Ndi Ekpenyene Ndinịm Akpa N̄kpọ Oro Ekerede Aban̄a Owo?

ABIAUSỌBỌ kiet eketie ke ufọtufọk esie usen kiet ese TV. Akwaowo ukara Ireland ke okosụk etịn̄ ikọ. Ke abiausọbọ emi ama eketịm ese enye iso, enye ama okụt se itiede nte mbufụt. Ekem abiausọbọ emi ama okot enye ke telefon ete ọsọsọp aka ufọkibọk ekese idem.

Abiausọbọ oro ama enen. Utọ abiausọbọ oro ke ẹsidọhọ ke ekeme ndisese owo mfiọk se ifịnade enye. Ndusụk owo mfịn ẹkere ke imekeme ndisese owo mfiọk utọ owo emi enye edide.

Ke ediwak isua emi ẹbede, ntaifiọk ẹdomo ndikpep nsio nsio usụn̄ emi ẹkemede ndise owo iso m̀mê idem nnyụn̄ mfiọk utọ owo emi enye edide. N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet ọdọhọ ke “ndikpep ndise owo iso m̀mê idem nnyụn̄ nda oro mbiere utọ owo emi owo edide idịghe ata ifiọk ntaifiọk.” (Encyclopædia Britannica) Ke n̄kpọ nte isua ikie iba emi ẹkebede, ntaifiọk nte Francis Galton, emi ekedide eyen eyeneka ete Charles Darwin, ye Cesare Lombroso eyen Italy ẹma ẹkpep mme owo ukem n̄kpọ emi, ndien ediwak owo ẹfre ukpepn̄kpọ emi idahaemi.

Kpa ye oro, ediwak owo ẹsụk ẹkere ke ekeme ndidi ikokụt owo, mmimọ ifiọk utọ owo emi enye edide. Ndi ẹkpenyene ndinịm utọ n̄kpọ oro ke akpanikọ?

Ndida nte Owo Etiede Ntịn̄ Se Enye Edide

Akpa n̄wed Samuel etịn̄ aban̄a owo kiet emi ekedide okokụt owo, enye ekere ke imọdiọn̄ọ se enye edide. Jehovah Abasi ọkọdọhọ prọfet Samuel ekeyet kiet ke otu nditọ Jesse aran man akpakara Israel. Itien̄wed oro okot ete: “Edikem nte [nditọ Jesse] ẹdide, enye ada okụt Eliab, onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Ke akpanikọ, enye emi Jehovah eyetde aran edi emi.’ Edi Jehovah ọdọhọ Samuel ete: ‘Kûse nte enye eyede ye nte enye okon̄de ke idaha, koro mmesịn enye. Koro Abasi mîsehe nte owo esede, koro owo ese se enye okụtde ke enyịn; edi Jehovah ese esịt.’” Ntre n̄ko ke ekedi ye nditọ Jesse itiokiet eken. Ke akpatre, Abasi ekemek David, ekperedem eyen Jesse emi owo ndomokiet ye idem prọfet Samuel ye Jesse mîkekereke-kere ke Abasi ekpemek.—1 Samuel 16:6-12.

N̄kpọ osụk etie ntre mfịn n̄ko. Ke isua ifan̄ emi ẹbede, prọfesọ emi esikpepde ibet ke ufọkn̄wed ntaifiọk ke Germany ama etem nditọ ufọkn̄wed 500 emi ẹsikpepde ibet udomo. Owo 12 emi mmọ mîkọdiọn̄ọke ẹma ẹdu do. Akwa owo bodisi ye okot-ikpe obio, akama okụk ufọkn̄wed ntaifiọk, ye akwaowo ukara, mme ekpeibet ifan̄, mme anamutom ufọkesop, ye mme abiatibet ita. Ẹkedọhọ nditọ ufọkn̄wed oro ẹsiak m̀mê mmanie ke otu mmọ ẹkenyene ndika n̄kpọkọbi, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ idiọkn̄kpọ emi mmọ ẹkenamde. Ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ mmọ ẹda nte owo 12 emi ẹtiede ye se mmọ ẹdọhọde nte isimade ndinam ẹtịn̄ se mmọ kiet kiet ẹdide.

Ke ẹma ẹkenam emi, nditọ ufọkn̄wed 375 ẹma ẹkeme ndifiọk ata mme abiatibet ita oro. Edi n̄kpọ nte nditọ ufọkn̄wed 300 ẹkekere ke owo usụkkiet eken emi mîkeduehe n̄kpọ ndomokiet ẹkedi mme abiatibet. Nditọ ufọkn̄wed 71 ẹkedọhọ ke okot-ikpe obio esinyam ikọn̄ekpo, ke ini nditọ  ufọkn̄wed 155 ẹkedọhọde ke akwaowo bodisi edi inọ! Omokụt do ke ifọnke ndidi ama okokụt owo afo ekere ke enye edi emi m̀mê oko. Ntak-a?

Enyịn Ekeme Ndibian̄a Owo

Ndusụk ini, esidi ima ikokụt owo, nnyịn itọn̄ọ ndikere ke enye edi emi m̀mê oko. Ekeme ndidi se ikokụtde ke edem esinam ikere n̄kpọ ntem. Edi owo ye owo idịghe ukem. Ndusụk ini, imesikere ke owo ekededi emi enyenede utọ iso emi edi emi m̀mê oko. Ke adianade ye nte iso owo etiede, ebiet emi owo otode, ido ukpono emi enye akade, ye se enye edide ekeme ndinam ikere ke enye edi emi m̀mê oko.

