Kpebe Mbuọtidem Mmọ

“Nyaka Ebiet Eke Afo Edikade”

RUTH ke asan̄a ye Naomi eka ebe esie ke usụn̄ Moab emi etiede obot obot aka isan̄. Mmọ mbiba kpọt ẹsan̄a ke usụn̄ emi! Kere nte Ruth esede eka ebe esie mbubreyo oro utịn oyomde ndisop onyụn̄ ekerede m̀mê edi se itọn̄ọde ndiyom ebiet emi mmimọ idinade eyo ama okụt. Enye ama enen̄ede ama Naomi, onyụn̄ eben̄e idem ndinam kpukpru se enye ekekeme ndise mban̄a enye.

Mmọ mbiba ẹdu ke ọkpọsọn̄ mfụhọ. Ebịghi ebe Naomi akakpa, edi enyene se inamde enye ofụhọ idahaemi. Nditọ esie mbiba, Chilion ye Mahlon ẹkpa n̄ko. Ruth ofụhọ n̄ko sia Mahlon ekedi ebe esie. Enye ye Naomi ẹka ebiet kiet, Bethlehem ke Israel. Edi ke ẹtịmde ẹse, isan̄ mmọ idịghe ata ukem, sia Naomi ọnyọn̄ esie ufọk, edi Ruth aka obio owo emi enye mîfiọkke. Enye ọwọrọ ọkpọn̄ ubon mmọ, obio mmọ, mme abasi mmọ, ye ofụri usụn̄ uwem mmọ.—Ruth 1:3-6.

Nso ikpanam idaha n̄kaiferi emi anam kpukpru emi? Ruth edikeme didie ndifiak ntọn̄ọ uwem nnyụn̄ nse mban̄a Naomi? Nte idibọrọde mbụme emi, iyokụt ekese n̄kpọ emi ikemede ndikpep nto Ruth eyen Moab. Edi yak ise kan̄a se ikanamde iban iba emi ẹkpọn̄ Moab ẹnam utọ anyan isan̄ oro ẹka Bethlehem.

Akwa N̄kpọ Mmọn̄eyet Etịbe

Ruth okokpon ke Moab, ekpri obio emi odude ke edem usiahautịn Inyan̄ Inụn̄. Moab edi obio emi etiede obot obot emi eto mîwakke. Isọn̄ “obio Moab” ama esifọn n̄kpọ etieti idem ke ini akan̄ okodude ke Israel. Se ikakam inamde Ruth edikụt Mahlon ye ubon esie edi oro.—Ruth 1:1.

Akan̄ oro okodude ke Israel akanam Elimelech ebe Naomi ada n̄wan ye nditọiren esie iba ọkpọn̄ obio emana mmọ okodụn̄ ke Moab. Enyene ndidi ndika n̄kodụn̄ ke obio owo ikayakke mmọ ẹkpono Jehovah nte ẹkpekponode ke Israel, sia Jehovah ama enyene akpan ebiet emi enye ọkọdọhọde ikọt esie ẹsika ẹketuak ibuot ẹnọ imọ. (Deuteronomy 16:16, 17) Edi Naomi ikayakke oro anam mbuọtidem esie emem. Kpa ye oro, enye ama ofụhọ etieti ke ini ebe esie akakpade.—Ruth 1:2, 3.

Etie nte Naomi ama afiak ofụhọ ke ini nditọ irenowo esie mbiba ẹkedọde iban Moab. (Ruth 1:4) Naomi ama ọfiọk kpukpru se Abraham ete ete mmọ akanamde man ọdọ n̄wan ke otu ikọt Jehovah ọnọ Isaac eyen esie. (Genesis 24:3, 4) Ekem Ibet Moses ama owụk nditọ Israel ete ẹkûdọ mbon esenidụt mbak mmọ idinam nditọ Israel ẹkpono mme abasi en̄wen.—Deuteronomy 7:3, 4. *

Kpa ye ewụhọ Abasi emi, Mahlon ye Chilion ẹkesụk ẹdọ iban Moab. Edieke edide n̄kpọ emi ama afịna Naomi, se enye  akanamde ekedi ndikụt ete ke imenen̄ede ifọn ido inyụn̄ ima iban nditọ imọ emi, Ruth ye Orpah. Ekeme ndidi Naomi ama ekere ke iban esenidụt emi ẹkeme nditiene mmimọ n̄kpono Jehovah usen kiet. M̀mê ntre, se idiọn̄ọde edi ke Ruth ye Orpah ẹma ẹnen̄ede ẹma Naomi. Emi akanam emem mmọ utom ndiyọ n̄kpọ mmọn̄eyet emi ọkọwọrọde mmọ. Mmọ ikenyeneke nditọ ke ini mme ebe mmọ ẹkekpade.—Ruth 1:5.

