Kpebe Mbuọtidem Mmọ

Enye Ama Ekpep nte Ẹkpetuade Owo Mbọm

JONAH ama enyene ini oro ekemde ndikere mban̄a n̄kpọ emi. Enye okoyom ndika isan̄ emi oyomde usụn̄ kilomita 800, kpa isan̄ emi ekenyenede ndida enye n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet, m̀mê akande oro. Akpa kan̄a, enye ekenyene ndimek m̀mê imọ idisan̄a usụn̄ oro ekperede m̀mê idisan̄a anyan usụn̄ emi mfịna mîdụhe, ndien ekem awat sụn̄sụn̄ ọdọdọk ososụhọde ata ediwak obot. Enye ekenyene ndiwọn̄ọde mben akpakịp Desat Syria, ebe mme utọ akpa nte akwa Euphrates, onyụn̄ adan̄ ye isenowo ke obio ye mme obio-in̄wan̄ Syria, Mesopotamia, ye Assyria. Enye ama ekere aban̄a Nineveh emi enye ekefehede etieti, kpa obio oro ekenen̄erede ekpere, nte usen ẹkebede.

Jonah ama enen̄ede ọfiọk n̄kpọ kiet emi: Imọ ikemeke ndiwọn̄ọde mfehe n̄kpọn̄ utom emi. Enye ama ododomo ndinam oro. Akpa ini oro Jehovah ọkọdọn̄de enye aka akatan̄a etop ubiomikpe odori akwa obio Assyria emi, Jonah ama ọsọsọp odụk nsụn̄ikan̄ emi okosiode aka ebiet en̄wen. Do ke Jehovah ọkọdọn̄ ọkpọsọn̄ oyobio utom, ndien Jonah ama ọsọsọp okụt ke nsọn̄ibuot imọ ọmọn̄ ada uwem kpukpru owo emi ẹkedude ke nsụn̄ikan̄ oro. Enye ama ọdọhọ ẹsio imọ ke nsụn̄ikan̄ ẹtop ẹsịn ke inyan̄ man ẹnyan̄a mme uko uko awatinyan̄ oro. Mmọ ẹma ẹsio Jonah mmen̄e mmen̄e ẹtop ẹsịn ke inyan̄, enye onyụn̄ ekere ke eke imọ okụre. Nte ededi, Jehovah ama ọdọn̄ akamba iyak ekemen Jonah onyụn̄ ọkpọhi enye ke obot, ke usen ita ẹma ẹkebe, n̄kpọ inamke enye; idahaemi idem ama akpa Jonah enye onyụn̄ okop uyo. *—Jonah, ibuot 1, 2.

Ke ini Jehovah ọkọtọn̄ọde ntak ọdọhọ Jonah aka Nineveh, prọfet oro ama okop uyo aka anyan isan̄ oro ke edem usiahautịn. (Jonah 3:1-3) Edi ndi enye ama ayak ntụnọ oro Jehovah ọkọnọde enye enen̄ede okpụhọde enye? Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ama atua enye mbọm, iyakke akpa ke mmọn̄, imiaha enye ufen ke ntak nsọn̄ibuot, onyụn̄ ọtọn̄ọ ntak ọnọ enye ifet ndinam utom oro ẹkedọn̄de enye. Ye kpukpru emi, ndi Jonah ama ekpep nditua mbon en̄wen mbọm? Esisọn̄ mme anana-mfọnmma owo etieti ndikpep nditua mbon en̄wen mbọm. Ẹyak ise se ikemede ndikpep nto nte Jonah okodomode ndinam emi.

Etop Ubiomikpe ye Edinam Unana Idotenyịn Mme Owo

Jehovah akada Nineveh nte ata akpan obio, edi Jonah ikadaha obio oro ntre. N̄wed Jonah ọdọhọ utịm ikata ke Jehovah okokot ‘Nineveh akwa m̀mê akamba obio.’ (Jonah 1:2; 3:2; 4:11) Ntak emi obio emi edide akwa, m̀mê akpan, obio ọnọ Jehovah?

