Idiọkn̄kpọ—Nso Ikpụhọrede?

“MBON eyomfịn iyomke-yom ndikop ke idiọkn̄kpọ oro akpa ete ye eka nnyịn ẹkenamde ebe nnyịn. Mmọ inyụn̄ inyịmeke-nyịme ke enyene se ẹkotde idiọkn̄kpọ. . . . Ekeme ndidi mme owo nte Adolf Hitler ye Josef Stalin ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ, edi nnyịn eken inamke.”—The Wall Street Journal.

Nte ikọ oro owụtde, mme owo ẹnyene nsio nsio ekikere ẹban̄a se idide idiọkn̄kpọ mfịn. Ntak-a? Nso ikpụhọrede? Ke nditịm ntịn̄, nso idedi idem idiọkn̄kpọ emi mme owo mîmaha ndinyịme mfịn mi?

Idiọkn̄kpọ edi utọ iba—ndammana idiọkn̄kpọ ye ọkpọkpọ idiọkn̄kpọ. Akpa emi esesịne nnyịn ke iyịp, m̀mê nnyịn imama m̀mê imaha, edi ọyọhọ iba edi n̄kpọ emi isikoide-koi inam. Ẹyak inen̄ede idụn̄ọde orụk idiọkn̄kpọ iba emi.

Ndi Idiọkn̄kpọ Akpa Ete ye Eka Nnyịn Enen̄ede Ebe Nnyịn?

Bible ọdọhọ ke idiọkn̄kpọ oro akpa ete ye eka nnyịn ẹkenamde ama ebe kpukpru owo. Mmọdo, kpukpru nnyịn ikadada unana mfọnmma imana. Bible ọdọhọ ete: “Kpukpru ukwan̄ido edi idiọkn̄kpọ.”—1 John 5:17.

Edi ndidọhọ ke kpukpru owo ẹkedada unana mfọnmma ẹmana ke ntak idiọkn̄kpọ emi ẹkenamde ko ke ata eset in̄wan̄ake ediwak mme aka ufọkabasi, mmọ inyụn̄ inyịmeke oro. Edward Oakes, prọfesọ emi esikpepde n̄kpọ aban̄a ido ukpono, ọdọhọ ete: “Esikpa ata ediwak owo idem ndikop nte ufọkabasi ekpepde ke ikadada idiọkn̄kpọ imana, ndusụk owo isinyịmeke, ndusụk ẹsinyịme ke inua kpọt, edi nte mmọ ẹdude uwem edi ata isio.”

Se mme ufọkabasi ẹkpepde ẹban̄a idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn edi ntak kiet emi anamde ọsọn̄ mme owo ndinyịme ke enye ama ebe nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke Esop obio Trent (1545-1563), owo ekededi emi ọkọdọhọde ke ifọnke ẹnịm nseknditọ baptism man ẹyet idiọkn̄kpọ mmọ ẹfep, ufọkabasi ama obiom utọ owo oro ikpe. Mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹkedọhọ ke edieke nsekeyen akpade mbemiso ẹnịmde enye baptism, ke idiọkn̄kpọ esie oro owo mîkeyetke ifep do idiyakke enye ekeme ndidụk n̄kesịm iso Abasi ke heaven ke nsinsi nsinsi. Calvin ama akam ekpep ete ke nseknditọ ‘ẹdada ubiomikpe ke idịbi eka mmọ ẹdimana.’ Enye ọkọdọhọ ke idiọkn̄kpọ oro mmọ ẹdade-da ẹmana okpon tutu ‘Abasi ada mmọ nte mbubiam.’

Ata ediwak owo ẹsida nseknditọ nte mbon emi mîduehe n̄kpọ ndomokiet, ndien emi anam ọsọn̄ mmọ ndinịm ke nseknditọ ẹkpenyene ndibọ ufen ke ntak idiọkn̄kpọ emi mmọ ẹkedade-da ẹmana. Imekeme ndikụt ntak emi utọ ukpepn̄kpọ ido ukpono emi anamde mme owo ẹkûyoyom ndikop n̄kpọ mban̄a idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn. Ke nditịm ntịn̄, ndusụk  ikpọ owo ufọkabasi ikemeke ndidọhọ ke nsekeyen emi mînaha baptism edika ikan̄ hell. Mmọ ikọfiọkke se ẹkpekpepde ẹban̄a ebiet emi nsekeyen edikade. Ufọkabasi Catholic eset ama ekpep ke ata ediwak isua ke ukpọn̄ nseknditọ oro mîkanaha baptism mbemiso ẹkpade ẹsidu ke Limbo, okposụkedi emi mîkakabakede idi ukpepn̄kpọ ufọkabasi. *

N̄kpọ en̄wen oro akanamde mme owo ẹkûnịm idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn edi ke mbon akwaifiọk, ntaifiọk, ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ke n̄kpọ nte isua 200 emi ẹkebede ẹma ẹtọn̄ọ ndifan̄a ke mme mbụk emi ẹdude ke Bible idịghe akpanikọ. Darwin ndidọhọ ke owo okoforo oto unam anam ediwak owo ẹda mbụk Adam ye Eve nte n̄ke. Emi anam ediwak owo ẹda Bible nte n̄wed emi mme andiwet ẹkewetde ekikere ye ido obio mmọ utu ke ndida enye nte Ikọ Abasi.

