditan̄a etop ikpe oro Jehovah ekebierede ọnọ mbon Assyria, emi ẹkewọrọde etop nte mbon afai ye mbon ibak. Edieke ikọt Abasi ke idemmọ mîkamaha ndikop, enye ama ekere m̀mê mme okpono ndem ẹdinam didie? Asan̄autom Jehovah kiet kpọt edikeme ndinam nso ke akwa Nineveh, emi ẹkedide ẹdikot “obio afai”?—Nahum 3:1, 7.

Ekeme ndidi Jonah ama ekere aban̄a mme n̄kpọ emi. Edi nnyịn ifiọkke. Se ifiọkde edi ke enye ama efehe. Jehovah ọkọdọhọ enye aka edem usiahautịn; edi enye akaka edem usoputịn, onyụn̄ aka usụn̄ oyom. Enye ama osụhọde aka mbeninyan̄, ke obio esụkmbehe emi ekerede Joppa, onyụn̄ okụt nsụn̄ikan̄ emi oyomde ndika Tarshish. Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọ ke Tarshish okodu ke Spain. Edieke edide ntre, ọwọrọ to ke Nineveh ka ebiet emi Jonah ekefehede aka ekedi kilomita 3,500. Akpakada ofụri isua kiet ndibe Mediterranean emi ẹkekotde Akwa Inyan̄ ini oro, n̄kesịm edem n̄kan̄ oko. Edi Jonah ama ebiere ndika utọ anyan isan̄ oro man efehe ọkpọn̄ utom emi Jehovah ọkọdọn̄de enye!

Ndi emi ọwọrọ ke ikpada Jonah nte mbe? Ikpọfọnke isọp iduọhọ enye. Nte idikụtde, enye ama enen̄ede owụt ke imenyene uko. Nte ededi, ukem nte kpukpru nnyịn, Jonah ekedi anana-mfọnmma owo, emi akan̄wanade ye ekese ndudue. (Psalm 51:5) Anie ke otu nnyịn akanam mîkopke ndịk?

Ekeme nditie ndusụk ini nte ke Abasi ọdọhọ nnyịn inam n̄kpọ oro etiede nte ọkpọsọn̄ n̄kpọ, m̀mê se owo mîkemeke ndinam. Akam ekeme nditie nnyịn nte ke ọsọn̄ akaha ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi emi ẹdọhọde mme Christian ẹkwọrọ. (Matthew 24:14) Imekeme ndisọp mfre ọkpọikọ oro Jesus eketịn̄de ete: “Abasi emekeme ndinam kpukpru n̄kpọ.” (Mark 10:27) Edieke isifrede ọkpọikọ oro ndusụk ini, emi ekeme ndinam mfịna Jonah an̄wan̄a nnyịn. Edi nso ikedi utịp itọk Jonah?

Jehovah Otụnọ Prọfet Esie Oro Otụtde Utọn̄

Imekeme ndida enyịn ikike n̄kụt nte Jonah osụhọrede etie ke nsụn̄ikan̄ emi etiede nte ekedi nsụn̄ikan̄ mbiomo Phoenicia. Enye ese nte etubom nsụn̄ikan̄ ye nditọ ubom esie ẹsịnde etiti man ẹnam nsụn̄ikan̄ oro adianade ke esụk. Ke mmọ ẹma ẹkeka anyan ẹkpọn̄ esụk, anaedi Jonah ama ekere ke imọ imọbọhọ afanikọn̄ oro akanamde imọ ndịk. Edi enyọn̄ ama etịmerede inikiet inikiet.

Ọkpọsọn̄ oyobio ama anam akpa adaha ke  usụn̄ oro ekenyenede ndịk, osio mbufụt emi ẹkemede ndimen ekpedi nsụn̄ikan̄ eyomfịn. Ikebịghike, nsụn̄ikan̄ eto oro ama akabade etie nte ata ekpri n̄kpọ emi mîsọn̄ke idem, enyene-ndịk awawa oro ama ofụk enye. Ke ini oro, ndi Jonah ama ọfiọk n̄kpọ oro enye ekedide ediwet ete ke “Jehovah [ọkọdọn̄] akwa ofụm utom ke inyan̄”? Nnyịn ifiọkke. Edi enye ama okụt ke mme awat-inyan̄ oro ẹma ẹtọn̄ọ ndiseme n̄kot nsio nsio abasi mmọ, ndien enye ama ọfiọk ke mme abasi oro idinyan̄ake mmọ. Mbụk oro ọdọhọ ete: “Etie nte ubom ọmọn̄ ediwụre.” (Jonah 1:4; Leviticus 19:4) Didie ke Jonah ọkpọkọbọn̄ akam ọnọ Abasi emi enye ekefehede ọkpọn̄?

