Nte Ọfọn̄ ye Uduot Ọfọn̄ Ẹketiede ke Eyo Bible

BIBLE esitịn̄ aban̄a utọ ọfọn̄ emi mme owo ẹkesisịnede ke eset, etịn̄ nte uduot ọfọn̄ ekesitiede, ye se ẹkesidade ẹnam ọfọn̄ ini oro.

Kpa ye emi Bible mîdịghe n̄wed emi aban̄ade ọfọn̄ ye nte ẹkesisịnede ọfọn̄, enye ndidọn̄ọ mme utọ n̄kpọ ntem esinam mme owo ẹnen̄ede ẹkụt ke se mmimọ ikotde ke Bible ẹma ẹnen̄ede ẹtịbe.

Ke uwụtn̄kpọ, imesikot nte Adam ye Eve ẹkekịmde ikọn̄ fig ẹda ẹfụk iferi. Edi nte ini akakade, Abasi ama “ada ikpa anam anyan ewụra” ọnọ mmọ ndien emi ama ebịghi akan ikọn̄ fig oro mmọ ẹkekịmde ẹfụk idem do.—Genesis 3:7, 21.

Exodus ibuot 28 ye 39 ẹtịn̄ ọyọhọ ọyọhọ ẹban̄a mme ọfọn̄ emi akwa oku ekesisịnede ke Israel eset. Mmọ ẹma ẹsisịne ọfọn̄ idakidem emi ẹdade linen ẹnam, afia ewụra, ubọpisịn oro ẹdọkde-dọk, blu-blu anana-ubọk kod, ephod oro ẹkekịmde ẹsịn fansi, ye mbana ikpanesịt, ọkọrọ ye mbọbọ ibuot emi ẹketebede nsem nsem gold ẹdian. Ndikam n̄kokot mban̄a mme ọsọn̄urua n̄kpọ emi ẹkedade ẹnam mme ọfọn̄ emi ẹnam nnyịn ikeme ndikụt adan̄a nte mme ọfọn̄ emi ẹkeyede.—Exodus 39:1-5, 22-29.

Ẹma ẹsisọp ẹdiọn̄ọ prọfet Elijah ke ntak ọfọn̄ emi enye ekesisịnede. Ẹkesidi ẹma ẹyom nditịn̄ mban̄a enye ẹdọhọ ke enye “[esịne] idet idet ọfọn̄ onyụn̄ ọbọbọ mbọbọ ikpa ke isịn.” Ke eyo John Andinịm Owo Baptism, ndusụk owo ẹkekere ke enye ekedi Elijah, ekeme ndidi ke ntak emi ọfọn̄ esie ekebietde eke Elijah.—2 Ndidem 1:8; Matthew 3:4; John 1:21.

Ọfọn̄ ye Mme Uduot Ọfọn̄: Bible etịn̄ ediwak ini aban̄a nsio nsio n̄kpọ emi ẹkesidade ẹnam ọfọn̄, etịn̄  aban̄a uduot ọfọn̄ ye mme n̄kpọ emi ẹkesidade ẹkpụhọde uduot ọfọn̄. Enye etịn̄ ke ẹma ẹsifiak, ẹdọk, ẹnyụn̄ ẹkịm ọfọn̄. * Bible awak nditịn̄ mban̄a mme ọfọn̄ emi ẹkedade idet unam ẹnam ye linen emi ẹkedade mfịbe flax ẹnam. Bible ọdọhọ ke Abel ekedi “ekpemerọn̄.” (Genesis 4:2) Edi Bible itịn̄ke m̀mê enye ekesinam emi man enyene ideterọn̄. Akpa ini emi Bible etịn̄de aban̄a linen edi ke ini Pharaoh ọkọnọde Joseph ọfọn̄idem eti linen esịne ke n̄kpọ nte isua 3,800 emi ẹkebede. (Genesis 41:42) Bible itịn̄ke m̀mê mme Jew ẹma ẹsisịne ọfọn̄ emi ẹdade mfriukịm ẹnam, edi toto ke eset mbon Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ẹma ẹsisịne orụk ọfọn̄ emi.

Ẹkesifafiak mfịbe ye ideterọn̄ ẹnam urụk ọfọn̄ emi ndusụk ẹdobide ẹkan ndusụk, ndien ẹda urụk emi ẹdọk ọfọn̄. Ekem ẹdebi urụk ọfọn̄ emi ye mme ọfọn̄ oro ẹma ẹkedọdọk ke nsio nsio uduot. Ke oro ebede, ẹdomo owo emi edisịnede ọfọn̄ oro, ekem ẹda udomo emi ẹfat ndien ọfọn̄ oro. Ẹma ẹsiwak ndida nsio nsio  urụk ọfọn̄ n̄kịm fansi ndian ke ọfọn̄, ndien emi ama esinam ọfọn̄ etetịm eye onyụn̄ ọsọn̄ urua.—Judges 5:30.

