Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Ntak Emi Ikpan̄wed Obio Ukara Pope Edide N̄kpọuto?

Ntak Emi Ikpan̄wed Obio Ukara Pope Edide N̄kpọuto?

Ntak Emi Ikpan̄wed Obio Ukara Pope Edide N̄kpọuto?

OBIO UKARA POPE enyene ekese n̄kpọuto. Mme ndise emi ẹkapde ke ibibene, ndisọi n̄kpọ, mme ufọk esie ẹye ẹnyụn̄ ẹnyene uku. Edi ke ediwak isua ikie, owo ikayakke ẹkụt kiet ke otu n̄kpọuto esie oro ẹsọn̄de urua ẹkan. Ọsọn̄urua ikpan̄wed emi ẹnịmde ke Itie Ubon N̄wed Obio Ukara Pope anam nnyịn inen̄ede ifiọk mme ikpehe Ikọ Abasi emi ẹkewetde ke ediwak tọsịn isua emi ẹkebede. Ẹkot enye Ikpan̄wed Obio Ukara Pope. *

Ikpan̄wed Alexandria ye Ikpan̄wed Sinai, emi ẹdide ata n̄kani uwetn̄kpọ Bible iba en̄wen, emi nditọ ukpepn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹdade ke ọsọn̄urua, ẹnyene ndinem mbụk emi ẹban̄ade nte ẹkefiọhọde mmọ ye nte ẹketịmde mmọ ẹbon. Edi owo inen̄ekede ifiọk nte Ikpan̄wed Obio Ukara Pope akasan̄ade.

N̄kpọuto Oro Edịbede

Ẹkeda Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ke m̀mọ̀n̄? Akpa ini oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a enye ke n̄wed Itie Ubon N̄wed Obio Ukara Pope edi ke n̄kpọ nte isua 600 emi ẹkebede. Nditọ ukpepn̄kpọ ẹkere ke etie nte ẹkewet enye ke Egypt, Caesarea, m̀mê ke Rome. Ke Prọfesọ J. Neville Birdsall ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Birmingham ke England ama okodụn̄ọde mme ekikere emi, enye ama ọdọhọ ete: “Ke nditịn̄ ibio ibio, nnyịn ifiọkke akpan usenọfiọn̄ m̀mê ebiet oro ẹkewetde Ikpan̄wed Obio Ukara Pope, n̄ko, kpa ye ofụri ukeme oro nditọ ukpepn̄kpọ ẹsịnde, owo ifiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a enye mbemiso n̄kpọ nte isua 600 emi ẹkebede.” Kpa ye oro, ẹdọhọ ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope edi kiet ke otu ata akpan uwetn̄kpọ Bible. Ntak-a?

Ke ediwak isua emi ẹbede, mme andision̄o Bible n̄wet ẹma ẹsidue ẹsịn n̄kpọ ke uwetn̄kpọ Bible. Do, mfịna mme akabade Bible emi ẹyomde ndikabade se inende edi nte ẹdisan̄ade ikụt mme ikpan̄wed oro ẹwetde se ikodude ke mme akpasarade uwetn̄kpọ Bible. Mmọdo, kere ifịk oro nditọ ukpepn̄kpọ ẹkedade ẹdụn̄ọde Ikpan̄wed Obio Ukara Pope, emi ẹkewetde ke usem Greek ke n̄kpọ nte isua 1,700 emi ẹkebede, se mîyọhọke isua 300 tọn̄ọ ẹkewet Bible ẹkụre! Ikpan̄wed emi esịne ofụri N̄wed Abasi Usem Hebrew ye eke Christian Usem Greek, ibọhọke ikpehe ifan̄ oro ẹkesopde.