Emi anam mme owo ẹda didie ukpepn̄kpọ oro aban̄ade idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn? Ke akpanikọ, edieke ẹnamde mme aka ufọkabasi ẹnịm ke mbụk Adam ye Eve edi n̄ke, ọwọrọ ke mmọ idinịmke ke Adam ye Eve ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ. Idem mbon oro ẹnịmde ke mme owo ẹsinam ndudue ẹda ke ẹtetịbi mbụk oro aban̄ade idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn man ẹnọ ntak emi mme owo mîfọnke ima.

Ẹyak ineme idiọkn̄kpọ akpa ete ye eka nnyịn adan̄aoro. Edi nso kaban̄a emi ẹdọhọde ke ọkpọkpọ idiọkn̄kpọ nnyịn—emi mîsan̄ake n̄kpọ ye idiọkn̄kpọ oro ikadade-da imana—esiyat Abasi esịt?

Ndi Enen̄ede Edi Idiọkn̄kpọ?

Ke ini ẹsibụpde mme owo m̀mê nso idi ọkpọkpọ idiọkn̄kpọ, ediwak owo ẹsikere ẹban̄a se Ibet Duop akpande—uwotowo, unana edinam akpanikọ, idiọk udọn̄ idan̄, use, uyịpinọ, ye ntre ntre eken. Ido ukpono ẹkesikpep ke edieke owo anamde mme orụk idiọkn̄kpọ emi, edi ikabakede esịt mbemiso akpade, ke ẹyetụhọde utọ owo oro ke nsinsi ke ikan̄ hell. *

Ufọkabasi Catholic ẹdọhọ ke edieke owo mîyomke ẹtụhọde imọ ntre, ke ana enye ayararede idiọkn̄kpọ esie ọnọ oku, emi mmọ ẹdọhọde ke enyene odudu ndifen idiọkn̄kpọ owo. Edi ata ediwak mbon Catholic ẹda ediyarade idiọkn̄kpọ, edifen nnọ, ye owo ndinam n̄kpọ man owụt ke imatua n̄kpọfiọk nte n̄kpọ eset. Ke uwụtn̄kpọ, ndụn̄ọde oro ẹkenamde ke ndondo emi owụt ke owo itiokiet ke otu mbon Catholic  duop ke Italy isiyarakede aba idiọkn̄kpọ mmọ inọ oku.

Do, ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke nte mme ufọkabasi ẹkpepde mme owo ẹban̄a ọkpọkpọ idiọkn̄kpọ ye utịp esie inamke mme owo ẹtre ndinam idiọkn̄kpọ. Ediwak mme aka ufọkabasi idaha aba mme orụk n̄kpọ oro ẹkpande ke Ibet Duop nte idiọkn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹkere ke inyeneke se idiọkde edieke akparawa ye n̄kaiferi emi ẹmade idemmọ ẹnyenede ẹbuana, ama akam edi mmọ ifịnake owo en̄wen.

Etie nte ntak kiet emi anamde ẹkere ntre edi ke mbon oro ẹnamde n̄kpọ emi inen̄ekede ifiọk se ẹkpepde mmọ ẹban̄a idiọkn̄kpọ. Ke nditịm ntịn̄, ọsọsọn̄ ediwak owo ndinịm ke Abasi ima oyotụhọde mme anamidiọk ke nsinsi ke ikan̄ hell. Ndien etie nte utọ eyịghe emi anam mme owo ẹda “idiọkn̄kpọ” didie didie. Edi odu mme n̄kpọ en̄wen emi mîyakke mme owo ẹfiọk se idide idiọkn̄kpọ.