Nineveh ekedi obio eset, sia ekedide kiet ke otu mme akpa obio oro Nimrod akasiakde ke Ukwọ ama okokụre. Enye ekedi ata akwa obio  emi etiede nte ama esịne ediwak ikpọ obio, tutu ada owo usen ita ndisan̄a ke utịt kiet nsịm eken. (Genesis 10:11; Jonah 3:3) Nineveh ama enyene ndyọ, enyene ikpọ temple, ikpọ ibibene, ye ata ikpọ ufọk. Edi idịghe ndomokiet ke otu emi akanam obio emi edi ata akpan obio ọnọ Jehovah Abasi. Se ikebehede enye ekedi mme owo. Mme owo ẹma ẹwak etieti ke Nineveh ini oro. Kpa ye oro mmọ ẹkediọkde, Jehovah ama ekere aban̄a mmọ. Enye ada uwem owo ke akpan n̄kpọ ye idotenyịn ke owo kiet kiet ekeme ndikabade esịt nnyụn̄ n̄kpep ndinam se inende.

Ke Jonah ama ọkọtọ ikpat ke Nineveh, etie nte se ibede owo 120,000 oro ẹdụn̄de do ọkọdọdiọn̄ anam obio oro enyene enye ndịk. * Enye ama asan̄a ofụri usen kiet, osụhọde odụk obio oro mme owo ẹwakde do, eyedi ke oyom akpan ebiet emi enye editọn̄ọde ndisuan etop esie. Enye akasan̄a didie enyene nneme ye mme owo emi? Ndi enye ama ekpep usem Assyria? Mîdịghe, ndi Jehovah ama ọnọ enye ukeme emi ke utịbe utịbe usụn̄? Nnyịn ifiọkke. Ekeme ndidi Jonah akatan̄a etop esie ke usem Hebrew, akabadeikọ onyụn̄ akabarede ọnọ mbon Nineveh. Ke usụn̄ ekededi, etop esie ekedi mmemmem etop emi etiede nte mme owo ikamaha mi: “Osụk kan̄a usen aba, ndien Nineveh ayabiara.” (Jonah 3:4) Enye ama etịn̄ emi uko uko ediwak ini. Ke ndinam ntre, enye ama enen̄ede enyene uko ye mbuọtidem, kpa mme edu oro ẹyomde mme Christian ẹnen̄erede ẹnyene mfịn.

Mbon Nineveh ẹma ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ Jonah. Anaedi enye ama ekere ke mme owo ẹyeyat esịt ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ afai afai ke ntak etop imọ. Edi idịghe se iketịbede edi oro. Mme owo ẹma ẹnam se enye eketịn̄de! Ikọ esie asuana usọp usọp. Ẹtise, ofụri obio oro ẹketịn̄ ẹban̄a ntịn̄nnịm ikọ Jonah oro aban̄ade nsobo. Jonah ekewet ete: “Mbio-obio Nineveh ẹnịm uyo Abasi ke akpanikọ; ndien mmọ ẹwụk utre-udia, ẹnyụn̄ ẹsịne [“ọfọn̄-ntuan̄a,” NW] ke idem, ọtọn̄ọde ke ikpọ tutu esịm n̄kpri.” (Jonah 3:5) Imọ ye ubuene, okopidem ye mmeme, n̄kpri ye ikpọ kpukpru ẹma ẹkabade esịt. Ikebịghike edidem ama okop ke mme owo ke ẹkabarede esịt.

Edidem n̄ko ama etiene abak Abasi. Enye ama adaha ke ebekpo esie, osio ọfọn ubọn̄, etiene esịne ntaha ọfọn̄ emi ikọt esie ẹkesịnede, onyụn̄ akam “osụhọde etie ke ntọn̄.” Enye ama ada “ikpọ owo,” m̀mê mbọn̄, esie ọnọ ewụhọ ete ke utre udia oro mme owo ẹketiede idịghe aba n̄kpọ idemowo, ke edidi edinam obio emi edidem owụkde. Enye ama owụk kpukpru owo, ye idem ufene, ete ẹsịne ọfọn̄ ntuan̄a. * Enye ama osụhọde idem enyịme ke ikọt imọ ẹma ẹnam idiọk ye afai. Enye ama odori enyịn ke ata Abasi ayatua mmimọ mbọm ke ama okụt nte mmimọ ikabarede esịt. Enye ọkọdọhọ ete: ‘M̀mê Abasi ayadahado ke ikan̄ iyatesịt esie, man nnyịn ikûtak.’—Jonah 3:6-9.