Ke anyan ini, ikpọ owo Obio Ukara Pope ikamaha ndiyak nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹkụt ikpan̄wed emi. Sir Frederic Kenyon, emi edide ọwọrọetop ataifiọk ikpan̄wed, ọkọdọhọ ete: “Ke 1843, ẹma ẹyak [eyen ukpepn̄kpọ Bible oro, Konstantin von] Tischendorf okụt ikpan̄wed oro ke hour itiokiet ke enye ama ekebet ke ediwak ọfiọn̄. . . . Ke 1845, ẹma ẹyak Tregelles, akwa eyen ukpepn̄kpọ Bible emi otode England, okụt ikpan̄wed oro, edi ẹte enye okûsio ọkpọkọm ikọ kiet do uwet.” Tischendorf ama eben̄e ete ẹyak imọ ifiak ise ikpan̄wed oro, edi owo ikayakke enye ese ke ama okosion̄o page 20 ewet. Edi, nte Kenyon ọkọdọhọde, “enye ndifiak n̄kpe ubọk ama anam ẹfiak ẹnọ enye usen itiokiet ndida n̄kot, ntre ẹkenọ enye urua iba ke ofụri ofụri, emi edide hour ita ke usen; ndien sia Tischendorf mîkesịnke mbubru ke ini oro ẹkenọde enye, enye ama osio mfọnn̄kan ikpan̄wed oro akanam ẹsiode ke 1867.” Nte ini akakade, Obio Ukara Pope ama ayak ẹkụt ikpan̄wed oro ọkọfọnde akan eke Tischendorf.

‘Ẹtịn̄ Enyịn Ẹwet Se Ẹkekụtde Ukem Ukem’

Nso orụk uwetn̄kpọ ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ekedi? The Oxford Illustrated History of the Bible ọdọhọ ke “nte ẹkebọpde ikọ ke enye edi ukem ke kpukpru ebiet, se ẹkesion̄ode ẹwet onyụn̄ enen, ndien ke ntem ke enye edi n̄kpọ oro ẹketịn̄de enyịn ẹwet.” N̄wed oro aka iso ọdọhọ ete: “Mmọdo, odot ndidọhọ ke enye edi n̄kpọ emi nditọ ukpepn̄kpọ ẹketịn̄de enyịn ẹsion̄o ẹwet.”

Nditọ ukpepn̄kpọ iba emi idem ekenen̄erede akpa aban̄a nte Ikpan̄wed Obio Ukara Pope enende ẹdi B. F. Westcott ye F.J.A. Hort. New Testament in the Original Greek, emi mmọ ẹkedade Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ye Ikpan̄wed Sinai ẹsio ke 1881, osụk edi akpan N̄wed Abasi oro ẹdade ẹkabarede ediwak edikabade N̄wed Abasi Christian Usem Greek eyomfịn, emi esịnede The Emphasised Bible, emi J. B. Rotherham osiode, ye New World Translation.

Nte ededi, ndusụk mme okụt ndudue ẹkekere ke ikenenke Westcott ye Hort ndibuọt idem ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope. Ndi se ẹkewetde ke ikpan̄wed oro ekedi se ẹkewetde ke akpasarade N̄wed Abasi? Ama enem nditọ ukpepn̄kpọ esịt etieti ke ini ẹkesiode mme n̄wed n̄kukịp Bodmer ke 1956 esịm 1961, sia mme n̄wed n̄kukịp emi ẹma ẹsịne mme ikpehe Luke ye John emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 1,800 emi ẹkebede. Ndi enye ama ọsọn̄ọ se ikodude ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope?

Philip B. Payne ye Paul Canart ẹkewet ke Novum Testamentum ẹte: “Ikpan̄wed Obio Ukara Pope enen̄ede ebiet mme n̄wed n̄kukịp Bodmer oro ẹdude ẹdisịm emi. Ke ntak emi mmọ ẹbietde kiet eken ntem, enen ndidọhọ ke akpa owo oro ekewetde Ikpan̄wed Obio Ukara Pope akada se enye ekewetde oto ikpan̄wed oro enyenede ebuana ye mme n̄wed n̄kukịp Bodmer. Ke ntem, anaedi ewetn̄wed oro okosion̄o ata akani ikpan̄wed mîdịghe osion̄o se ẹkedade ẹto akani n̄wed ewet.” Prọfesọ Birdsall ọkọdọhọ ete: “Ikpan̄wed mbiba emi ẹnen̄ede ẹbiet kiet eken. . . . Ẹma ẹnen̄ede ẹtịn̄ enyịn ẹwet [ikpan̄wed] oro: nte ẹwetde enye edi nte ẹkesitịn̄de enyịn ẹwet se ẹkekụtde ukem ukem ẹnịm.”

