Ndi Kpukpru Ido Ukpono Ẹtuak Ibuot Ẹnọ Abasi Kiet?

“Mmenyene okịmmọ ufọkabasi, ndinyụn̄ n̄kpụhọkede. Ufọkabasi ekededi emi owo akade, ẹsụk ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi kiet.”

NDI akanam omokop owo etịn̄de utọ ikọ oro? Ediwak owo ẹnịm ke kpukpru ido ukpono ẹnam owo ọfiọk Abasi ye se uwem ọwọrọde. Kpasụk ntre, ediwak owo ẹnịm ke eti ye idiọk ẹdu ke kpukpru ido ukpono, ye nte ke idụhe ido ukpono oro ekemede ndidọhọ ke mmimọ inyene akpanikọ m̀mê ke ido ukpono mmimọ kpọt anam owo ọfiọk Abasi.

Mbon eyomfịn emi ẹdọhọde ke mmimọ ikpanke owo ndinam se ededi eke enye amade m̀mê ke nsio nsio n̄kpọ oro mme owo ẹnịmde ke akpanikọ ẹnen, ẹmama mme utọ ekikere oro. Ke nditịm ntịn̄, ẹsida mbon oro mînyịmeke ye ekikere emi nte mbon oro mînyeneke in̄wan̄-in̄wan̄ esịt ye mbon asari. Afo ekere didie? Nte ekere ke kpukpru ido ukpono ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi kiet? Nte ido ukpono oro owo akade enen̄ede edi akpan n̄kpọ?

Nte Ukpụhọde Ẹnen̄ede Ẹdu?

N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet ọdọhọ ke ido ukpono 9,900 ẹdu ke ofụri ererimbot idahaemi, ndien ndusụk ke otu mmọ ẹdu ke ediwak ikpehe ererimbot ẹnyụn̄ ẹnyene ata ediwak mme andibuana. Ẹdọhọ ke n̄kpọ nte mbahade 70 eke ikie ke otu ubonowo ẹbuana ke akpan ido ukpono ition emi: Buddha, Hindu, Ido Ukpono Christ, Ido Ukpono Mme Jew, ye Islam. Edieke kpukpru ido ukpono ẹkpetuakde ibuot ẹnọ Abasi kiet, ke akpanikọ, se ido ukpono mbition emi ẹkpepde, se ẹtịn̄de nte Abasi etiede, ye se ẹtịn̄de ẹban̄a uduak Abasi ẹkpedi ukem. Edi nso ke ikụt?

 Hans Küng, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Roman Catholic ọdọhọ ke mme akpan ido ukpono ẹnen̄ede ẹkpep ukem n̄kpọ ẹban̄a nte mmọ ẹkpedude uwem ye kiet eken. Ke uwụtn̄kpọ, ata ediwak mmọ ẹkpan uwotowo, usu nsu, uyịpinọ, edidan̄ ye iman, ẹkpep nditọ ẹkpono mme ete ye eka, ẹnyụn̄ ẹkpep mme ete ye eka ẹma nditọ mmọ. Edi, ke mme n̄kpọ en̄wen, akpan akpan ke ukpepn̄kpọ oro aban̄ade nte Abasi etiede, mmọ ẹkpep ata nsio nsio n̄kpọ.

Ke uwụtn̄kpọ, mbon Ido Ukpono Hindu ẹtuak ibuot ẹnọ ata ediwak abasi, ke adan̄aemi mbon Ido Ukpono Buddha mînyeneke akpan Abasi oro mmọ ẹtuakde ibuot ẹnọ. Islam ẹkpep ke Abasi kiet kpọt odu. Mme ufọkabasi emi ẹdọhọde ke idi Ido Ukpono Christ ẹkpep n̄ko ke Abasi kiet odu, edi ata ediwak mmọ ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke Abasi edi Ita-ke-Kiet. Idem ke mme ufọkabasi emi, ẹkpep ata nsio nsio ukpepn̄kpọ. Catholic ẹtuak ibuot ẹnọ Mary eka Jesus, edi mbon ufọkabasi Protestant ituakke inọ. Ufọkabasi Catholic akpan edida ibọk ukpan uyomo idịbi, edi owo ikpanke ke ata ediwak ufọkabasi Protestant. Ndusụk mbon Protestant ẹnyịme ke idan̄ ukemuduot ọfọn ke adan̄aemi mbon eken mînyịmeke.