Ndusụk mme oyom ndudue inịmke ke mbon Nineveh ẹkpekesọp ẹkabarede esịt ntre. Edi nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹdọhọ ke utọ ukpụhọde oro odot ye orụk mbon eset oro ẹkemade nsunsu ekikere ye edu afai do. Nte ededi, Jesus Christ ke idem esiemmọ ama etịn̄ aban̄a esịt oro mbon Nineveh ẹkekabarede. (Matthew 12:41) Enye ama ọfiọk se enye eketịn̄de, sia enye ama odu uwem ke heaven okụt nte n̄kpọ emi ẹketịbede. (John 8:57, 58) Edi Jehovah akanam nso aban̄a esịt oro mbon Nineveh ẹkekabarede?

 Nte Mbọm Abasi Okpụhọrede ye Isọn̄esịt Owo

Nte ini akakade, Jonah ekewet ete: “Abasi okụt se mmọ ẹnamde, koro mmọ ẹkpọn̄de mme idiọk ido mmọ ẹfiak edem; Abasi onyụn̄ akabade esịt ke idiọk-n̄kpọ oro enye ọkọdọhọde, ete ke imọ iyanam mmọ; ndien ẹtre, inamke.”—Jonah 3:10.

Ndi emi ọwọrọ ke Jehovah ọkọdọhọ ke imọ ikebiere ikpe ke ndudue inọ Nineveh? Baba. Bible etịn̄ aban̄a Jehovah ete: “Utom esie ọfọn ama: koro kpukpru usụn̄ esie ẹnende: Abasi akpanikọ emi mînamke ukwan̄n̄kpọ.” (Deuteronomy 32:4) Edi Abasi ikayatke esịt aba ye Nineveh. Enye ama okụt ke mmọ ẹma ẹkpụhọde onyụn̄ okụt ke ikodotke aba imọ imia mmọ ufen oro ikoyomde ndimia mmọ. Emi ekedi idaha emi oyomde Abasi atua mbọm.

Jehovah idịghe Abasi emi mme adaiso ido ukpono ẹsiwakde ndidọhọ ke esisọn̄ọ eyịre ke n̄kpọ, ituaha owo mbọm, onyụn̄ ọsọn̄ ido. Utu ke oro, enye enyene eti ibuot, okpụhọde ekekem ye idaha, onyụn̄ atua owo mbọm. Ke ini enye ebierede ndimia mme idiọkowo ufen, enye esibem iso ada mme andida ke ibuot esie mi ke isọn̄ odụri mmọ utọn̄, sia esinen̄ede ọdọn̄ enye ndikụt nte mme idiọkowo ẹnamde se mbon Nineveh ẹkenamde—oro edi, ndikabade esịt nnyụn̄ n̄kpụhọde usụn̄ uwem mmọ. (Ezekiel 33:11) Jehovah akasian Jeremiah prọfet esie ete: “Edieke ndọhọde ini kiet mban̄a idụt, ye obio, nte nyedịbede, nnyụn̄ n̄wụri, nnyụn̄ nsobo; ndien edieke obio oro n̄kọdọhọde mban̄a, akabarede ọkpọn̄ idiọk ido mmọ, nyefen idiọk-n̄kpọ oro n̄kaduakde ndinam mmọ.”—Jeremiah 18:7, 8.

