Ndiọkn̄kan Ikpe Emi Akanam Ẹkpede

IWAKKE ikpe eset oro ẹdiọn̄ọde nte enye emi. Ofụri Gospel mbinan̄ ẹtịn̄ nte ẹkemụmde Jesus Christ, ẹkekpede ikpe esie, ye nte ẹkenyụn̄ ẹwotde enye. Ntak emi ikpe emi ekpebehede fi? Koro Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ẹti n̄kpa imọ, ndien ikpe emi okosụn̄ọ ke n̄kpa esie emi. N̄ko, ana nnyịn ifiọk m̀mê se ẹketịn̄de ẹdian Jesus ẹkedi akpanikọ. N̄kpọ efen edi nte ke Jesus ndikenyịme ndikpa enen̄ede enyene ufọn ọnọ nnyịn idahaemi oyonyụn̄ enyene ke ini iso.—Luke 22:19; John 6:40.

Rome akakara Palestine ke ini ẹkekpede ikpe Jesus. Mbon Rome ẹma ẹyak mme adaiso ido ukpono Jew ẹda ibet mmọ ẹbiere ikpe ẹnọ mme Jew edi etie nte ikọnọhọ mmọ odudu ndiwot mme abiatibet. Ntre, mme asua Jesus emi ẹkedide mme adaiso ido ukpono Jew ẹkemụm Jesus edi mbon Rome ẹkewot enye. Ukwọrọikọ Jesus ama esuene ido ukpono mmọ tutu mmọ ẹbiere ndiwot Jesus. Edi mmọ ẹkeyom etie nte ke Jesus akabiat ibet. Ata akwa ekpeibet kiet ama odụn̄ọde ofụri se mmọ ẹkenamde  onyụn̄ ọdọhọ ke emi ekedi “ndiọkn̄kan ubiatibet ke ofụri emana.” *

Ubiatibet ke Ini Ẹkpede Ikpe Jesus

Ẹkot ibet emi Moses ọkọnọde nditọ Israel “akakan ibet emi akanam ẹnọde.” Edi mbemiso edisịmde eyo Jesus, mme rabbi emi ẹkesimade ndinọ ibet ke kpukpru n̄kpọ ẹma ẹdian akpakịp ibet en̄wen ke Ibet Moses, ndien ẹma ẹwet ndusụk ibet emi ke Talmud. (Se ekebe oro,  “Ibet Mme Jew ke Eset,” ke page 20.) Ndi nte ẹkekpede ikpe Jesus ama ekem ye mme ibet emi? Ndi ẹkeka ẹkemụm Jesus ke ntak emi owo iba ẹkekade esop ẹketịn̄ akpan idiọkn̄kpọ emi enye akanamde?

Nnennen n̄kpọ emi akpakanamde ẹmụm enye edi oro. Ini oro ke Palestine, ekesidi owo ama ekere ke owo edue ibet, enye emen eketịn̄ ke esop. Esop ikesikotke owo ikpe edi ẹkesikpe ikpe mme owo oro ẹdade ẹdi esop. Mbon emi ẹkekụtde nte owo anamde idiọkn̄kpọ ẹkesida owo ẹka esop. Ẹkesitọn̄ọ ndikpe ikpe owo ke ini ikọ ntiense owo iba ẹkemde ye eken. Ikọ mme ntiense emi ẹkesinam ẹkot owo ikpe ẹnyụn̄ ẹka ẹkemụm owo. Owo ikesinyịmeke owo kiet kpọt etie ntiense. (Deuteronomy 19:15) Edi eke Jesus, mme Jew ẹkeyoyom nte ẹkpesan̄ade ẹwot enye. Ndien ke ini emi ifet ekebererede—ke okoneyo “emi otuowo mîdụhe ikpere,” mmọ ẹma ẹmụm enye.—Luke 22:2, 5, 6, 53.