Ẹwak ndisiak blu, mmọn̄ibọn̄, ye iduot, ke Bible nte mme n̄kpọ emi ẹkesidade ẹkpụhọde uduot ọfọn̄. Ẹma ẹwụk nditọ Israel ẹte “ẹkịm blu blu urụk ẹdian ke enyọn̄ nyeriye isọn̄ọfọn̄” mmọ man emi eti mmọ ke mmọ ẹdi san̄asan̄a ikọt Abasi. (Numbers 15:38-40) Ẹda ikọ Hebrew oro tekheʹleth emi ọwọrọde blu ye ‘ar·ga·manʹ, emi ọwọrọde “uduot mmọn̄ibọn̄” ẹwụt uduot oro ẹkedade ẹnam ọfọn̄ akwa oku ye mme n̄kpọ eken emi ẹkesidade ẹbana tent utuakibuot ye temple.

Se Ẹkedọn̄de ke Tent Utuakibuot ye Temple: Tent utuakibuot oro ẹkenamde ke wilderness—ye temple oro okodude ke Jerusalem—ke nditọ Israel ẹkesida ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi. Ekeme ndidi ntak edi oro Bible etịn̄de n̄kpọ ketket aban̄a nte ẹkpenamde mme ọfọn̄ tent utuakibuot oro ye eke temple Solomon ye nte akanade ẹda mme ọfọn̄ oro ẹbana mme itie emi. Ẹma ẹtịn̄ se ẹdidade ẹnam mme ọfọn̄ oro ye uduot mmọ, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ n̄ko ẹban̄a nte ẹdidọkde mmọ, uduot emi ẹdisịnde, nte ẹdikịmde, ye fansi emi ẹkenyenede ndikịm ndian ke ọfọn̄ emi ẹdidade ẹfụk tent ye mme ikpehe esie.

Spirit Abasi ama an̄wam Bezalel ye Oholiab emi ẹkedide nta mme anamusọ ye mbon eken nditịm nnam akpan utom emi ketket, oro edi, ndinam tent usopidem emi okodotde se ẹdade ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. (Exodus 35:30-35) Exodus ibuot 26 etịn̄ ketket aban̄a mme n̄kpọ emi ẹdidade ẹnam ye nte ẹdinamde tent utuakibuot oro. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeda “eti linen oro ẹfiakde-fiak, ye blu blu ndidi ye ideterọn̄ emi enyenede uduot mmọn̄ibọn̄ ye ididuot ndidi” ẹdọk akamba ediye ọfọn̄ tent oro. Etie nte nditọ Israel ẹkeda ediwak ke otu n̄kpọ oro ke ini mmọ ẹkewọrọde ke Egypt. Ẹma ẹnen̄ede ẹtịn̄ enyịn ke nte ẹdituakde ndodobi ikpehe oro ẹkedọkde mbiet cherub, emi akabaharede “Edisana ye Ata Edisana” ke esịt tent oro. (Exodus 26:1, 31-33) Ẹma ẹfiak ẹtịn̄ kpukpru emi ẹnọ mbon emi Edidem Solomon ọkọnọde utom udọkọfọn̄ ke temple Jerusalem.—2 Chronicle 2:1, 7.

Se ikụtde ke Bible owụt nnyịn nte ke mme Hebrew  eset ẹma ẹsitịm ẹda mme n̄kpọ oro mmọ ẹkenyenede ẹnam usọ. Mmọ idịghe mbon emi ẹkesifiọn̄ọde-fiọn̄ọ ubọk ẹyom se ẹkpesịnede ye nte ẹkpesịnede n̄kpọ, edi ẹkedi mbon emi ẹnyenede ekese orụk ọfọn̄ ndisịne n̄ka nsio nsio n̄kpọ ke nsio nsio ini etiene nte mmọ ẹkenyenede n̄kpọ eketre.