Ntre, ndi ntịn̄nnịm ikọ Jonah ekedi nsu? Ihih; ama osu ke ndidụri mme owo oro utọn̄. Ẹkedụri mbon Nineveh utọn̄ ke ntak idiọkido mmọ, edi mmọ ẹma ẹkpụhọde. Edieke mbon Nineveh ẹkpekefiakde ẹnam idiọkido oro, Abasi akpakamia mmọ ufen oro. Ndien ukem ukem se iketịbede edi oro nte ini akakade.—Zephaniah 2:13-15.

Jonah akanam n̄kpọ didie ke ini owo mîkosoboke obio oro ke ini emi enye okodoride enyịn? Jonah 4:1 ọdọhọ ete: “Ndien Jonah asua oro eti-eti, onyụn̄ ayat esịt.” Jonah ama akam ọbọn̄ akam emi eketiede  nte asasua ọnọ Ata Ọkpọsọn̄. Jonah ama atua ubaha emi imọ ikpokodude ke ufọk imọ, ke edem mmimọ. Enye ama ọdọhọ ke imọ ima ifiọk ke Jehovah idisoboke Nineveh, akam ọdọhọ ke oro akanam imọ ifehe ika Tarshish ke akpa. Ekem ọdọhọ ẹbọ imọ uwem imọ, sia n̄kpa imọ ọfọn akan uwem imọ.—Jonah 4:2, 3.

Nso ikafịna Jonah? Nnyịn ikemeke ndifiọk kpukpru n̄kpọ oro enye ekekerede, edi imọfiọk ke enye ama atan̄a nsobo Nineveh ke iso kpukpru owo. Mmọ ẹma ẹnịm se enye eketịn̄de. Edi idahaemi, owo ikosoboke obio oro. Ndi enye ekekere ke ẹyesak imọ m̀mê ke ẹyekot imọ prọfet nsu? Ekededi, enye ikadatke esịt iban̄a mme owo oro ndikabade esịt m̀mê Jehovah nditua mmọ mbọm. Utu ke oro, etie nte enye ọkọdọdiọn̄ ayat esịt, eseme idem, onyụn̄ ekere ke ẹbiat imọ enyịn̄. Nte ededi, Abasi Jonah emi esituade owo mbọm okosụk okokụt eti n̄kpọ ke idem Jonah emi okofụhọde. Utu ke Jehovah ndinọ Jonah ufen ke ntak unana ukpono esie, enye okobụp Jonah ekpri mmemmem mbụme oro anamde ẹfiọk ekikere owo, ete: “Nte ọfọn fi ndiyat esịt?” (Jonah 4:4) Ndi Jonah ama ọbọrọ? Bible itịn̄ke.

Nte Jehovah Ekekpepde Jonah N̄kpọ

Prọfet emi esịt mîkenemke mi ama ọwọrọ ke Nineveh, inyọn̄ke edem mmọ, edi aka edem usiahautịn, emi obot adade asak iso ese obio oro. Enye ama ọbọp ekpri ataya onyụn̄ etie do ese Nineveh. Eyedi enye ke okosụk ekekere ke iyokụt nte ẹdisobode obio oro. Jehovah akpasan̄a didie ekpep owo isọn̄esịt emi nte ẹtuade owo mbọm?

Jehovah ama anam ekikop etịbe okoneyo. Jonah ama edemede edikụt ekikop emi okofụhọde etieti, emi enyenede ikpọ ikọn̄ oro ọnọde enye mfụt akan ntaha efe ekededi emi enye ọkọbọpde. Enye ama okop idatesịt. “Jonah adara akamba idatesịt” aban̄a ekikop oro, eyedi ekere ke oro okowụt ke Abasi ọdiọn̄ onyụn̄ ama imọ. Nte ededi, Jehovah ikoyomke ndikpeme Jonah mbiọn̄ọ ọkpọsọn̄ ufiop ye iyatesịt usọn̄enyịn esie kpọt. Enye okoyom ndisịm Jonah esịt. Ntre, Abasi ama anam utụn̄ ata ekikop oro owot. Ekem enye enịm “edifiop ofụm ikọtabak” tutu ufiop anam Jonah “akpa mba.” Jonah ama afiak ayat esịt, enye onyụn̄ ọdọhọ Abasi ke n̄kpa imọ ọfọn akan uwem imọ.—Jonah 4:6-8.

