N̄kpọ Itiaba Emi Ẹkedude ke Eti Isọn̄

BIBLE ọdọhọ ke isọn̄ Israel eketie obot obot, enyene mme itịghede, mme unaisọn̄, idịm ye akpa. Usụk usụk ekedi desat, edere edere edi obot emi snow esidepde. Kpukpru emi ye nsio nsio idaha eyo ẹkenam isọn̄ emi ọfọn n̄kpọ, ndien emi ama anam mmọ ẹnyene nsio nsio orụk udia. Ke ini Moses eketịn̄de n̄kpọ aban̄a “eti isọn̄” emi ẹnịmde ẹnọ nditọ Israel, enye ọkọdọhọ ke isọn̄ emi edi “isọn̄ wheat ye barley ye vine ye fig ye pomegranate, isọn̄ aran olive ye aranọkwọk.” Omokụt do ke Moses ama asiak akpan n̄kpọ itiaba emi ẹkedude ke isọn̄ oro.​—Deuteronomy 8:7, 8.

Ke ini ke ini, ẹsimịn̄ n̄kpọ itiaba emi ke okụk ye ke mme ufịkn̄wed obio ndiwụt nte isọn̄ obio oro ọfọnde n̄kpọ. Ẹkesinam didie ẹnyene mme n̄kpọ emi? Didie ke mme owo ẹkesida mmọ ẹdu uwem? Ẹyak ise.

“Wheat ye Barley” Okposụkedi emi ẹkesitọde wheat ye barley ke ini idọk, barley ama esidi se ẹkpen̄ede ọfiọn̄ kiet mbemiso wheat. Ẹma ẹsida ebek akpa mbun̄wụm barley ẹsọk Jehovah ke temple, ke ini Usọrọ Uyo Eke Leaven Mîdụhe, emi ẹkesinịmde ke ọfiọn̄ March m̀mê April. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹda wheat ẹnam uyo ẹda ẹsọk Jehovah ke ini usọrọ Pentecost, ke ọfiọn̄ May.​—Leviticus 23:10, 11, 15-17.

Ke ata ediwak isua emi ẹkebede idem tutu ke ndondo emi, mme ọtọin̄wan̄ ke Israel ẹkesitọ wheat ye barley mmọ ke ubọk, oro edi, ẹdọn̄ n̄kpasịp emi ke ọfọn̄ ikpanesịt mmọ, ẹwobi ẹsuan ke in̄wan̄. Nte ẹkesitọde barley edi emi. Edi ama esiyom ẹda ntan ẹfụk wheat, ndien ẹkesida enan̄ ẹnam emi mîdịghe ẹfụn̄ isọn̄ oro.

Bible esiwak nditịn̄ mban̄a edisuan n̄kpasịp, ukpen̄e, edidịghi ye edisak wheat m̀mê barley, ye edikọk mme n̄kpọ emi. Ama esiyom ẹsịn odudu man ẹkeme ndinam mme n̄kpọ emi. Kpukpru usen, ẹma ẹsikọk wheat m̀mê barley ẹda ẹsan̄ uyo emi ubon ẹditade. Orụk udia emi ke Jesus ekekpep mme mbet esie ete ẹbọn̄ akam ẹben̄e. (Matthew 6:11) Ndien enye ekedi akpan udia ke eyo Bible.​—Isaiah 55:10.

 “Vine ye Fig ye Pomegranate” Ke Moses ama akada nditọ Israel usụn̄ ke wilderness ke isua 40, enye ama anam itọn̄ adaha mmọ ke ndisian mmọ mme mfri emi mmọ ẹdidiade ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Isua 40 ke edem, nso ke mbon uyep ẹkeda ẹsọk nditọ Israel emi ẹkedude ke wilderness ndiwụt ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ọfọn n̄kpọ etieti? Mmọ ẹkesịbe “n̄kọk vine emi etuek grape eyịrede” ẹsọk mmọ. N̄kọk vine emi ama odobi tutu edi se “owo iba [ẹdade] anyan eto ẹmen.” Mmọ ẹma ẹda fig ye pomegranate ẹnyọn̄ọ ẹdi n̄ko. Kere nte mme mfri emi ẹkenemde nditọ Israel emi ẹkeyode ẹsan̄a ke wilderness! Emi ekedi mben̄e ke ẹmende ẹdomo ye nti n̄kpọ oro mmọ ẹdinyenede ke isọn̄ emi.​—Numbers 13:20, 23.

Ama esiyom ẹse ẹban̄a eto vine kpukpru ini​—oro edi, ẹkpon̄o, ẹduọk mmọn̄, ẹnyụn̄ ẹtet​—man enye aka iso on̄wụm idem. N̄kpọ ita emi ke ẹda ẹdiọn̄ọ in̄wan̄ vine emi ẹkamade ọfọn: Ọkọ emi ẹsịnde ẹkanade in̄wan̄ emi, ndiye udịghi ukot ye efe mbon ukpeme. Nditọ Israel ẹma ẹditịm ẹfiọk nte ẹkpekamade in̄wan̄ vine ye se ikemede nditịbe edieke owo mînamke emi.​—Isaiah 5:1-7.