Ndi owụt ifiọk ndidọhọ ke kpukpru ido ukpono oro ẹkpepde nsio nsio n̄kpọ emi ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi kiet? Iwụtke! Utu ke oro, emi idiyakke mme owo ẹfiọk Abasi ye se enye oyomde oto mme andituak ibuot nnọ enye.

Ndi Ido Ukpono Adadian m̀mê Adadian̄ade Mme Owo?

Edieke kpukpru ido ukpono ẹkpetuakde ibuot ẹnọ Abasi kiet, ke akpanikọ, nnyịn ikpokụt nte kpukpru mmọ ẹsịnde ukeme man ẹdian ubonowo ọtọkiet. Nte mme n̄kpọ oro ẹtịbede ẹwụt ke mmọ ẹnam emi? Mbụk owụt ke utu ke mme ido ukpono ndidian mme owo ọtọkiet ke mmọ ẹkam ẹdi ntak ubahade ye ekọn̄. Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ ifan̄.

Ke n̄kpọ nte isua 1,000 emi ẹkebede, Christendom, oro edi, mbon oro ẹdọhọde ke idi Christian, ẹma ẹn̄wana ediwak ekọn̄ oro ẹkebịghide ke n̄kpọ nte isua ikie iba ye mbon Islam. Ke n̄kpọ nte isua 400 emi ẹkebede, mbon Catholic ye mbon Protestant ẹma ẹn̄wana Ekọn̄ Isua Edịp-ye-Duop ke Europe. Ke 1947, ke ndondo oro Great Britain ekenyịmede ofụri mbọhọ India ẹkara idem, mbon Ido Ukpono Hindu ẹma ẹn̄wana ye Islam. Ke ndondo emi, mbon Catholic ye Protestant ẹma ẹn̄wana ekọn̄ oro ekebịghide ke ediwak isua ke Northern Ireland. Ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn, mme Jew ye Islam itiehe ke emem. Ndiọkn̄kan ke otu emi edi ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba emi akpan ido ukpono mbition oro ẹketienede ẹn̄wana, mmọ ẹma ẹkam ẹwot mbon ido ukpono mmọ ke idụt en̄wen.

Emi owụt ke mme ido ukpono ererimbot emi inamke mme owo ẹnyene emem ye edidianakiet, inyụn̄ inamke kpukpru owo ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi kiet. Utu ke oro, mmọ ẹtọ ubahade ke otu ubonowo inyụn̄ iyakke mme owo ẹfiọk Abasi ye nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ enye. Ke ntem, ana owo oro oyomde ndituak ibuot nnọ ata Abasi enen̄ede etịn̄ enyịn emek usụn̄ oro enye atuakde ibuot. Emi odu ke n̄kemuyo ye se ẹtemede ke Bible, kpa mbịghi-n̄kan n̄wed ido ukpono oro ubonowo ọdiọn̄ọde.

 Ẹmek ke Idem Mbufo Enye Eke Mbufo Ẹdinamde N̄kpọ Esie

Bible owụt in̄wan̄-in̄wan̄ ke oyom inen̄ede itie ikere inyụn̄ itịn̄ enyịn ibiere edieke iyomde ndidiọn̄ọ usụn̄ oro ikpatuakde ibuot inọ ata Abasi. Joshua emi ekedide asan̄autom Jehovah Abasi, ọkọdọhọ idụt Israel eset ete: “Ẹmek ke idem mbufo ndien, mfịn emi, enye eke mbufo ẹdinamde n̄kpọ esie: edide mme abasi emi mme ete mbufo, emi ẹdude ke edem akpa oko, ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mmọ, onyụn̄ edide mme abasi mme Amorite emi mbufo ẹdụn̄de ke isọn̄ mmọ: edi ama edi ami ye ufọk mi, nnyịn iyanam n̄kpọ Jehovah.” Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, prọfet Elijah ama ọdọhọ mme owo oro ẹnam ukem ubiere oro, ete: “Adan̄a didie ke mbufo ẹsọk ukot ke edem mbiba? Edieke Jehovah edide Abasi, mbufo ẹtiene enye: edi ama edi Baal [abasi mbon Canaan], ẹtiene enye.”—Joshua 24:15, 16; 1 Ndidem 18:21.