Sia Jonah ekekerede ke imọ ikemeke ndin̄wam, enye ama osụhọde ke esịt ubom okoyom ebiet ana. Ete mbon ama ana do ede ọkpọsọn̄ idap. * Etubom nsụn̄ikan̄ ama okụt Jonah, edemede enye, onyụn̄ ọdọhọ enye etiene ọbọn̄ akam ọnọ abasi esiemmọ kpa nte kpukpru owo ẹkebọn̄de. Sia mme awat-inyan̄ oro ẹkenen̄erede ẹnịm ke oyobio oro idịghe ikpîkpu, mmọ ẹma ẹsịn afia man ẹse owo emi ekedide ntak afanikọn̄ mmimọ. Eyịghe idụhe ke oti ama atuak Jonah nte afia akasanade kpukpru owo. Ikebịghike akpanikọ ama ọwọrọ ada. Jehovah akanam oyobio emi etịbe, enye okonyụn̄ anam afia oro etịp Jonah!—Jonah 1:5-7.

Jonah ama asian mme awat nsụn̄ikan̄ oro kpukpru n̄kpọ. Ke imọ idi asan̄autom Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, Jehovah. Abasi emi ke imọ ikefehe ikpọn̄ inyụn̄ idue, isịnde kpukpru mmọ ke fehesan̄. Idem ama akpa iren emi; Jonah ama okụt ke idem enyek mmọ. Mmọ ẹma ẹbụp enye se mmimọ ikpanamde enye man inyan̄a nsụn̄ikan̄ oro ye idem mmimọ. Nso ke enye ọkọbọrọ? Anaedi idem ama enyek Jonah aban̄a nte imọ idikpade ke akwa mbịtmbịt inyan̄ oro. Edi enye akpasasan̄a didie ayak kpukpru owo emi ẹkpan̄a ke ini edide enye ama ọfiọk nte akpanyan̄ade mmọ? Ntre, enye ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹmen mi ẹtop ke inyan̄, ndien inyan̄ oyosụhọ ọnọ mbufo: koro ami mmọfiọk nte ke akamba oyobio emi anam mbufo aban̄a mi.”—Jonah 1:12.

Ndi ikọ mbe edi emi? Anaedi ama enem Jehovah esịt ndikụt nte Jonah enyenede uko ye edu n̄waidem ke utọ idiọk idaha oro. Mi ke nnyịn ikụt ọkpọsọn̄ mbuọtidem oro Jonah ekenyenede. Imekeme ndikpebe oro mfịn ebe ke ndiyom ufọn mbon en̄wen utu ke eke nnyịn. (John 13:34, 35) Ke ini ikụtde nte owo odude ke unana, edide anana n̄kpọ udu uwem, oyom nsịnudọn̄, m̀mê un̄wam ndinam n̄kpọ Abasi, ndi nnyịn imesin̄wam unyịme unyịme? Esịt esinem Jehovah didie ntem edieke inamde oro!

Ekeme ndidi ama otụk mme awat nsụn̄ikan̄ oro n̄ko, koro ke akpa mmọ ikoyomke nditop enye nsịn ke inyan̄! Utu ke oro, mmọ ẹma ẹnam ofụri se mmọ ẹkekeme man ẹbọhọ oyobio oro—edi ufọn ikodụhe. Oyobio oro ọkọdọdiọn̄ ofụme. Ke akpatre, mmọ ẹma ẹkụt ke mmimọ ikenyeneke n̄kpọ en̄wen ndinam. Mmọ ẹma ẹfiori ẹkot Jehovah, Abasi Jonah, ẹte atua mmimọ mbọm, ẹmenede Jonah ke enyọn̄ ẹtop ẹsịn ke inyan̄.—Jonah 1:13-15.

