Ndi Ama Ọfiọk?

Nso ikenen̄ede itịbe inọ ekebe ediomi?

Nditọ Israel ẹkeda ekebe ediomi nte se iwụtde ke Abasi do ye mmimọ. (Exodus 25:22) Ekebe emi ekedi edisana ekebe eto oro ẹdade gold ẹfụk ke idem, Moses onyụn̄ ọdọn̄ itiatn̄wed iba oro ẹkewetde Ibet. Ke ini nditọ Israel ẹkedude ke wilderness, ẹkenịm Ekebe oro ke ubet emi ẹkekotde Ata Edisana ke ataya esop. (Exodus 26:33) Nte ini akakade, ẹkenịm enye ke ubet oro ẹkekotde Ata Edisana ke temple Solomon.—1 Ndidem 6:19.

Akpatre ini oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a Ekebe emi edi ke 2 Chronicles 35:3, ke ini emi Edidem Josiah akafiakde emen enye aka temple ke isua 642 M.E.N. Ekeme ndidi Manasseh owo mfiakedem, ete ete Josiah, emi ekenịmde ndem ke temple, ekemen Ekebe oro efep. Mîdịghe ekeme ndidi ẹkesio enye man ẹketịm enye ẹnịm ke ini Josiah akafiakde ọdiọn̄ temple oro. (2 Chronicles 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) Owo ifiọkke se iketịbede inọ Ekebe oro ke oro ebede, sia enye isịneke ke otu n̄kpoduoho oro mbon Babylon ẹketan̄de ke temple ke ini mmọ ẹkekande Jerusalem ke isua 607 M.E.N.—2 Ndidem 25:13-17.

N̄wed Abasi idọhọke ke ẹma ẹmen Ekebe oro ẹkesịn ke Ata Edisana ke temple oro Zerubbabel akafiakde ọbọp, inyụn̄ itiehe nte ke ẹma ẹfiak ẹkọn̄ ekebe ediomi en̄wen.—Ezra 1:7-11.

Owo ifan̄ ẹkekere James ke Bible?

Owo inan̄, ndien owo isifiọkke m̀mê ewe edi ewe. * Akpa James edi ete apostle Judas (idịghe Judas Iscariot), ndien owo ifiọkke n̄kpọ en̄wen ikan oro iban̄a enye.—Luke 6:16; Utom 1:13.

Ọyọhọ James iba edi eyen Zebedee. James enye emi edi eyeneka John, ndien mmọ mbiba ẹkedi mme apostle Jesus. (Matthew 10:2) Etie nte eka mmọ edi Salome, emi ekedide eyeneka eka Jesus. (Men Matthew 27:55, 56 domo ye Mark 15:40, 41 ye John 19:25.) Edieke edide ntre, ọwọrọ James enye emi ekedi eyen eyeneka eka Jesus. Enye ekedi ọkọiyak, ndien enye ye eyeneka esie ẹkesikọ n̄kpọ ye Peter ye Andrew.—Mark 1:16-19; Luke 5:7-10.

Ọyọhọ ita edi James eyen Alphaeus, James enye emi n̄ko ekedi apostle Jesus. (Mark 3:16-18) Ẹkot enye “Ekpri James” ke Mark 15:40. Ekeme ndidi ẹkekot enye “Ekpri” ke ntak emi enye ekedide ukpasi ukpasi m̀mê ke ntak emi enye ekedide eyenọwọn̄ ọnọ James eyen Zebedee.

Ọyọhọ inan̄ edi James eyen Joseph ye Mary, eyeneka Jude ye Jesus. (Mark 6:3; Galatia 1:19) Ke ini emi Jesus okosụk anamde utom ukwọrọikọ, James ikedịghe kan̄a mbet esie. (Matthew 12:46-50; John 7:5) Edi mbemiso Pentecost eke 33 E.N., James ama etiene eka esie, nditọeka esie, ye mme apostle ọbọn̄ akam ke ubet enyọn̄ ke Jerusalem. (Utom 1:13, 14) Nte ini akakade, James ama akabade kiet ke otu mme adaha esop Jerusalem onyụn̄ ewet n̄wed Bible oro ẹkotde ẹdian enye.—Utom 12:17; James 1:1.

[Ikọ Idakisọn̄]