Ke ini ẹkemụmde Jesus, owo ikenyeneke se ẹtịn̄de ẹdian enye. Ekedi ke ẹma ẹkemụm enye ẹma ke mme oku ye mbon Sanhedrin—kpa akwa esop mme Jew—ẹketọn̄ọ ndiyom mme ntiense nditịn̄ ikọ ndian enye. (Matthew 26:59) Ndien ntiense iba emi mmọ ẹkedade ẹdi iketịn̄ke uyo ikọ kiet. Edi ikedịghe utom esop ndiyom mme ntiense. Taylor Innes emi edide ekpeibet ye ewet n̄wed ọdọhọ ke edi “ata idiọk ibak owo ndikpe ikpe n̄kpa nnọ owo ke ini owo mîbemke iso itịn̄ akpan idiọkn̄kpọ emi owo oro anamde.”

Mbon ntịme emi ẹkemụmde Jesus ẹma ẹda enye ẹka ufọk Annas, akani Akwa Oku, ndien enye ama obụp Jesus mbụme. (Luke 22:54; John 18:12, 13) Annas ama ofụmi ibet emi ọdọhọde ẹkûkpe ikpe n̄kpa okoneyo. N̄ko ikpe Jesus ekpekedi ke esop, owo ikpekeberike-beri usụn̄ inam ndụn̄ọde ye enye. Jesus ama ọdiọn̄ọ ke mbụme emi Annas okobụpde imọ ikekemke ye ibet, ntre enye obụp ete: “Ntak emi afo obụpde mi mbụme? Bụp mbon oro ẹkekopde se n̄ketịn̄de nnọ mmọ. Sese! Mmọ emi ẹfiọk se n̄ketịn̄de.” (John 18:21) Idịghe Jesus ke Annas okpokobụp mbụme, mme ntiense ke enye okpokobụp. Idụhe eti ebiereikpe emi ikọ Jesus mîkpokotụkke inam enye anam nnennen n̄kpọ, edi Annas ikoyomke ndikpe edinen ikpe.

Se Jesus eketịn̄de akakam ananam owoekọn̄ kiet asiak enye ufia ndien idịghe n̄kukụre ini emi ẹkefiomode enye edi emi okoneyo oro. (Luke 22:63; John 18:22) Ibet emi ẹkenọde ẹban̄a mme obio ubọhọ ke Numbers ibuot 35 ọdọhọ ke ikanaha ẹfiomo owo emi efehede edi tutu ẹdiọn̄ọ akpan idiọkn̄kpọ emi enye anamde. Ntre ke ẹkpekenam ye Jesus.

Ekem ẹda enye ẹka ufọk Caiaphas Akwa Oku, ẹnyụn̄ ẹka iso ẹkpe ikpe esie okoneyo oro kpa ye emi ibet mîkenyịmeke emi. (Luke 22:54; John 18:24) Mme oku ẹma ẹbiat ibet efen do—ẹsasan̄a ẹyom “ntiense nsu nditịn̄ ikọ ndian Jesus man ẹkpewot enye,” edi mme ntiense emi iketịn̄ke uyo ikọ kiet. (Matthew 26:59; Mark 14:56-59) Mmọdo akwa oku emi ama oyom se akpanamde man Jesus etịn̄ ikọ esịn idem ke mfịna. Enye ama obụp ete: “Nte afo ubọrọke ikọ ndomokiet? Nso ke mmọ emi ẹtịn̄ ẹdian fi?” (Mark 14:60) Idịghe ekpeibet nte enye okpobụp utọ mbụme emi. Innes emi iketịn̄de iban̄a ọdọhọ ke Annas “ndikobụp utọ mbụme emi man enyene se adade obiom Jesus ikpe ekedi ata ubiatibet.”

 Mmọ ẹma ẹdikụt se ẹdade ẹbiom enye ikpe do ndien koro ke ini mmọ ẹkebụpde enye m̀mê enye “edi Christ Eyen Andinyene Itoro,” Jesus ama ọbọrọ ete: “Ndi enye; mbufo ẹyenyụn̄ ẹkụt Eyen owo nte etiede ke ubọk nnasia odudu onyụn̄ edide ke obubịt enyọn̄.” Mme oku ẹkedọhọ ke enye osụn̄i Abasi ke nditịn̄ emi, ntre “kpukpru mmọ ẹbiom enye ikpe ẹte odot n̄kpa.”—Mark 14:61-64. *

Ibet Moses ọkọdọhọ ẹsikpe ikpe ke eferife. (Deuteronomy 16:18; Ruth 4:1) Edi ẹkededịbe ẹkpe ikpe Jesus. Idụhe ekpeibet ndomokiet emi akadade ye Jesus, owo ikonyụn̄ iyakke owo ndomokiet etịn̄ ikọ anyan̄a enye. Owo ikoyomke ndifiọk m̀mê Jesus akakam edi Messiah nte enye eketịn̄de, m̀mê ndinọ enye ifet ndida mme ntiense esie ndi esop. Owo ikonyụn̄ ibatke m̀mê mme ebiereikpe ifan̄ iyom ẹwot Jesus m̀mê ifan̄ mîyomke ẹwot enye.