Ndi mme abasi emi Ruth okokponode ẹma ẹnam enye ekeme ndiyọ utọ n̄kpọ mmọn̄eyet emi? Nnyịn ikereke ntre. Mbon Moab ẹma ẹkpono ediwak abasi, ndien akpan abasi mmọ ẹkekere Chemosh. (Numbers 21:29) Ibak ama okpon etieti ini oro ndien etie nte mme okpono abasi Moab ẹma ẹsitiene ẹbak ibak, emi ekesịnede ediwa nditọwọn̄. Se ededi emi Mahlon m̀mê Naomi ekekpepde Ruth aban̄a Jehovah Abasi Israel emi ekedide Abasi ima ye mbọm ama enen̄ede okpụhọde ye se enye ọkọdiọn̄ọde aban̄a mme abasi mmọ. Jehovah edi Abasi ima, itiehe nte mme abasi mmọ emi ẹdide abasi ibak! (Deuteronomy 6:5) Ke ebe Ruth ama akakpa, etie nte Ruth ama enen̄ede ekpere Naomi eka ebe esie onyụn̄ okop nte enye etịn̄de n̄kpọ aban̄a Jehovah  emi edide ata ọkpọsọn̄ Abasi, etịn̄de aban̄a mme utịbe utom esie, ye nte enye amade esinyụn̄ atuade ikọt esie mbọm.

Edi Naomi ke okosụk akpan̄ utọn̄ m̀mê oyokop n̄kpọ aban̄a obio mmọ. Usen kiet, enye ama okop ke akan̄ idụhe aba ke Israel, ndien etie nte enye okokop emi ke inua mme anyamurua. Jehovah ama eti ikọt esie, anam udia afiak odu ke Bethlehem, man ekekem ye se Bethlehem ọwọrọde, “Ufọk Udia.” Ntre, Naomi ama ebiere ndisịm ufọk.—Ruth 1:6.

Edi nso ke Ruth ye Orpah ẹdinam idahaoro? (Ruth 1:7) Se iwọrọde mmọ anam mmọ ẹnen̄ede ẹkpere Naomi. Naomi enen̄ede ọfọn ido ye mmọ onyụn̄ ọbuọt idem ye Jehovah, ndien etie nte emi anam Ruth enen̄ede ekpere Naomi. Mme ebeakpa ita emi ẹtọn̄ọ isan̄ uka Judah.

N̄wed Ruth eti nnyịn nte ke n̄kpọ mmọn̄eyet esiwọwọrọ kpukpru owo, nti owo ye mme idiọkowo. (Ecclesiastes 9:2, 11) Enye owụt n̄ko nte ke ọfọn iyak mme owo ẹdọn̄ nnyịn esịt ke ini utọ n̄kpọ emi ọwọrọde nnyịn. Akpan owo emi ikpayakde ọdọn̄ nnyịn esịt edi Jehovah, kpa Abasi emi Naomi okokponode.—Mme N̄ke 17:17.

Ima-Nsọn̄ọnda Ruth

Enyene se ifịnade Naomi nte mmọ ẹsụk ẹkade ke usụn̄. Enye ekere aban̄a n̄kaiferi iba emi ẹsan̄ade ye imọ mi, emi ẹkenen̄erede ẹma imọ ye nditọ imọ. Ikenemke enye ndidian ufen ke ufen nnọ mmọ. Edieke mmọ ẹkpọn̄de obio emana mmọ ẹtiene imọ ẹnyọn̄ Bethlehem, nso ke imọ idikeme ndinam nnọ mmọ do ke Bethlehem?

Ntre, enye ọdọhọ mmọ ete: “Ẹnyọn̄ọ ufọk mme eka mbufo. Jehovah akpakam owụt mbufo ima-mfọnido, kpa nte mbufo ẹkewụtde mme ebe mbufo oro ẹkekpan̄ade ẹnyụn̄ ẹwụtde mi n̄ko.” Enye ama onyụn̄ ọdọhọ ke imodori enyịn ke Jehovah ayafiak ọnọ mmọ ebe onyụn̄ ọnọ mmọ ufọk. “Ntre enye etịm mmọ inua, mmọ ẹnyụn̄ ẹmenede uyo ẹtua eyet.” Emi owụt nte Naomi ọkọfọnde ido onyụn̄ ekerede aban̄a mbon en̄wen. Imosụk ise emi Ruth ye Orpah mîkekemeke ndidian̄ade n̄kpọn̄ enye. Ndien mmọ mbiba ẹka iso ẹdọhọ enye ẹte: “Nnyịn idisan̄a ye afo inyọn̄ itiene orụk fo.”—Ruth 1:8-10.