Ẹsịn Nti Ido Eset

Se iketịbede ke isua ikie ifan̄ emi ẹbede ẹnen̄ede ẹkpụhọde ererimbot ye nte mme owo ẹkerede n̄kpọ. Ekọn̄ ofụri ererimbot iba, anana-ibat n̄kpri ekọn̄, ye ediwot ofụri orụk ẹmenam mme owo ẹkere m̀mê ufọn nti ido eset? Mmọ ẹsibụp ẹte, ‘Ndi owụt ifiọk owo ndidu uwem ke eyo ntatenyịn emi edi enịm mme edumbet emi ẹkebọpde ko ke eset, emi mînyeneke ebuana ndomokiet ye ido idahaemi?’ Ediwak mbon emi ẹdọhọde ke owo enyene ndikere n̄kpọ nnọ idem ye mme ekpepn̄kpọ mban̄a ido uwem ẹdọhọ ke iwụtke ifiọk. Mmọ ẹkere ke akpana mme owo ẹkpọn̄ ndusụk edumbet eset oro mîyakke owo anam se amade ye mme nsunsu ekikere, ẹnyụn̄ ẹka n̄wed man ẹkeme ndida ofụri ukeme mmọ nnam n̄kpọ.

Utọ ekikere emi enen̄ede adian̄ade mme owo ọkpọn̄ Abasi. N̄kpata owo ifan̄ ẹsika ufọkabasi ke ediwak idụt ke Europe. Ata ediwak owo efen efen inyeneke akpan n̄kpọ emi ẹtuakde ibuot ẹnọ, ndien ediwak owo ẹnen̄ede ẹnam ẹfiọk ke imasua se mme ufọkabasi ẹkpepde, ẹnyụn̄ ẹda mme ukpepn̄kpọ emi nte n̄kpọ imam. Edieke edide mme owo ẹkefoforo ẹto unam, Abasi inyụn̄ idụhe, ọwọrọ idiọkn̄kpọ inyụn̄ idụhe nan̄a.

Mbiara ido uwem ama odu etieti ke mme idụt Edem Usoputịn ke n̄kpọ nte isua 100 emi ẹkebede, ndien emi ama anam mme owo ẹse idan̄ ke isio isio usụn̄. Nditọ ufọkn̄wed ndiwụt iyatesịt mmọ, mme n̄ka isio ido uwem, ye mme ibọk ukpan uyomo idịbi emi mbiausọbọ ẹnọde  ẹtịp ẹsịn ke mme owo ndisịn se ẹkedade nte nti ido uwem. Ikebịghike, owo ikenyịmeke aba mme edumbet Bible. Obufa emana ẹma ẹnyene obufa ido uwem ye obufa usụn̄ emi ẹsede idiọkn̄kpọ. Ewet n̄wed kiet ọdọhọ ke ọtọn̄ọde ke ini oro ke “n̄kukụre ibet ekedi ibet ima”—emi ẹkụtde ke nte mme owo ẹnen̄erede ẹma oburobụt ido.

Ido Ukpono Emi Ẹkwọrọde Se Mme Owo Ẹmade Ndikop

Magazine Newsweek eketịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ntem aban̄a nte n̄kpọ emi etiede ke United States ete: “Ediwak mme ọkwọrọ ederi ẹmia mbuba ndikwọrọ se mme owo ẹmade ndikop mbak mme owo ẹdikpọn̄ ufọkabasi mmọ.” Mmọ ẹkere ke edieke mmimọ ikade iso ikwọrọ ite mmọ ẹdu eti uwem, ke ikọt mmimọ idimaha aba ndidi ufọkabasi. Mme owo isimaha ndikop ke akpana mmimọ isụhọde idem, ifara ke idem, inyụn̄ idu eti uwem m̀mê ke akpana inam se ubieresịt mmimọ etemede mmimọ inyụn̄ ikabade esịt itre idiọkn̄kpọ mmimọ. Ntem, ediwak ufọkabasi ẹkwọrọ etop emi Chicago Sun-Times ọdọhọde “ke mmọ ẹkere ke edi ukwọrọikọ mme Christian, edi enen̄ede aban̄a enyene-idem [ẹnyụn̄] ẹkpọn̄ ndikwọrọ gospel.”

Emi anam ẹnyene orụk ido ukpono emi ẹtịn̄de nte Abasi etiede ke usụn̄ oro mmọ ẹmade, mme ufọkabasi emi owo mîkwọrọke iban̄a Abasi ye se enye oyomde, edi ẹkwọrọ ẹban̄a mme owo ye se mmọ ẹkpenamde man ẹnen̄ede ẹnọ idemmọ uku. Akpan uduak oro ẹnamde emi edi man ẹyụhọ udọn̄ ikọt mmọ. Emi anam ẹnyene mme ido ukpono emi mînyeneke akpan ukpepn̄kpọ. The Wall Street Journal obụp ete: “Nso ndien ida itie emi mme edumbet ido uwem Christian ẹkesidude? N̄kukụre ‘ibet’ ido uwem edi ke ana owo enyịme se mbon en̄wen ẹnamde.”