Ẹma ẹsitọn̄ọ ndinam wine ke ndondo oro ẹtetde grape. Ẹkesidịghi mîdịghe ẹnyịmi wine ke obube unyịmi wine. Ekesidi ẹma ẹnyịmi grape emi ẹma, ẹtem enye ẹsio suka mîdịghe ẹnịm enye oforo udan̄ ẹda ẹnam wine. Isọn̄ Israel ama ọfọn etieti nditọ vine emi ẹdade grape esie ẹnam wine. *

Ekeme ndidi mbon emi mîdụn̄ke ke ebiet emi ẹtọde fig ẹsikụt nsat fig mîdịghe ebok edisat fig kpọt. Edi fig isitiehe nsasat nsasat ke ini ẹtetde enye. Enye esinin̄e etieti onyụn̄ awak mmọn̄. Edieke ẹyomde fig ana ebịghi okûnyụn̄ ubiara, ẹma ẹsin̄wan enye ke eyo asat  ẹnyụn̄ ẹdọn̄ enye ke n̄kpọ. Bible etịn̄ ediwak ini aban̄a “ebok fig.”​—1 Samuel 25:18.

Ke ini asiakde ntụtntụt ikpọk pomegranate emi adatde, oyokụt ediwak n̄ken̄e mfri emi ẹkemede ndidia ke esịt, ndien n̄kpasịp esịne ke esịt n̄ken̄e mfri emi. Mfri emi esinem etieti onyụn̄ ọfọn ye owo ke idem. Pomegranate edi mfri emi mme owo ẹmade etieti. Ikụt emi ke nte ẹkesidọkde pomegranate ẹyịri ẹkanade isọn̄ ọfọn̄ akwa oku ye nte ẹkenamde enye ke udịm ke udịm ẹkanade mbuot adaha ke temple Solomon.​—Exodus 39:24; 1 Ndidem 7:20.

“Olive ye Aranọkwọk” Bible etịn̄ aban̄a olive n̄kpọ nte utịm ike 60. Ẹsidadia olive emi mîdịghe ẹda ẹnam aran. In̄wan̄ olive ke osụk ododu ke ediwak itie ke Israel. (Deuteronomy 28:40) Tutu esịm mfịn, October ke osụk ededi ini utet olive. Esidi ẹma ẹyịbi eto olive, enye ẹbehe ndien mme owo ẹtan̄. Ẹsitan̄ olive ẹmi ẹdidiade isua kiet ẹnịm nte mîdibiarake mîdịghe ẹtan̄ ẹkenyịmi ẹsio aran. Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụt nsio nsio n̄kpọ emi ẹkesidade ẹnyịmi olive. Esiye etieti ndikụt ẹdọn̄de aran olive emi akade nditie awawa awawa ke n̄kpọ ẹnọ ubon ẹkama ẹdia mîdịghe ẹda ẹkenyam. Ke ẹsiode ndida enye ntem udia, ẹsifọfiọn̄ọ aran emi, ẹnyụn̄ ẹda enye ẹbara ikan̄ n̄ko.

Ke ini Moses ọkọdọhọde ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ edi isọn̄ aranọkwọk, anaedi enye eketịn̄ aban̄a ata ata aranọkwọk, mîdịghe inịn̄e inịn̄e mmọn̄ grape, m̀mê mmọn̄ mfri eken. Ke ẹsụk ẹkakama mmọn̄ mfri emi ẹnam udia enin̄e. Edi enye emi Bible ọdọhọde nte Samson ye Jonathan ẹkediade ekedi ata ata aranọkwọk. (Judges 14:8, 9; 1 Samuel 14:27) Ndondo emi, mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụt itie ubọk-ọkwọk 30 ke Tel Rehov, ke edem edere Israel, emi owụtde ke ẹma ẹsibọk ọkwọk ke Israel toto ke eyo Solomon.

Owo ekededi emi odụkde urua Israel emi ẹnyamde nsio nsio n̄kpọ oyokụt n̄kpọ itiaba emi inemede mi barasuene ke itie usan̄ uyo, ye ke itie udep mfri ye ikọn̄. Ndien etie nte n̄kpọ itiaba emi ẹdi ifan̄ ke otu nsio nsio udia emi ẹdude ke obio emi. Ifiọk eyomfịn anam ẹkeme ndida mme n̄kpọ emi ẹsifọnde ke isọn̄ obio en̄wen n̄ka mme idụt en̄wen n̄kọtọ. Kpukpru emi ẹwụt ke isọn̄ oro ekenen̄ede edi “eti isọn̄,” nte ẹnyụn̄ ẹkotde enye.​—Numbers 14:7.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise ke page 11]

Wheat

[Ndise ke page 11]

Barley

[Ndise ke page 12]

Vine

[Ndise ke page 12, 13]

Fig

[Ndise ke page 12]

Pomegranate

[Ndise ke page 13]

Olive

[Ndise ke page 13]

Aranọkwọk