Edi Naomi ikenyịmeke ye mmọ. Enye ama ọsọn̄ọ ọdọhọ ke inyeneke se akanian̄wan nte imọ idikemede ndinam nnọ  mmọ ke Israel, sia mîdịghe nte ebe ke imọ inyene emi edisede iban̄a mmimọ, inyụn̄ idịghe nte inyene nditọ emi mmọ ẹkpedọde, inyụn̄ inyeneke-nyene idotenyịn ndinyene ebe m̀mê nditọ. Enye ama ọdọhọ ke enen̄ede abiak imọ nte imọ mîkemeke ndin̄wam mmọ.—Ruth 1:11-13.

Ikọ Naomi ama odụk Orpah ọkpọ. Enye enyene owo ke Moab, enyene eka, onyụn̄ enyene ufọk. Etie enye nte ọfọn ndifiak nnyọn̄ ufọk. Ntre, enye etịm Naomi inua mfụhọ mfụhọ, ọkọm enye unyọn̄, onyụn̄ ọnyọn̄ ufọk.—Ruth 1:14.

Ruth ndien-e? Enye n̄ko ama enyene owo ke Moab, enyene eka onyụn̄ enyene ufọk kpa nte Orpah. Edi Bible ọdọhọ ete: “Ruth ọsọn̄ọ eyịre ye enye.” Ekeme ndidi Naomi ke aka esie, ekere ke mmọ ẹnyọn̄ọ, edi okop ke Ruth ke etiene imọ. Ntre enye ọsọn̄ọ ọdọhọ Ruth ete: “Sese! n̄wan eyeneka uberi ọnyọn̄ etiene orụk esie ye mme abasi esie. Tiene n̄wan eyeneka uberi nyọn̄.” (Ruth 1:15) Andikot mbụk emi oyokụt akpan n̄kpọ en̄wen ke ikọ Naomi emi. Orpah ikọnyọn̄ke ibịne ikọt esie kpọt, edi ọkọnyọn̄ ebịne mme abasi esie n̄ko. Enye okosụk oyom ndika iso n̄kpono Chemosh ye mme nsunsu abasi eken. Ndi se Ruth okonyụn̄ oyomde ndinam edi oro?

Nte Naomi osụk etịn̄de ikọ emi, Ruth ama enen̄ede ọfiọk se imọ iyomde ndinam. Enye ama enen̄ede ama Naomi ye Abasi Naomi. Ntre enye ọdọhọ Naomi ete: “Kûkpe mi ubọk ete n̄kpọn̄ fi, n̄kûnyụn̄ ntiene fi; koro nyaka ebiet eke afo edikade, nyonyụn̄ ndan̄ ke ebiet eke afo edidan̄de. Orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo oyonyụn̄ edi Abasi mi. Nyakpa ke ebiet eke afo edikpade, ẹyenyụn̄ ẹbụk mi do. Yak Jehovah anam ntem ye ami, onyụn̄ ọdọdiọn̄ anam ntre, ke mîdịghe n̄kpa kpọt edidian̄ade mi ye afo.”—Ruth 1:16, 17.

Isua 3,000 ẹbe tọn̄ọ Ruth eketịn̄ ikọ emi, edi enye ke osụk ototụk owo. Ikọ emi anam ifiọk ata ediye edu—ima-nsọn̄ọnda. Ima emi Ruth akamade Naomi ama enen̄ede ọsọn̄ odudu tutu enye enyịme ndika ebiet ekededi emi Naomi akade. N̄kpa kpọt ekekeme ndidian̄ade enye n̄kpọn̄ Naomi. Ikọt Naomi ẹdidi ikọt esie, sia enye ama eben̄e idem ndikpọn̄ kpukpru se enye ọkọdiọn̄ọde ke Moab, ye idem mme abasi Moab. Ruth iketiehe nte Orpah; enye ama ọdọhọ Naomi ke ofụri esịt ete ke iyom ndikpono Jehovah Abasi Naomi. *

Ntre mmọ ẹka iso ke isan̄ mmọ, sụk mmọ mbiba idahaemi. Ndusụk owo ẹdọhọ ke etie nte akada mmọ urua kiet ndisịm Bethlehem. Imenịm ke mmọ mbiba ẹma ẹdọn̄ kiet eken esịt ke usụn̄ isan̄ emi.