Emi anam mme owo ẹnyene edu emi anamde mmọ ẹda ido ukpono ekededi oro etịn̄de se mme owo ẹmade ndikop nte eti ido ukpono. The Wall Street Journal ọdọhọ ke owo emi enyenede orụk ekikere emi “ekeme ndidụk ido ukpono ekededi, ama akam edi inyeneke akpan ibet oro ẹyomde enye enịm—esịn udọn̄ ọnọ enye edi isuaha inọ enye.” Ndien mme ufọkabasi ke idemmọ ẹben̄e idem ndida mme owo “ukem ukem nte mme owo ẹtiede,” isianke mmọ nte ẹkpedude uwem.

Kpukpru emi ekeme ndinam mme andikot Bible ẹti ntịn̄nnịm ikọ oro apostle Paul ekewetde ke eyo mme apostle. Enye ọkọdọhọ ete: “Ini eyedi eke mmọ mîdibọhọ eti ukpepn̄kpọ, edi, mmọ ẹyekọ mme andikpep ẹnọ idemmọ man ẹkop se utọn̄ mmọ ẹmade ndikop, nte ekemde ye mme udọn̄ idemmọ; ẹyenyụn̄ ẹwọn̄ọde utọn̄ ẹkpọn̄ akpanikọ.”—2 Timothy 4:3, 4.

Ke ini mme adaiso ido ukpono ẹnyịmede ẹnam idiọkn̄kpọ, ẹdọhọde ke idiọkn̄kpọ idụhe, ẹnyụn̄ ẹtịn̄de “se utọn̄” mbon esop mmọ “ẹmade ndikop” utu ke ndisian mmọ se Bible etịn̄de, mmọ ẹnam mme owo akwa ibak. Utọ etop oro edi nsu ye akwa afanikọn̄. Enye edi ediyụrọde kiet ke otu akpan ukpepn̄kpọ Ido Ukpono Christ. Idiọkn̄kpọ ye edifen nnọ ẹdi ata akpan n̄kpọ ke eti mbụk oro Jesus ye mme apostle esie ẹkekpepde. Mbọk kot ibuotikọ oro etienede man okụt nte emi edide akpanikọ.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 7]

Ido ukpono oro ẹtịn̄de se mme owo ẹmade ndikop ada idiọk edi

[Ekebe ke page 6]

Idiọkn̄kpọ? “Imokpon Ibe Oro”

▪ “Kiet ke otu akakan mfịna ufọkabasi mfịn edi n̄kpọ emi. Nnyịn ikwe aba idem nnyịn nte ‘mme anamidiọk’ oro ẹyomde ẹfen ẹnọ. Ekeme ndidi idiọkn̄kpọ ekesidi mfịna, edi idahaemi imokpon ibe oro. Ke ntre, ke adan̄aemi ufọkabasi ẹnyenede usọbọ ẹnọ mfịna idiọkn̄kpọ, enye idịghe mfịna ke enyịn ata ediwak mbon America—ke nsụhọde n̄kaha, idịghe akwa mfịna.”—John A. Studebaker, Jr., emi esiwetde n̄kpọ aban̄a ido ukpono.

▪ “Mme owo ẹsidọhọ ẹte: ‘N̄kpama ami ke idemmi ye mbon en̄wen inyene ata eti ido uwem, edi mmọfiọk ke kpukpru nnyịn idi owo, ntre nnam se n̄kemede.’ Nnyịn iyom edumbet ido uwem oro imade ndinịm, enye emi edide idiọkke ikaha inyụn̄ inen̄ekede ifọn, emi nnyịn ikerede ke imanam ọfọn. Nnyịn imesitem efak. Nnyịn isibonke n̄kpọisan̄ ke usụn̄. Edi ama edi ikpọ idiọkn̄kpọ, nnyịn iyomke nditịn̄ mban̄a mbon oro.”—Albert Mohler, etubom Ufọkn̄wed Ukpep Utom Oku Southern Baptist.

▪ “Mme owo ẹda n̄kpọ emi ekesinamde mmọ bụt ke akpa ẹtan̄ ase idahaemi: mme ete ye eka ẹsịn udọn̄ ẹnọ nditọ ẹte ẹtan̄ idem, ke emi anam owo enyene uku; otu mme etemudia ke France ẹma ẹwet n̄wed ẹnọ Obio Ukara pope ẹte ke uma udia idịghe idiọkn̄kpọ. Isịnenyịn anam mme owo ẹnen̄ede ẹma ọwọrọetop usụn̄ usuanetop. Idiọk udọn̄ idan̄ ke ẹda ẹsuan etop n̄kpọurua; ẹte ke idiọkke owo ndiyat esịt edieke owo eduede enye. Esidọn̄ mi ndifu ifu ata ediwak usen.”—Nancy Gibbs, ke magazine Time.

[Ndise ke page 5]

Ediwak owo mfịn ẹda mbụk Adam ye Eve nte n̄ke