Edieke etiede nte ke se ikekerede iban̄a owo oro ama enen, esịt esinem nnyịn, emi esinyụn̄ ọnọ nnyịn uko ndika iso n̄kere n̄kpọ ntem. Edi isinam n̄kpọ didie ke ini idide idikụt ke se ikekerede iban̄a owo ikenenke? Edieke imade akpanikọ, iyokpụhọde ekikere inyụn̄ iyom se idide akpanikọ. Mîdịghe ntre iyanam mbon en̄wen ata idiọk ibak ke ntak ntan̄idem emi mîyakke nnyịn isụhọde idem ikụt ke se ikekerede inenke.

Owo emi esisede owo iso ebiere se owo edide idiọn̄ọke ke idịghe owo oro kpọt ke imọ inam ibak, edi ke imanam idem imọ n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, mme Jew eyo Jesus ikamaha-ma ndikere m̀mê Jesus ekpedi Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde. Ntak-a? Mmọ ẹkeda Jesus n̄kukụre nte ikpîkpu eyen anamusọ eto sia mmọ ẹkesede nte Jesus etiede. Okposụkedi emi mme ikọ ọniọn̄ ye mme utịben̄kpọ esie akakpade mmọ idem, mmọ ikenyịmeke ndinịm ke Jesus ekpedi Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde. Emi akanam Jesus ọdọhọ ke “prọfet inanake ukpono ke mîbọhọke ke obio emana esie ye ke ufọk esie,” onyụn̄ adaha ọkpọn̄ mmọ ọkọkwọrọ ikọ ke ebiet en̄wen.—Matthew 13:54-58.

Enen̄ede ebịghi mme Jew ẹketie ẹbet Messiah. Edi ndidi ẹkokụt Jesus mmọ ẹkere ke idịghe utọ owo emi ekpedi Messiah ama anam Abasi esịn mmọ. (Matthew 23:37-39) Ntre ke ẹkenyụn̄ ẹnam ye mme mbet Jesus. Ediwak owo ikenịmke ke utọ mme usụhọde owo nte mme ọkọiyak emi ikpọ mme aka n̄wed eyo oro mîkadaha ke n̄kpọ ẹkeme ndifiọk n̄kpọ ndomokiet. Mbon oro ẹkekade iso ẹkere ke imekeme ndidi ikokụt owo mmimọ ifiọk se enye edide ẹma ẹtaba akwa ifet editiene Eyen Abasi.—John 1:10-12.

Ndusụk Owo Ẹma Ẹkpụhọde Ekikere

Ndusụk mbon eyo Jesus emi ẹkesụhọrede idem ẹma ẹkpụhọde ekikere ke ini mmọ  ẹkekụtde se Jesus akanamde. (John 7:45-52) Ediwak nditọeka esie n̄ko, emi mîkekereke ke owo mmimọ ekeme ndidi Messiah ẹma ẹkpụhọde ekikere nte ini akade n̄ko. (John 7:5) Mmọ ẹma ẹdibuọt idem ye enye. (Utom 1:14; 1 Corinth 9:5; Galatia 1:19) Ntre n̄ko ke ekedi isua ifan̄ ke oro ebede, ndusụk mme Jew ẹma ẹnyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ apostle Paul utu ke ndikop se mme asua ẹketịn̄de ẹban̄a Ido Ukpono Christ. Ke ẹma ẹkekpan̄ utọn̄ ẹnọ Paul, ndusụk mmọ ẹma ẹdikpono ata Abasi.—Utom 28:22-24.

Mfịn n̄ko, ediwak owo ikereke ke Mme Ntiense Jehovah ẹkpono ata Abasi. Ntak-a? Idịghe nte mbon oro ẹnyenede utọ ekikere emi ẹkụt n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke se Mme Ntiense Jehovah ẹkpepde isịneke ke Bible. Utu ke oro, mmọ ẹkere ke Mme Ntiense Jehovah ikemeke-keme ndifiọk akpanikọ. N̄kọ emeti ke nte ediwak owo ẹkenyụn̄ ẹsede akpa mme Christian edi oro.

Ikpaha owo idem ndikop nte mme owo ẹtịn̄de idiọk ikọ ẹban̄a mbon oro ẹdomode nditiene Jesus. Ntak mîkpaha owo idem-e? Koro Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ete: “Mbufo ẹyenyụn̄ ẹdi mbon emi kpukpru owo ẹsuade ke ntak enyịn̄ mi.” Edi enye ama ọsọn̄ọ mmọ idem ete: “Ẹyenyan̄a owo eke ediyọde tutu esịm utịt.”—Matthew 10:22.

Mme Ntiense Jehovah ẹsịn idem ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ererimbot nte Jesus okowụkde mmọ. (Matthew 28:19, 20) Mbon emi mînyịmeke ndikop ukwọrọikọ emi ẹkeme nditaba nsinsi uwem. (John 17:3) Afo ndien-e? Ndi oyosụk enịm se ekekerede aban̄a mmọ mîdịghe ndi ayada in̄wan̄-in̄wan̄ esịt odụn̄ọde man ọfiọk akpanikọ? Kûfre nte ke enyịn ekeme ndibian̄a owo ndien ekikere oro ẹnyenede ẹban̄a owo ekeme nditre ndinen, edi ndida in̄wan̄-in̄wan̄ esịt ndụn̄ọde n̄kpọ ekeme ndinam owo ọdiọn̄ọ akpanikọ.—Utom 17:10-12.

[Ndise ke page 11]

Akpa ekikere emi mme Jew ẹkenyenede ikayakke mmọ ẹnịm ke Jesus edi Messiah

[Ndise ke page 12]

Ndi se afo ekerede aban̄a Mme Ntiense Jehovah edi akpanikọ m̀mê onyụn̄ ẹnịm se mme owo ẹtịn̄de?