Mme ufan̄ikọ Bible emi ye mme itien̄wed en̄wen ẹnen̄ede ẹwụt ke mbon oro ẹkeyomde ndinam n̄kpọ ata Abasi ẹkenyene ndinen̄ede ntịn̄ enyịn nnam ubiere. Kpasụk ntre ke edi mfịn. Ana nnyịn n̄ko inam ubiere oro enende edieke iyomde ndituak ibuot nnyụn̄ nnam n̄kpọ nnọ ata Abasi. Edi nso ikeme ndin̄wam nnyịn ibiere nnennen nte ikpatuakde ibuot inọ Abasi? Ikeme ndisan̄a didie mfiọk ata mme andituak ibuot nnọ Abasi?

Ẹda Mfri Ata Mme Andituak Ibuot Nnọ Abasi Ẹfiọk Mmọ

Jesus Christ ama asian mme mbet esie nte ẹkemede ndifiọk ata mme andituak ibuot nnọ Abasi ye abian̄a abian̄a mme andituak ibuot. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndi akanam mme owo ẹtet grape ke n̄kukịm m̀mê nditet fig ke mbaraekpe? Kpasụk ntre kpukpru nti eto ẹn̄wụm nti mfri, edi kpukpru mbumbu eto ẹn̄wụm mbukpo mfri; eti eto ikemeke ndin̄wụm obukpo mfri, mbumbu eto inyụn̄ ikemeke ndin̄wụm eti mfri. . . . Mmọdo, ke akpanikọ mbufo ẹyeda mfri mmọ ẹfiọk mmọ.” Ntem, ẹda mfri m̀mê utom ata mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹfiọk mmọ. Nso ke mme mfri emi ẹdi?—Matthew 7:16-20.

Akpa, ima anam ata mme andituak ibuot ẹdiana kiet. Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Ami mmọnọ mbufo obufa ibet, nte mbufo ẹma kiet eken; kpa nte n̄kamade mbufo, nte mbufo n̄ko ẹma kiet eken. Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” Ana ata mbet Christ ẹnen̄ede ẹnyene ima ẹnọ kiet eken, man mme owo ẹda emi ẹfiọk ke mmọ ẹdi ata mme andituak ibuot nnọ Abasi.—John 13:34, 35.

Ke ntak emi, ata mme Christian ikemeke ndin̄wana ye kiet eken. Ndi mbon ufọkabasi ẹdu uwem ekekem ye edumbet emi? Ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, Mme Ntiense Jehovah kpọt  ẹkedi n̄kukụre akpan ido ukpono oro ẹkesọn̄ọde ẹda ẹsịn nditiene nnyene ubọk ke usụn̄ ekededi ke ekọn̄ oro. Dr. Hanns Lilje, akani bishop Ufọkabasi Protestant ke Hannover ke Germany, ekewet ntem aban̄a Mme Ntiense: “Mmọ ẹnen ndidọhọ ke mmimọ idi n̄kukụre mbon oro ubieresịt mîkayakke idụk ekọn̄ ini ukara Hitler.” Ke ini ekọn̄ oro, Mme Ntiense ke ediwak idụt ẹma ẹnyịme ndibọ ufen utu ke ndisịn udọn̄ nnọ m̀mê ndin̄wana ekọn̄.

Nso idi mfri en̄wen oro Jesus ọkọdọhọde ke ẹyeda ẹfiọk ata mme mbet? Jesus ọkọtọn̄ọ akam oro ẹdiọn̄ọde nte Akam Ọbọn̄, ntem: “Ete nnyịn emi odude ke heaven, yak ẹnam enyịn̄ fo asana. Yak obio ubọn̄ fo edi. Yak uduak fo ada itie, nte edide ke heaven, yak edi ke isọn̄ kpasụk ntre.” Jesus ọkọdọhọ ke akpa n̄kpọ oro ẹnyenede ndinam edi ndinam enyịn̄ Abasi, Jehovah, asana. Enye okoyom ẹda Obio Ubọn̄ Abasi ẹnam uduak Jehovah ke isọn̄. Ewe ido ukpono ẹnam mme owo ẹfiọk enyịn̄ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ke Obio Ubọn̄ Abasi edi n̄kukụre ukara oro edinamde ubonowo enyene emem ke isọn̄? Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ke idụt ye efakutom 236, ẹnyụn̄ ẹnọ mme owo mme n̄wed ke se ibede usem 470.—Matthew 6:9, 10.