Ke Iso Pilate

Sia etiede nte owo ikọnọhọ mme Jew odudu ndiwot Jesus, mmọ ẹma ẹda enye ẹbịne Pontius Pilate, owo ukara Rome. Akpa mbụme emi Pilate okobụpde ekedi: “Nso edori ikọ ke mbufo ẹdori owo emi?” Mme Jew ẹma ẹfiọk ke ndidọhọ ke Jesus osụn̄i Abasi iwọrọke n̄kpọ ndomokiet inọ Pilate, ntre mmọ ẹma ẹdomo ndinam enye owot Jesus ye unana edidụn̄ọde nse se inamde ẹda enye edi. Ntak edi oro mmọ ẹkedọhọde ete: “Edieke owo emi mîkpedịghe anamidiọk, nnyịn ikpayakke enye isịn fi ke ubọk.” (John 18:29, 30) Pilate ikoyomke ndikop utọ ikọ oro, ntre emi ama anam mme Jew ẹyom ikọ en̄wen ẹdori Jesus, ẹte: “Nnyịn imokụt owo emi nte abiatde idụt nnyịn onyụn̄ akpande ete ẹkûkpe tax ẹnọ Caesar onyụn̄ ọdọhọde ete ke imọ idi Christ edidem.” (Luke 23:2) Omokụt do nte mme Jew ẹkesọpde-sọp ẹkpụhọ inua ẹkabade ẹdọhọ ke Jesus oyom iduọ ukara.

Ndidọhọ ke Jesus ‘iyakke ẹkpe tax’ ekedi ata nsu, ndien mme osu nsu emi ẹma ẹfiọk oro n̄ko. Jesus akakam ọdọdọhọ mme mbet esie ẹsikpe tax. (Matthew 22:15-22) Nso kaban̄a ndidọhọ ke enye ọdọhọ ke idi Edidem? Onyụn̄ edi Pilate okokụt Jesus, ọdiọn̄ọ ke utọ owo emi ikereke-kere ndinam ukara Rome ibak. Ntre enye ama ọdọhọ ete: “Ami n̄kwe enye ndudue ke idem.” (John 18:38) Pilate okosụk etịn̄ emi ke ofụri ini emi enye ekekpede ikpe Jesus.

Pilate ama odomo ndisana Jesus nyak ke ini Passover koro ini emi ke ẹkesisana mbon n̄kpọkọbi ẹyak. Edi enye ama akabade asana Barabbas emi akakam oyomde iduọ ukara onyụn̄ edide owotowo ayak.—Luke 23:18, 19; John 18:39, 40.

Pilate ama afiak odomo ndisana Jesus nyak onyụn̄ anam se enye ekerede ke ayanam esịt osụhọ mme Jew. Enye ama anam ẹmia Jesus, onyụn̄ ayak mbonekọn̄ ẹyara enye anyanya  n̄kukịm, ẹsịne enye ewụra uduot mmọn̄ibọn̄, ẹnyụn̄ ẹsak enye nsahi. Ekem afiak ọdọhọ ke imọ ikwe ndudue ke idem Jesus. Eketie nte n̄kpọ eke enye ọdọhọde mme oku oro ete: ‘Ndi emi isụk ikemke?’ Ekeme ndidi enye ekekere ke edidi mmọ ẹma ẹkụt orụk ufen emi mbon Rome ẹmiade Jesus, ke mbọm esie ayanam mmọ, ke mmọ idinyụn̄ iyomke ẹwot enye aba. (Luke 23:22) Edi emi iketiehe mmọ nte n̄kpọ ndomokiet.