Ẹtua Jonah Mbọm Ẹnyụn̄ Ẹnyan̄a Enye

Jonah ama osụhọde odụk mbufụt oro akadamade idat do. Eyedi enye ama an̄wana, amian̄a ndifiọrọ ke enyọn̄, onyụn̄ esịne ke idat idat efot okụt nte nsụn̄ikan̄ oro awatde ebe usọp usọp. Edi ikpọ awawa ẹma ẹmia enye ẹda ẹsụhọde. Enye ama eden̄ sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, onyụn̄ ekere ke eke imọ okụre.

Nte ini akakade, Jonah ama etịn̄ nte eketiede enye ke idem ini oro. Enye ama ekere ediwak n̄kpọ usọp usọp. Ekere mfụhọ mfụhọ nte tutu amama imọ mîdikwe aba ediye temple Jehovah ke Jerusalem. Enye ama okop nte ndisụhọde n̄kesịm udem inyan̄ etiede, ke orụn̄ ikpọ obot, ikọn̄ ẹnyụn̄ ẹkọmọ enye. Eketie nte  ebiet emi ekenyene ndidi udi esie.—Jonah 2:2-6.

Edi bet kan̄a! Enyene n̄kpọ oro akasan̄ade ekpere—akwa obubịt odu-uwem n̄kpọ. Ama asan̄a iwiwa ekpere enye. Akwa inua ama an̄wan̄ade emen enye emen!

Anaedi okụre ndien. Edi Jonah ama okụt ke ata ndyọ ndyọ n̄kpọ etịbe. Imọ ikosụk idodu uwem! N̄kpọ oro ikataha enye, m̀mê enye nditaha, m̀mê ibifịk ndibaba enye. Enye okosụk okokot ibifịk, okposụkedi emi enye okodude ke se ikpekedide udi esie. Uten̄e ama ofụk Jonah sụn̄sụn̄. Eyịghe idụhe ke Jehovah, Abasi esie, “ekenịm akamba iyak kiet, ete emen Jonah esịn ke idịbi.” *—Jonah 1:17.

Ediwak minit ẹbe, ediwak hour ẹnyụn̄ ẹbe. Ke adan̄aemi Jonah odude ke makmak ekịm emi enye akanam okụtde do, enye ama etịm ekikere esie onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah Abasi. Akam esie, emi ẹwetde ofụri ofụri ke ọyọhọ ibuot iba ke n̄wed Jonah, ekpep owo n̄kpọ. Akam oro owụt ke Jonah ama enen̄ede ọfiọk N̄wed Abasi, koro enye etịn̄ ndien ndien aban̄a Psalm. Onyụn̄ owụt ke enye enyene ata eti edu emi edide esịtekọm. Jonah akada ekeberi ntem: “Ami nyada uyo ekọm n̄wa uwa nnọ fi; nyosio se n̄kakan̄ade. Edinyan̄a enyene Jehovah.”—Jonah 2:9.

Jonah ama edifiọk ke edinyan̄a edi n̄kpọ emi Jehovah ekemede ndinọ owo ekededi, ke ebiet ekededi, ye ke ini ekededi. Idem do, ke ‘idịbi iyak,’ Jehovah ama okụt onyụn̄ anyan̄a asan̄autom esie emi okodude ke nnanenyịn. (Jonah 1:17) Jehovah ikpọn̄ ekeme ndinịm owo uwem nnyụn̄ nnam enye okop nsọn̄idem uwemeyo ita ye okoneyo ita ke idịbi akwa iyak. Ọfọn eti mfịn ke Jehovah edi “Abasi emi ibifịk fo odude enye ke ubọk.” (Daniel 5:23) Enye ọnọ nnyịn ibifịk oro ikotde, ye uwem ke idem esiemmọ. Ndi nnyịn imowụt esịtekọm? Do, ndi idotke ikop uyo inọ Jehovah?

Nso kaban̄a Jonah? Ndi enye ama ekpep ndiwụt esịtekọm nnọ Jehovah ebe ke ndikop uyo? Ih. Ke uwemeyo ita ye okoneyo ita ẹma ẹkebe, iyak oro ama ada Jonah edi esụk onyụn̄ “ọkpọhi Jonah ọduọk ke obot.” (Jonah 2:10) Nte fi—ke adan̄a ofụri n̄kpọ emi, Jonah ikafịnake idem ndiwọwọk nsịm obot! Edi akana enye oyom usụn̄ ke esụk oro, ke ebiet ekededi oro esụk oro okodude. Nte ededi, ikebịghike ẹma ẹdomo adan̄a nte enye enyenede esịtekọm. Jonah 3:1, 2, ọdọhọ ete: “Ekem uyo Jehovah ọtọn̄ọ ntak esịm Jonah, ete, Daha ke enyọn̄, ka ke Nineveh akamba obio oro, nyụn̄ kwọrọ uyo oro ami n̄kọdọhọde fi ban̄a enye.” Nso ke Jonah akanam?