N̄kpọ mmọn̄eyet okpon etieti ke ererimbot emi. Ke “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ” mi, nnyịn imesisobo nsio nsio ukụt ye  n̄kpọ mmọn̄eyet. (2 Timothy 3:1) Ntre se idin̄wamde nnyịn ke idiọk ererimbot emi edi ndinyene utọ ima-nsọn̄ọnda emi Ruth ekenyenede. Oyom kpukpru owo ẹnyene utọ ima emi—ebe ye n̄wan ye nditọ ye mme ufan, ye nditọete ke esop Christian. Edieke inyenede utọ ima emi, nnyịn iwụt ke ikpebe n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ Ruth.

Ruth ye Naomi Ẹdisịm Bethlehem

Owo ekeme ndidọhọ ke imenyene ima-nsọn̄ọnda, edi ikemeke ndiwụt emi ke ini n̄kpọ etịbede. Edi nte Ruth ọkọsọn̄ọde ada ye Naomi ye Jehovah emi enye ekemekde ndikpono ama owụt ke enye enyene orụk ima emi.

Iban iba emi ẹdisịm Bethlehem, emi odude n̄kpọ nte kilomita 10 ọkpọn̄ Jerusalem. Etie nte ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ mme Naomi ke Bethlehem sia ekedi mmọ ẹdedi ẹdisịm, ofụri obio ẹkop. Iban Bethlehem ẹma ẹsan̄a ẹkpere enye ẹte ise m̀mê enye ke akam edi, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: “Ndi Naomi edi emi?” Etie nte kpukpru se ikọwọrọde enye ke Moab ikayakke ẹsọp ẹdiọn̄ọ enye.—Ruth 1:19.

Naomi ama ọdọhọ mme iman ye mme mbọhọidụn̄ emi enye ọkọdiọn̄ọde ediwak isua ke edem ke uwem enen̄ede odoro imọ. Enye ọkọdọhọ mmọ ẹkûkot imọ Naomi, emi ọwọrọde “Edinem,” edi ẹkam ẹkot Mara, emi ọwọrọde, “Ndotndot.” Mbọm mma mbon! Enye ekekere ke Jehovah Abasi anam uwem ọsọn̄ ye imọ kpa nte Job ekekerede.—Ruth 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

Mi ke Bethlehem, Ruth ọtọn̄ọ ndikere nte ikpesede iban̄a idem imọ ye Naomi. Enye okop ke Jehovah ama anam eti ndutịm ọnọ mme ubuene ke Ibet emi enye ọkọnọde ikọt esie Israel. Ẹma ẹnyịme mme ubuene ẹsika ẹketan̄ nyọhọ nsụhọ ke in̄wan̄ ke ini ukpen̄e. *—Leviticus 19:9, 10; Deuteronomy 24:19-21.

 Ini ukpen̄e Barley edi emi, ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ April ke n̄wed usenọfiọn̄ nnyịn. Ruth aka ndise m̀mê oyodu owo emi ediyakde isan̄a itan̄ nyọhọ nsụhọ. Ke mfọniso, enye edisịm in̄wan̄ Boaz emi edide imọ owo, onyụn̄ edide iman Elimelech ebe Naomi. Okposụkedi Ibet enyịmede enye asan̄a atan̄ nyọhọ nsụhọ, enye ikodụkke ntre itọn̄ọ nditan̄, edi ama obụp etubom mbon ukpen̄e m̀mê imekeme ndisan̄a ntan̄ nyọhọ nsụhọ. Ete oro ama enyịme, ntre Ruth ama ọtọn̄ọ utom iwiwa.—Ruth 1:22–2:3, 7.

Kere nte Ruth asan̄ade mbon ukpen̄e ke edem. Nte mmọ ẹkpen̄ede barley, enye onụhọ atan̄ se ededi oro ọduọde ke isọn̄ m̀mê se ededi oro mmọ ẹbede ẹkpọn̄, ọbọp ke ebek ke ebek, onyụn̄ emen aka ebiet udịghi barley. Emi ikedịghe mmemmem utom akpan akpan ke eyo ama akasiaha. Edi Ruth ikọduọkke odudu, ibọhọke ini enye oyomde ndikọrọde ibibiak m̀mê ini enye osụhọrede etetie esisịt ke “ufọk in̄wan̄” ete idia ekpri udia uwemeyo.