“Pilate [ama] aka iso oyom nte akpasanade [Jesus] ayak. Edi mme Jew ẹfiori ẹte: ‘Edieke asanade owo emi ayak, afo udịghe ufan Caesar. Owo ekededi eke enịmde idem ke edidem etịn̄ n̄kpọ adian Caesar.’” (John 19:12) Tiberius ekedi Caesar ini oro, ndien enye ama esiwot owo ekededi emi enye ekerede ke ọsọn̄ ibuot ye imọ—idem ekpededi akwa owo ukara. Pilate ikoyomke emi etịbe ọnọ imọ, akpan akpan emi edinam esie ama akayayat mme Jew esịt mi. Ndịk ama anam Pilate etieti koro enye ekekere ke ẹmọn̄ ẹda imọ ẹnọ. Ntre enye ayak Jesus emi mîkeduehe n̄kpọ ndomokiet ọnọ man ẹda ẹkewot.—John 19:16.

Mme Ekpeibet Ẹfiak Ẹdụn̄ọde Ikpe Emi

Ediwak mbon oro ẹsiwetde n̄kpọ ẹban̄a nte ẹkekpede ikpe ẹfiak ẹdụn̄ọde nte ẹkekpede ikpe Jesus ke mme Gospel. Mmọ ẹkụt ke ẹma ẹnen̄ede ẹkwan̄ ikpe emi. Ekpeibet kiet ọdọhọ ke “ndikekpe ikpe emi nnyụn̄ mbiere okoneyo okoneyo ekedi edibiat ibet mme Hebrew ye se ededi oro ẹkotde ibet.” Ata akwa ekpeibet kiet ọdọhọ ete: “Ẹma ẹnen̄ede ẹkwan̄ ikpe tutu edi se ẹdọhọde ke mme ebiereikpe emi ẹkewot Jesus.”

Kpa ye oro Jesus mîkeduehe, enye ama enyịme ndikpa man anyan̄a mbon n̄kopitem. (Matthew 20:28) Enye ama enen̄ede ama se inende tutu enyịme ndikpa kpa ye oro ikpe n̄kpa esie ekedide ndiọkn̄kan ikpe emi akanam ẹkpede. Enye akanam emi ke ntak nnyịn emi idide mme anamidiọk. Ikpanaha idedei ifre emi.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

 [Ekebe/Ndise ke page 20]

 Ibet Mme Jew ke Eset

Ibet mme Jew emi ẹkewetde ke eset ọdọn̄ọ mme ibet oro ẹtienede mi:

▪ Ke ikpe n̄kpa, akana ẹbem iso ẹse m̀mê usụn̄ odu ndinyan̄a owo oro ẹkpede ikpe ẹnọ

▪ Mme ebiereikpe ẹkenyene ndisịn ofụri ukeme nse m̀mê imekeme ndinyan̄a owo oro

▪ Mmọ ẹkenyene nditịn̄ ikọ nnyan̄a owo emi ẹkpede ikpe ẹnọ, idịghe nditịn̄ ikọ mbiat enye

▪ Ẹma ẹnen̄ede ẹnam mme ntiense ẹfiọk ke uwem owo oro esịne mmọ ke ubọk

▪ Owo ikesiyakke ntiense kiet okop se ntiense enye eken etịn̄de

▪ Ikọ mme ntiense ẹkenyene ndidu ke n̄kemuyo ke kpukpru n̄kpọ—utọ nte usenọfiọn̄, ebiet, ini emi n̄kpọ eketịbede, ye ntre ntre

▪ Ẹkenyene ndikpe ikpe n̄kpa mbiere ini emi eyo mîfụkke owo idem

▪ Ikanaha ẹkpe ikpe n̄kpa ke usen emi esierede Sabbath m̀mê usọrọ

▪ Ẹkesitọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹbiere ikpe oro ekpedide ikpe n̄kpa kpa usen oro ẹtọn̄ọde ikpe edieke ẹkụtde ke ikpe eyetebe owo oro, edi edieke ẹkụtde ke ikpe iditebeke enye, ẹkenyene ndibiere ikpe oro ke ndan̄nsiere nnyụn̄ n̄wot enye

▪ Mme ebiereikpe 23 ke nsụhọde n̄kaha ẹkesikpe ikpe n̄kpa

▪ Ebiereikpe kiet kiet—ọtọn̄ọde ke n̄kprin̄kan—ekenyene nditịn̄ m̀mê akpana ẹtebe owo ikpe m̀mê ẹbiom enye ikpe; mme scribe ẹkenyene ndiwet se owo mmọ kiet kiet etịn̄de