Anam Ufọn Ọnọ Mme Akabade Bible

Edi akpanikọ ke idịghe ikpan̄wed oro ebịghide akan ebiet akpasarade N̄wed Abasi akan. Edi ndimen Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ndomo ye mme ikpan̄wed en̄wen enen̄ede an̄wam nditọ ukpepn̄kpọ ẹfiọk nte akpasarade N̄wed Abasi eketiede. Ke uwụtn̄kpọ, ata ediwak ke otu n̄wed Bible, ọtọn̄ọde ke Genesis esịm 1 Chronicles, idụhe ke ikpehe Ikpan̄wed Sinai emi odude esịm mfịn, emi ẹkewetde n̄ko ke n̄kpọ nte isua 1,700 emi ẹkebede. Edi sia mmọ ẹdude ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope, emi anam ẹfiọk ebiet emi mmọ ẹkedude ke akpasarade Bible.

The Oxford Illustrated History of the Bible ọdọhọ ke nditọ ukpepn̄kpọ ẹma ẹnen̄ede ẹneni ẹban̄a “mme ikpehe oro ẹketịn̄de n̄kpọ ẹban̄a owo emi Christ edide ye edisana Abasi-Ita-ke-Kiet.” Didie ke Ikpan̄wed Obio Ukara Pope enen̄ede mme ikpehe emi?

Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet. John 3:13 ọdọhọ ke Jesus ọkọdọhọ ete: “Baba owo kiet ikọdọkke ikodụk ke heaven ibọhọke enye oro okotode ke heaven osụhọde edi, kpa Eyen owo.” Ndusụk mme andikabade Bible ẹdian ikọ emi, “oro odude ke heaven.” Ikọ oro ẹdiande do owụt ke Jesus okodu ke heaven onyụn̄ odu ke isọn̄ ke ukem ini—kpa n̄kpọ emi ẹdade ẹsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Ikọ oro ẹkediande do ama odu ke ikpan̄wed ifan̄ emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 1,600 ye 1,100 emi ẹkebede. Edi sia enye mîdụhe ke ata akpa Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ye Ikpan̄wed Sinai, emi anam ediwak mme akabade Bible mfịn ẹsio enye ẹfep. Emi ama anam ẹfiọk owo emi Christ edide onyụn̄ ekem ye mme itie N̄wed Abasi eken. Utu ke Jesus ndidu ke itie iba ke ukem ini, enye okoto heaven edi ndien ekenyene ndinyọn̄ heaven ke mîbịghike, ‘ọdọk ebịne’ Ete esie.—John 20:17.

Ikpan̄wed Obio Ukara Pope anam ẹfiọk n̄ko mme ufan̄ikọ oro ẹban̄ade se Abasi aduakde aban̄a isọn̄. Se uwụtn̄kpọ kiet mi. King James Version ọdọhọ ke apostle Peter eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke “isọn̄ ye mme utom eke ẹnamde ke enye ẹyeta ikan̄.” (2 Peter 3:10) Mme edikabade en̄wen ẹdọhọ ntre n̄ko, sia ẹkabarede ẹto Ikpan̄wed Alexandria emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ẹkebede m̀mê mbon oro mîbịghike ntre. Emi anam ediwak owo oro ẹkotde Bible ke ofụri esịt ẹnịm ke Abasi oyosobo isọn̄ efep.

Nte ededi, n̄kpọ nte isua 100 mbemiso ẹkewetde Ikpan̄wed Alexandria, Ikpan̄wed Obio Ukara Pope (ye Ikpan̄wed Sinai emi ẹkewetde ke ukem ini oro) ẹkewet ntịn̄nnịm ikọ Peter ẹte ke “isọn̄ ye mme utom emi ẹdude ke esịt ẹyeyarade.” Ndi emi ekem ye mme ikpehe eken ke Bible? Ih! Ata isọn̄ “idisehekede ke nsinsi-nsinsi.” (Psalm 104:5) Do, didie ke ‘ẹdiyararede isọn̄’? Mme itie N̄wed Abasi en̄wen ẹwụt ke “isọn̄” ekeme ndida mban̄a n̄kpọ en̄wen. “Isọn̄” ekeme ndidat esịt, okụt n̄kpọ, onyụn̄ enyek idem. (1 Chronicles 16:31; Psalm 97:4) Mmọdo, “isọn̄” ekeme ndiwọrọ mme owo, m̀mê ubonowo. Ndi idọn̄ke nnyịn esịt ndifiọk ke Abasi idisoboke ekondo nnyịn edi ke ediyayarade onyụn̄ etre kpukpru idiọkido, onyụn̄ osobo mbon oro ẹnamde idiọkido?

