Ndi Ama Ọfiọk?

Abasi ekese didie edinam usiak ntantaọfiọn̄ oro nditọ Israel ẹkesinamde?

N̄wed ukabadeikọ kiet ọdọhọ ke edisiak ntantaọfiọn̄ edi “edikpep nte mme ekondo, utịn, ọfiọn̄, ye mme ntantaọfiọn̄ ẹsisan̄ade, sia ẹnịmde ke isan̄ mmọ ẹkeme ndinyene n̄kpọ ndinam ye uwem mme owo.” Nte isọn̄ asan̄ade akanarede utịn kpukpru isua, esitie nte ke mme ntantaọfiọn̄ ẹsikpụhọ itie ke ntak emi isọn̄ ọwọn̄ọrede. Toto ke eset, mme owo ẹsise mme ukpụhọde emi ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke enye enen̄ede enyene se ọwọrọde.

Etie nte mbon Babylon eset, emi ẹkesituakde ibuot ẹnọ mme ntantaọfiọn̄ ẹketọn̄ọ edisiak ntantaọfiọn̄. Nditọ Israel ẹma ẹdi ẹdituak ibuot ẹnọ mme ntantaọfiọn̄ n̄ko ke ini mmọ ẹkewọn̄ọrede ẹkpọn̄ utuakibuot akpanikọ. Etisịm eyo Edidem Josiah emi akakarade Judah, ẹma ẹnen̄ede ẹtuak ibuot ẹnọ ntantaọfiọn̄ ke idụt oro. Nte Abasi ekesede n̄kpọ emi akana in̄wan̄-in̄wan̄. Ibet Moses, emi ẹkenọde ediwak isua ikie mbemiso ini oro ọkọdọhọ ke ẹkenyene ndiwot owo emi atuakde ibuot ọnọ ntantaọfiọn̄.—Deuteronomy 17:2-5.

Kiet ke otu n̄kpọ oro Edidem Josiah akanamde man anam ukpụhọde ke mme edinam utuakibuot mbon Judah ekedi ndikpan ediwa uwa “[nnọ] utịn, ye ọfiọn̄, ye ntantaọfiọn̄, ye ofụri udịm enyọn̄.” Mbụk Bible oro ọdọhọ ke edidem oro akanam n̄kpọ emi sia enye okoyomde ‘nditiene Jehovah, nnyụn̄ nnịm ibet esie.’ (2 Ndidem 23:3-5) Oro ama enịm uwụtn̄kpọ ọnọ idem mbon oro ẹyomde ndituak ibuot mfịn nnọ Abasi “ke spirit ye ke akpanikọ.”—John 4:24.

Mmanie ẹkedi “Nditọ Zeus” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Utom 28:11?

N̄wed Utom ọdọhọ ke apostle Paul ama osio ke Malta aka Puteoli ke ubom emi enyenede idiọn̄ọ “Nditọ Zeus,” ke isan̄ uka Rome. (Utom 28:11) Mme awatinyan̄ ye mme akaisan̄ eset ẹma ẹnen̄ede ẹma utọ idiọn̄ọ oro.

N̄ke mbon Greece ye Rome ẹdọhọ ke Zeus (emi ẹdiọn̄ọde n̄ko nte Jupiter) ye Leda ẹma ẹnyene amanamba nditọiren emi ẹkekerede Castor ye Pollux. Ẹkeda “Nditọ Zeus” emi nte nta mme awatinyan̄, emi ẹnyenede odudu ndikan ofụm ye awawa. Ntem, ẹkedi ẹdida mmọ nte mme n̄wọrọnda abasi oro ẹkpemede mme awatinyan̄. Mme akaisan̄ ẹma ẹsifọp uwa ẹnọ mmọ ẹnyụn̄ ẹben̄e mmọ ẹte ẹkpeme mmimọ ke ini akpa adahade. Ẹkesinịm ke amanamba emi ẹsiwọrọ ẹwụt idem ẹnyụn̄ ẹwụt odudu mmọ ke mbiet ikan̄ emi ẹkotde St. Elmo, oro edi, emịnen̄mịnen̄ emi ẹsikụtde ndusụk ini ke etịn̄e ọtọnọ afara nsụn̄ikan̄ ke ini enyọn̄ ọdiọkde.

Mbon Greece ye Rome ẹma ẹnen̄ede ẹtuak ibuot ẹnọ Castor ye Pollux, ndien n̄wed eset kiet enen̄ede etịn̄ aban̄a emi ke mbọhọ Cyrene ke Edem Edere Africa. Ubom oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Utom okoto mbọhọ Alexandria ke Egypt.

[Ndise ke page 9]

Itiatudi Edidem Nazimaruttash eke Babylon, emi adade ye mme ntantaọfiọn̄

[Ndise ke page 9]

Okụk oro ẹkotde Denarius emi enyenede ndise “Nditọ Zeus,” isua 114-113 M.E.N.

[Mme Ebiet Ẹdade Ndise ke page 9]

Itiatudi: Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY; okụk: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com