Jonah ikemen̄eke. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Ndien Jonah adaha ke enyọn̄, aka ke Nineveh ke uyo Jehovah.” (Jonah 3:3) Ih, enye ama okop uyo. Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke enye ama ekpep n̄kpọ oto ndudue esie. Oyom ikpebe mbuọtidem Jonah n̄ko ke afan̄ emi. Kpukpru nnyịn inanam idiọk; kpukpru nnyịn inanam ndudue. (Rome 3:23) Edi ndi nnyịn imesikpa mba, mîdịghe ndi imesikpep n̄kpọ ito ndudue nnyịn inyụn̄ ikop uyo inam n̄kpọ Abasi?

Ndi Jehovah ama ọnọ Jonah utịp n̄kopuyo esie? Ke akpanikọ, ama ọnọ. Akpa kan̄a, etie nte Jonah ama edifiọk ke mme awat nsụn̄ikan̄ oro ẹma ẹbọhọ. Oyobio oro ama odop ke ndondo oro Jonah ekenyịmede ẹtop imọ ẹsịn ke inyan̄, mme awat-inyan̄ oro ẹnyụn̄ “ẹfehe Jehovah akwa ndịk eti-eti” ẹnyụn̄ ẹwa uwa ẹnọ Jehovah utu ke mme abasi mmọ.—Jonah 1:15, 16.

Ẹma ẹnọ enye utịp oro akakam okponde akan nte ini akakade. Jesus akada ini oro Jonah okodude ke idịbi akaka iyak nte n̄kpọ oro akadade aban̄a ini oro imọ ididude ke udi, m̀mê Sheol. (Matthew 12:38-40) Edinem Jonah didie ntem ndifiọk orụk edidiọn̄ oro ke ini enye edisetde edidu uwem ke isọn̄! (John 5:28, 29) Jehovah oyom ndidiọn̄ fi n̄ko. Ndi afo eyekpep n̄kpọ oto ndudue fo onyụn̄ enyene edu n̄kopuyo ye n̄waidem ukem nte Jonah?

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

 [Ekebe/Ndise ke page 29]

Ẹwụt ke Mbon Oro Ẹnenide Mbụk Jonah Inenke

▪ Ndi mme n̄kpọ oro ẹwetde ke n̄wed Jonah ẹma ẹnen̄ede ẹtịbe? Odu mme owo emi ẹnenide n̄wed oro toto ke eset. Ke eyo ọkpọsọn̄ uyom ndudue emi, ẹsiwak ndidọhọ ke n̄wed oro edi n̄ke, nsu, se ẹtịbide-tịbi. Owo emi ekesiwetde n̄wed ke n̄kpọ nte tọsịn isua iba emi ẹbede ama ọtọt ke ọkwọrọ ederi ọkọdọhọ ke mbụk Jonah ye akaka iyak edi esen esen ndamban̄a n̄kpọ, ete: Jonah okodu ke ufọkisen emi ẹkotde Idiọn̄ọ Isọnsi ke Joppa. Ke ini enye mîkenyeneke aba okụk ndikpe, enyene-ebiet ama ebịn enye osio. Ntem ke “ẹkemen” ekem “ẹkpọhi” Jonah ẹsio ke isọnsi! Ke nditịm ntịn̄, etie nte mme andiyom ndudue ke Bible ẹnen̄ede ẹyom usụn̄ ndidọhọ ke mbụk Jonah idịghe akpanikọ, akan nte akaka iyak oro okoyomde ndita enye!