Bible anam nnyịn idiọn̄ọ nte ke Abasi ọkọnọ nditọ Israel eti isọn̄, “kpa isọn̄ emi ọfiọrọde mmọn̄eba ye aranọkwọk” ẹda ẹnyene. (Exodus 3:8; Deuteronomy 26:9, 15) Abasi ama ọdiọn̄ mmọ adan̄a nte mmọ ẹkesịnde idem ẹtuak ibuot ẹnọ enye. Uwem ama enem etieti, ndien mmọ ẹma ẹkop inemesịt ẹnyụn̄ ẹnyene ediwak nti n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọdọhọ nnyịn ntem: “Judah ye Israel ẹka iso ẹdụn̄ ke ifụre, kpukpru owo ke idak vine mmọ ye ke idak eto fig mmọ, ọtọn̄ọde ke Dan tutu esịm Beer-sheba, ke ofụri eyouwem [Edidem] Solomon.”—1 Ndidem 4:25.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe/Mme ndise ke page 26, 27]

Ideterọn̄ ye Linen

Ke eyo Bible, ẹkesinen̄ede ẹbọk erọn̄ man ẹnyene mmọn̄eba ye ideterọn̄. Ekpemerọn̄ emi ekenyenede erọn̄ ifan̄ kpọt ama esinyene ideterọn̄ emi ekemde ọfọn̄ mbonufọk esie. Edi edieke enye ọbọkde ediwak erọn̄, enye ama esinyam nyọhọ nsụhọ ideterọn̄ oro nnọ mme anam-ọfọn̄. Ndusụk obio ẹma ẹnyene mme itie unam ọfọn̄ mmọ. Toto ke eset, mme owo ẹkesifat mme erọn̄ mmọ idet kpukpru isua.—Genesis 31:19; 38:13; 1 Samuel 25:4, 11.

Ẹkesida flax ẹnam linen, ndien mme owo ẹkesima linen ẹkan. (Exodus 9:31) Ẹkesikpen̄e ọkpọ flax ke enye ama ekekpere ndisọn̄. Ẹma ẹsin̄wan ọkpọ emi ke eyo ekem ẹdebi enye ke mmọn̄ man emem. Ẹma ẹsifiak ẹn̄wan enye, ekem ẹyịbi enye ẹsion̄o mfịbe. Ẹkesifiak mfịbe emi ẹda ẹnam urụk ọfọn̄. Mbọn̄ ye ikpọ owo ẹma ẹsima ndisịne linen.

[Ndise]

Nsat ọkpọ flax emi owo mîdebike kan̄a ke mmọn̄

[Ekebe/Ndise ke page 27]

Edifiak Mfịbe

Mfịbe kiet kpọt isọn̄ke idem inyụn̄ iniọn̄ke ikem se ẹdade ẹnam n̄kpọ ndomokiet. Ke ntem, ana ẹdian ediwak mfịbe ọtọkiet ẹfiak man ẹkeme ndinyene urụk ọfọn̄ oro ọniọn̄de m̀mê odobide nte ẹyomde. Bible etịn̄ aban̄a “eti n̄wanndọ” ete: “Enye anyan ubọk emen eto udọkọfọn̄, ubọk esie onyụn̄ emen eto ufiak ndidi.” (Mme N̄ke 31:10, 19) Se nte ẹkesidade n̄kpri eto iba, eto udọkọfọn̄ ye eto ufiak ndidi, ẹnam ọfọn̄ mi.

N̄wan emi ọdọkde ọfọn̄ ayada ubọk kiet omụm eto udọkọfọn̄ oro enye akawan̄de mfịbe akanade, afak ke n̄kan̄. Ekem enye ada ubọk enye eken odụri mfịbe onyụn̄ afiak mmọ ẹkabade urụk ọfọn̄, ndien awan̄ enye ke ekọp emi odude ekpere ibuot eto udọkọfọn̄ oro. Ibuot eto ufiak ndidi enye eken esinyene ndodobi ukwak emi edinamde urụk ọfọn̄ oro awan̄ akanade eto oro. Enye eyetehede eto ufiak ndidi oro ke isọn̄ onyụn̄ afiak enye ke nnuenubọk ada anam urụk ọfọn̄ oro edidobide nte enye oyomde. Ẹyewan̄ urụk oro ẹfiakde do ke ibuot eto ufiak ndidi oro, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndinam emi tutu kpukpru mfịbe emi ẹkewan̄de ke eto udọkọfọn̄ oro afiaha akabade anyan urụk ọfọn̄ emi ẹkemede ndikpụhọde uduot m̀mê ndida ndọk ọfọn̄.

[Ekebe/Mme ndise ke page 28, 29]

Edisịn Uduot

Ke ẹma ẹkefiak ẹnyụn̄ ẹyet urụk ọfọn̄ oro ẹdade mfịbe ẹnam—m̀mê ọfọn̄ emi ẹma ẹkedọdọk—ẹma ẹsisịn ndien nsio nsio uduot. Adan̄a nte ẹfiakde ẹnyịni ọfọn̄ oro ke uduot ekededi, ntre ke ọfọn̄ oro editetịm idụk enyịn. Sia uduot ekesisọn̄de urua, ẹma ẹsinyịmi ndusụk ọfọn̄ ẹsion̄o nyọhọ nsụhọ uduot ẹnịm man ẹkpefiak ẹda ẹsịn ọfọn̄ en̄wen. Ke ẹma ẹkekụre, ẹmen ndien ọfọn̄ oro ẹken̄wan man asat.