“Ayada ke Nsinsi”

Owo ikayakke ẹkụt Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ke ata ediwak isua, ndien ediwak mme andikot Bible ikesiwakke ndifiọk se mme ufan̄ikọ Bible ẹkenen̄erede ẹtịn̄. Edi tọn̄ọ ẹkesio Ikpan̄wed Obio Ukara Pope, enye ye mme Bible eyomfịn oro ẹkabarede ọfọn ẹnam mbon oro ẹmade akpanikọ ẹfiọk se Bible enen̄erede ekpep.

Mme osion̄o n̄wed n̄wet ke eset ẹma ẹsiwak ndisịn ikọ emi ke ikpan̄wed mmọ: “Owo emi ekewetde [n̄wed emi] ayadiahade ke udi, edi se ẹwetde oyodu ke ata ediwak isua.” Mfịn, nnyịn imowụt esịtekọm iban̄a ifịk ifịk mme osion̄o n̄wed emi, kpa ye oro owo mîdiọn̄ọke enyịn̄ mmọ. Edi inen̄ede itoro Andinyene Bible sia enye ekekpeme Bible man odu edisịm emi. Enye ama ọnọ prọfet esie odudu spirit anyan ini ko ete ewet ete: “Mbiet amasat, ediye ikọn̄ onyụn̄ akpa: edi ikọ Abasi nnyịn ayada ke nsinsi.”—Isaiah 40:8.

[Ikọ Idakisọn̄]

^ ikp. 2 Ikpan̄wed emi ke ẹkot n̄ko Ikpan̄wed 1209 Obio Ukara Pope, ndien ediwak nditọ ukpepn̄kpọ ẹsikot enye “B.” Ikpan̄wed emi edi ntọn̄ọ n̄wed eyomfịn. Se ibuotikọ oro “To ke Ikpan̄wed Sịm N̄wed Eset—Nte Bible Akakabarede Edi N̄wed,” ke nsiondi June 1, 2007, eke magazine emi.

[Ekebe ke page 20]

Ndisiak Ini Emi Ẹkewetde Mme Ikpan̄wed

Okposụkedi emi ndusụk mme andision̄o n̄wed n̄wet ẹkewetde usenọfiọn̄ emi mmọ ẹkewetde ẹkụre, ata ediwak ikpan̄wed usem Greek inyeneke usenọfiọn̄. Do, nditọ ukpepn̄kpọ ẹsan̄a didie ẹfiọk ini emi ẹkewetde ikpan̄wed Bible? Kpa nte usem ye ubọkusọ emana kiet ẹdide isio ye eke emana en̄wen, ntre n̄ko ke edi ye ubọkn̄wed. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkesida san̄asan̄a ikpọ abisi usem Greek emi ẹtiede ndọnọ ndọnọ ẹwet n̄kpọ ke n̄kpọ nte isua 1,700 emi ẹkebede, onyụn̄ ebịghi ke ediwak isua ikie. Nditọ ukpepn̄kpọ oro ẹtịn̄de enyịn ẹda mme abisi ikpan̄wed emi owo mîwetke usenọfiọn̄ ẹdomo ye mme ukem abisi oro ke n̄wed en̄wen emi ẹwetde usenọfiọn̄, ẹkeme ndinen̄ede mfiọk ini emi ẹkewetde mme akpa ikpan̄wed.

Edi idịghe kpukpru ini ke ẹkeme ndinam emi. Bruce Metzger, emi edide prọfesọ ke Ufọkn̄wed Ukpep Utom Oku Princeton ọkọdọhọ ete: “Ifọnke ẹnịm isua emi mîyọhọke isua aba ye duop sia owo ekeme ndinyene ubọkn̄wed kiet ke ofụri eyouwem esie.” Ke ntak utọ ndụn̄ọde ntịn̄enyịn oro, ata ediwak nditọ ukpepn̄kpọ ẹnịm ke ẹkewet Ikpan̄wed Obio Ukara Pope ke n̄kpọ nte isua 1,700 emi ẹkebede.