Ntak emi ẹnenide n̄wed Bible oro ntre? Enye etịn̄ aban̄a mme utịben̄kpọ. Etie nte ediwak mbon oro ẹsiyomde ndudue ẹsida ke utịben̄kpọ ikemeke nditịbe. Edi ndi ndise n̄kpọ ntre enen̄ede owụt eti ibuot? Bụp idemfo ete, ‘Ndi mmenịm ata akpa n̄kpọ oro ẹtịn̄de ke Bible?’ Enye ọdọhọ ete: “Ke editọn̄ọ Abasi okobot enyọn̄ ye isọn̄.” (Genesis 1:1) Ata ediwak owo ke ofụri ererimbot emi ẹnyenede ibuot ẹnen̄ede ẹnịm ata akpanikọ emi. Nte ededi, ke usụn̄ kiet, ikọ oro ikpọn̄ esịne n̄kpọ akan mme utịben̄kpọ en̄wen ekededi oro ẹtịn̄de ke Bible.

Kere ban̄a emi: Nso n̄kpọ ke n̄wed Jonah ke Enye emi okobotde ikpaenyọn̄ emi ọyọhọde ye ntantaọfiọn̄ ye akpakịp awak-n̄kukọhọ ndyọ ndyọ n̄kpọ oro ẹyọhọde isọn̄, mîkemeke ndinam? Ndinam oyobio? Ndinam akaka iyak emen owo? M̀mê ndinam iyak oro ọkpọhi owo oro do? Mme orụk n̄kpọ oro ikemeke-keme ndisọn̄ Enye emi enyenede ofụri odudu mi.—Isaiah 40:26.

Mme n̄kpọ n̄kpaidem ẹsitịbe ndusụk ini, idem ke ini Abasi mîsịnke ubọk. Ke uwụtn̄kpọ, ẹdọhọ ke 1758, ke awat nsụn̄ikan̄ kiet ama ọfiọnọde ke nsụn̄ikan̄ ọduọ odụk Inyan̄ Mediterranean, anịm onyụn̄ emen enye emen. Edi ẹma ẹtop anịm oro ke ikan̄. Emi ama anam anịm oro ọkpọhi ọbọn̄ oro, ẹdụri enye ẹdọk obot ye uwem inyụn̄ inen̄ekede ida unan. Ediemi edide akpanikọ, imekeme ndidọhọ ke mbụk emi edi n̄wọrọnda, ke akam edi n̄kpọ n̄kpaidem—edi idịghe utịben̄kpọ. Ndi Abasi ikemeke ndida odudu esie nnam se inen̄erede ikan oro?

Mme oyom ndudue ẹdọhọ n̄ko ke owo ikemeke ndidu usen ita ke idịbi iyak edi ibifịk ibabake enye. Edi mme owo ẹfiọk n̄kpọ ẹkem ndidọn̄ eti ofụm ke iko nda n̄kot ibifịk ke isọn̄ mmọn̄ mbịghi. Ndi Abasi ikemeke ndida akaka odudu ye ọniọn̄ esie nnịm Jonah uwem nnyụn̄ nnam enye okot ibifịk ke usen ita? Angel Jehovah kiet ọkọdọhọ Mary eka Jesus ete ke “idụhe ikọ baba kiet eke otode Abasi eke mîditreke ndisu.”—Luke 1:37.

Nso en̄wen iwụt ke n̄wed Jonah edi mbụk akpanikọ? Jonah etịn̄ n̄kpọ aban̄a nsụn̄ikan̄ oro ye mme andiwat ke nde ke nde ye nte mmọ ẹketiede. Jonah 1:5 owụt ke mme awat nsụn̄ikan̄ ẹma ẹsion̄o n̄kpọ ke ubom man enye ekpefere. Mme ewetmbụk eset emi ẹkedude ke eset ye idem ibet mme Jew ẹwụt ke emi ekedi ọsọ edinam ke ini enyọn̄ ọdiọkde. Se Jonah ekedide editịn̄ aban̄a Nineveh ekem ye mbụkeset ye se ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄. Edi ke akande kpukpru, Jesus Christ ọkọdọhọ ke Jonah ndidu ke idịbi akaka iyak usen ita akada aban̄a imọ ndidu ke udi. (Matthew 12:38-40) Ikọ Jesus owụt ke mbụk Jonah edi akpanikọ.

“Idụhe ikọ baba kiet eke otode Abasi eke mîditreke ndisu.”—LUKE 1:37

[Ndise ke page 26]

Jonah ama ọdọhọ mme awat-inyan̄ ẹmenede imọ ẹtop ẹsịn ke inyan̄