N̄ko-n̄ko, Mme Ntiense Jehovah ẹkpebe Jesus ke nditre ndibuana ke eneni ukaraidem ye eke obio. Jesus ama etịn̄ aban̄a mme mbet esie ete: “Mmọ [idịghe] ubak ererimbot, kpa nte ami mmendịghe ubak ererimbot.” Ke adianade do, Mme Ntiense ẹnyịme ke Bible edi Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnịm ke “Abasi ọkọnọ odudu ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi ndien enye ọfọn ndida nnọ ukpep, nsua nnọ owo, nnen̄ede mme n̄kpọ, nnọ ntụnọ ke edinen ido, man owo Abasi etịm odot, eben̄e idem ọyọhọ ọyọhọ ndinam eti utom ekededi.”—John 17:14, 17; 2 Timothy 3:16, 17.

Ido Ukpono Akpanikọ Ada San̄asan̄a

Ima n̄waidem, udọn̄ ndinam enyịn̄ Jehovah asana, edikwọrọ Obio Ubọn̄ Abasi, edida san̄asan̄a n̄kpọn̄ ererimbot, ye edibuọt idem ke Bible—kpukpru emi ẹdi mfri oro ẹdade ẹfiọk ata mme andituak ibuot nnọ Abasi. Mfri emi n̄ko ẹnam ata mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹkpụhọde ẹkpọn̄ mme ido ukpono eken. N̄wan kiet oro ekenyenede nneme ediwak ini ye Mme Ntiense Jehovah ọkọdọhọ ete: “Mmọfiọk ediwak ido ukpono, kpukpru mmọ ẹnyụn̄ ẹbiet kiet eken. Mbufo kpọt ẹwọrọ ẹda san̄asan̄a.”

Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke kpukpru ido ukpono ituakke ibuot inọ Abasi kiet. Edi odu otu kiet oro ọwọrọde ada san̄asan̄a—mmọ ẹdi Mme Ntiense Jehovah, oro ẹwakde idahaemi ẹbe miliọn 7 ke ofụri ererimbot. Sia mmọ ẹsikpepde mme owo ẹnyụn̄ ẹnamde se Ikọ Abasi, kpa Bible, ekpepde, mmọ ẹnam n̄kpọ oro otu m̀mê esop ekededi mîkemeke ndinam, oro edi, ndinam mme owo oro ẹtode nsio nsio idụt, ẹsemde nsio nsio usem, ẹtode nsio nsio ekpụk, ẹnyụn̄ ẹtode nsio nsio orụk ẹdiana kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah, kpa ata Abasi kierakiet. Mmọ ẹyema ndin̄wam fi ekpep n̄kpọ aban̄a ata Abasi, ọfiọk se enye oyomde oto fi, onyụn̄ enyene emem ye ifụre ke ntak oro atuakde ibuot ọnọ Abasi nte enye oyomde. Ndi idịghe se akpaduakde ndinam edi oro?

[Ndise ke page 14]

Oku ufọkabasi Orthodox ọdiọn̄ obufa udịmekọn̄ ke Ukraine ke 2004

[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]

GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images

[Ndise ke page 15]

Mme Ntiense Jehovah ẹn̄wam mme owo ke kpukpru ebiet ẹkpep ẹban̄a Abasi ye Obio Ubọn̄ esie

[Mme ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 12]

Page 12: N̄wan Ido Ukpono Buddha: © Yan Liao/Alamy; edisana owo Ido Ukpono Hindu: © imagebroker/Alamy; page 13: Eren emi okotde Koran: Mohamed Amin/Camerapix; eren Ido Ukpono Mme Jew: Todd Bolen/Bible Places.com