▪ Edieke mme ebiereikpe emi ẹdọhọde ẹtebe owo ikpe ẹdade owo kiet ẹwak ẹkan mbon emi ẹdọhọde ẹwot enye, ẹkenyene nditebe owo oro ikpe. Owo ikesibiereke n̄kpa inọ owo ibọhọke mme ebiereikpe emi ẹdọhọde ẹbiere n̄kpa ẹnọ enye ẹda owo 2 ẹwak ẹkan mbon emi ẹdọhọde ẹsana enye ẹyak. Edi edieke ẹdade kiet kpọt ẹwak ẹkan, ẹkenyene ndidian ebiereikpe iba en̄wen tutu ẹnyene se ẹyomde

▪ Ẹkenyene ndibiat ikpe mfep edieke mîdụhe ebiereikpe ndomokiet emi ọdọhọde etebe owo ikpe; ẹkesida utọ ikpe emi “nte odu”

Ubiatibet ke Ini Ẹkpede Ikpe Jesus

▪ Esop ikokopke ikọ ito Jesus m̀mê mme ntiense esie

▪ Idụhe ekpeibet ndomokiet emi okodomode ndinyan̄a Jesus; kpukpru mmọ ẹkedi mme asua esie

▪ Mme oku ẹkeka ẹkeda mme ntiense nsu ẹdibiere n̄kpa ẹnọ Jesus

▪ Ẹkekpe ikpe Jesus okoneyo, ndien ẹkebeberi usụn̄

▪ Ẹkebiere ikpe Jesus kpa usen emi ẹtọn̄ọde ikpe, okoneyo emi ekesierede usen usọrọ

▪ Inyeneke akpan n̄kpọ ndomokiet emi ẹkedoride Jesus mbemiso ẹkade ẹkemụm enye

▪ Ẹkedọhọ ke Jesus “osụn̄i Abasi” ke ndidọhọ ke idi Messiah, edi idụhe eke okodụn̄ọrede ese m̀mê enye akam etịn̄ akpanikọ

▪ Ẹma ẹsọsọp ẹkpụhọde inua ke ini ẹkemende enye ẹsịm iso Pilate

▪ Ẹkedodori enye kpukpru se ẹketịn̄de

▪ Pilate ama okụt ke Jesus iduehe, edi osụk ayak ẹwot enye

[Ekebe ke page 22]

Mme Ntiense Ẹkeme Ndikama Iyịp

Man ẹwụt adan̄a nte uwem ọsọn̄de urua, esopikpe mme Jew ẹma ẹsidọhọ mbon emi ẹtiede ntiense ke ikpe n̄kpa mbemiso mmọ ẹtịn̄de ikọ ẹte:

“Ekeme ndidi ẹyom nditịn̄ se ẹkerede ke ama etịbe, se ẹkekopde, mîdịghe se owo emi okokụtde n̄kpọ emi eketịn̄de ọnọ owo en̄wen; mîdịghe, ekeme ndidi ke ẹkere ke esịt mbufo ẹte, ‘owo emi okokụtde n̄kpọ emi eketịn̄ ọnọ nnyịn.’ Mîdịghe, ekeme ndidi mbufo ifiọkke ke iyobụp mbufo ediwak mbụme, inen̄erede idụn̄ọde man ifiọk akpanikọ. Iyom ndinam mbufo ẹfiọk ẹte ke ikpe isọn̄ ye ufọk itiehe nte ikpe n̄kpa. Owo ekeme ndikpe okụk ke ikpe isọn̄ ye ufọk ọbọhọ. Edi ke ikpe n̄kpa, ntiense nsu akama iyịp owo emi ẹwotde ke ini enye mîduehe, ye eke kpukpru nditọ emi enye ekpenyenede.’—Talmud Eke Babylon, Sanhedrin, 37a.

Ndien edieke ẹbierede n̄kpa ẹnọ owo oro, mme ntiense oro ẹkenyene ndida ubọk mmọ n̄wot enye.—Leviticus 24:14; Deuteronomy 17:6, 7.