Sia mbon eset oro mîkenyeneke nsio nsio uduot emi inyenede mfịn, mmọ ẹma ẹsida nsio nsio orụk n̄kpọ ke otu n̄kpri unam ye eto ẹnam uduot emi ẹyomde. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkesikọk ikọn̄ almond ye ikpọk pomegranate ẹnam uduot emi eketiede uto uto ẹnyụn̄ ẹda ikpọk eto pomegranate ẹnam obubịt. Mfịninyu m̀mê orụn̄ eto madder ke ẹkesida ẹnam ndatndat uduot. Ẹkesida mfri (flawa) indigo ẹnam uduot emi etiede blu blu. Ẹma ẹsibuak nsio nsio ekwọn̄ inyan̄ ẹda ẹnam nsio nsio uduot nte mmọn̄ibọn̄, blu, uto, ndatndat ye ididuot.

Ẹkesida n̄kpọ nte ekwọn̄ inyan̄ ifan̄ ẹsịn uduot ke ọfọn̄ kiet? Uduot emi ẹkesidade ekwọn̄ inyan̄ kiet ẹsịn ama esikpri tutu ẹdọhọ ke ẹkesida n̄kpọ nte ekwọn̄ 10,000 ẹnam uduot mmọn̄ibọn̄ emi ẹkedade ẹsịn ewụra m̀mê ọfọn̄ kiet kpọt. Ke ini Edidem Nabonidus akakarade Babylon, ẹdọhọ ke ideterọn̄ uduot mmọn̄ibọn̄ ama ọsọn̄ urua utịm ike-40 akan mbon oro ẹkedide uduot efen. Sia mbon Tyre eset ẹkenen̄erede ẹnyene utọ uduot mmọn̄ibọn̄ emi, ẹkedikot uduot mmọn̄ibọn̄ nte ini akade ẹdian Tyre.

[Mme Ndise]

Ikpọk ekwọn̄ inyan̄

Ẹkụt obube uduot mmọn̄ibọn̄ emi ẹketịbide ke n̄kpọ nte isua 2,300 emi ẹkebede ke Tel Dor ke Israel

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Itie oro ke Tel Dor

[Ekebe/Ndise ke page 29]

Edidọk Ọfọn̄

Ẹsida urụk ọfọn̄ ye n̄kpọ udọk ọfọn̄ ẹdọk ọfọn̄ emi ẹyomde ndikịm m̀mê ndida nnam n̄kpọ en̄wen ekededi. Ẹsibon ndusụk urụk ọfọn̄ emi nnyan nnyan ẹnyụn̄ ẹtebe mbon eken ibiọn̄ ibiọn̄. Ekem ẹyenam mme urụk ọfọn̄ oro ẹketebede ibiọn̄ ibiọn̄ do ẹbe ke enyọn̄ ye ke idak mbon oro ẹkebonde nnyan nnyan.

Ke eyo Bible, ẹkesida eto emi ẹdoride ibiọn̄ m̀mê ẹnịmde ibiọn̄ ke isọn̄ mîdịghe ẹda anyan eto emi ẹwụkde-wụk ẹnam n̄kpọ udọkọfọn̄. Ẹma ẹsitebe n̄kpọ ke isọn̄ ndusụk urụk ọfọn̄ oro ẹkebonde nnyan nnyan ẹkpere n̄kpọ udọk ọfọn̄ emi ẹwụkde-wụk. Ẹkụt mme n̄kpọ oro ẹkesitebede ke isọn̄ urụk ọfọn̄ oro ẹkpere eto oro ẹwụkde ẹdọk ọfọn̄ ke Israel.

Edidọk ọfọn̄ ekedi utom esịtufọk, edi ke ndusụk itie, ofụri obio ẹma ẹsinam utom udọk ọfọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ẹtịn̄ ke 1 Chronicle 4:21, ẹban̄a “ufọk mme ọdọk nti ọfọn̄,” ndien ekeme ndidi emi akaban̄a ediwak owo emi ẹnamde utom udọkọfọn̄.

[Ndise ke page 26, 27]

“Blu blu ndidi ye idet erọn̄ emi enyenede uduot mmọn̄ibọn̄.”—Exodus 26:1