Jehovah ama afiak obụp Jonah m̀mê ọfọn enye ndiyat esịt, isan̄ enye emi ke ntak oro ekikop oro akpade. Utu ke Jonah ndikabade esịt, enye ama owụt idem ke edinen, ete: “Ọfọn mi ndiyat esịt tutu esịm n̄kpa.” Ini ama ekem Jehovah ndinam se enye oyomde ndikpep an̄wan̄a.—Jonah 4:9.

Abasi ama ọdọhọ prọfet oro ete ke enye okop mbọm aban̄a n̄kpa ikpîkpu ekikop emi eketịbede okoneyo kiet, emi mîdịghe enye ọkọtọ m̀mê akanam ọkọri. Ndien Abasi ama ada ekeberi ete: “Nte ami ndien n̄kpenyeneke mbọm ye Nineveh, akwa obio emi tọsịn owo itie ikie ye edịp ye udori, emi mîdiọn̄ọke ubọk nnasia mmọ ye ufien mmọ, ye ediwak ufene n̄ko, ẹdude ke esịt?”—Jonah 4:10, 11. *

 Ndi omokụt nte ukpep oro ekedide akpan n̄kpọ? Jonah ikanamke baba n̄kpọ kiet ndise mban̄a ekikop oro. Edi Jehovah edi Enye emi ọkọnọde mbon Nineveh uwem, ndien enye ama ọbọk mmọ nte ọbọkde kpukpru edibotn̄kpọ eken ke isọn̄. Ntak emi Jonah akpakadade uwem ekikop kiet ke akpan n̄kpọ akan uwem owo 120,000, ọkọrọ ye kpukpru ufene mmọ? Ndi idịghe ke ntak emi enye ekekerede aban̄a idemesie kpọt? Idem n̄kpọ, n̄kọ enye okokop mbọm aban̄a ekikop oro ke ntak emi ọkọnọde enye mfụt. Ndi idịghe ke ntak emi enye ekekerede aban̄a idemesie n̄ko—oro edi, ntan̄idem ndiwụt ke imọ ima inen—akanam enye ayat esịt ye Nineveh?

Ke akpanikọ, emi edi ata akamba ukpepn̄kpọ! Mbụme edi-o, Ndi Jonah ama enyịme ukpep oro? N̄wed oro ẹkotde ẹdian enye etre ye mbụme oro Jehovah okobụpde, emi ke nditịm ntịn̄, owo mîsụk ibọrọke. Ndusụk mme oyom ndudue ẹkeme ndidọhọ ke Jonah ikọbọrọke mbụme oro. Edi ibọrọ mbụme oro odu. N̄wed oro ke idemesie edi ibọrọ mbụme oro. N̄kọ omokụt, se idude owụt ke Jonah ke idem esiemmọ ekewet n̄wed oro ẹkotde ẹdian enye. Kere nte prọfet emi ewetde mbụk emi ke edem mmọ ke ama ọkọbọhọ. Imekeme ndida enyịn ikike n̄kụt akani owo emi enen̄erede enyene ọniọn̄, osụhọrede idem, onyụn̄ atuade n̄kpọfiọk nte ofụn̄de ibuot ke adan̄aemi ewetde ndudue, nsọn̄ibuot, ye isọn̄esịt esiemmọ nditre nditua owo mbọm. Ke akpanikọ, Jonah ama ekpep n̄kpọ oto ọniọn̄ ọniọn̄ ukpep oro Jehovah ọkọnọde. Enye ama ekpep nditua owo mbọm. Ndi nnyịn iyekpep?

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 16]

Enen̄ede ọdọn̄ Abasi ndikụt nte mme idiọkowo ẹkabarede esịt ẹnyụn̄ ẹkpụhọrede usụn̄ uwem mmọ, nte mbon Nineveh ẹkenamde

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 17]

Abasi ama ada ekikop ekpep Jonah nte ẹkpetuade owo mbọm