Ekeme ndidi Ruth ikekereke ke imekeme ndidụk owo ndomokiet enyịn, edi ama odụk. Boaz ama obụp akparawa oro enye ekenịmde ete edi etubom mbon ukpen̄e m̀mê eyenan̄wan emi edi anie. Boaz ekedi ata owo Abasi. Ndusụk mbonutom esie ẹdi mme anam ukpekpe utom, ndusụk ẹdi mbon esenidụt, edi kop nte enye ọkọmde kpukpru mmọ mi: “Jehovah akpakam odu ye mbufo.” Ndien mmọ ẹbọrọ ete Jehovah ọdiọn̄ enye. Owo Abasi emi akada Ruth nte eyen esie.—Ruth 2:4-7.

Boaz okokot enye “eyen mi,” onyụn̄ ọdọhọ enye esidi in̄wan̄ imọ editan̄ nyọhọ nsụhọ, esinyụn̄ adian idem ye nditọiban imọ mbak n̄kparawa ẹditụk enye. Boaz ama okụt ete ke enye enyene se edidiade uwemeyo. Ke akande oro, enye ama otoro onyụn̄ ọdọn̄ Ruth esịt. Didie?—Ruth 2:8, 9, 14.

Ke ini Ruth okobụpde Boaz ntak emi enye ọfọnde ido ntre ye imọ emi idide owo esenidụt, Boaz ama ọbọrọ enye ete ke imokop kpukpru se enye anamde ọnọ Naomi eka ebe esie. Etie nte Naomi ama otoro Ruth ke iso iban Bethlehem, ndien mmọ ẹmen ẹketịn̄ ẹnọ Boaz. Boaz ama ọfiọk n̄ko ke Ruth edituak ibuot ọnọ Jehovah idahaemi, ntak edi oro enye ọkọdọhọde Ruth ete: “Jehovah akpakam ọnọ fi utịp utom fo, Jehovah Abasi Israel, emi afo efehede edidụk idak mba esie oyom ubọhọ akpakam ọnọ fi utịp eke ọfọnde ama.”—Ruth 2:12.

Anaedi ikọ emi ama enen̄ede ọdọn̄ Ruth esịt. Ruth ama ebiere ndifehe n̄kodụk idak mba Jehovah Abasi, kpa nte nditọ unen ẹsifehede ẹkedụk idak mba eka mmọ. Enye ọkọm Boaz ke ndidọn̄ imọ esịt, onyụn̄ aka iso ke utom esie tutu mbubreyo.—Ruth 2:13, 17.

Ruth ama enịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ata mbuọtidem ọnọ nnyịn emi idude ke ndiọkeyo emi. Enye ikanamke nte ke enyene eke akamade imọ isọn, edi ama okop inemesịt ke se ededi oro ẹkenọde enye. Bụt ikanamke enye ndisan̄a toto ke usenubọk tutu mbubreyo ke in̄wan̄ owo ntan̄ nyọhọ nsụhọ emi mîkedịghe mmemmem utom man ekeme ndise mban̄a edima eka ebe esie. Enye ama okop onyụn̄ anam eti item emi ẹkenọde enye ẹban̄a mbon emi enye okpodụkde nsan̄a ye nte enye akpanamde utom inyeneke mfịna. Se ikenen̄erede in̄wam enye edi nte ke enye ikefreke ke Jehovah Abasi, kpa Ete esie eke heaven, edi ebiet ubọhọ esie.

Edieke inyenede ima-nsọn̄ọnda, isụhọrede idem, isịnde idem inam utom, inyụn̄ iwụtde esịtekọm nte Ruth, mbuọtidem nnyịn ọyọsọn̄ọ mbon en̄wen idem n̄ko. Edi didie ke Jehovah ekese aban̄a Ruth ye Naomi? Iyọbọrọ mbụme emi ke ini iso.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe ke page 26]

Ekpri Edinem N̄wed

Ẹkot n̄wed Ruth ekpri ọsọn̄urua edinem n̄wed. Imọdiọn̄ọ ke enye ikponke, inyụn̄ idọn̄ọke n̄kpọ nte n̄wed Judges emi ebemde enye iso, emi onyụn̄ anamde ifiọk ini emi se ẹwetde ke n̄wed Ruth eketịbede. (Ruth 1:1) Etie nte owo kiet, prọfet Samuel, ekewet n̄wed mbiba emi. Nte okotde Bible, afo oyokụt ke ebiet emi ẹsịnde n̄wed Ruth ke Bible eye etieti. Ntak idọhọde ntre edi ke ama okokot kpukpru mbụk ekọn̄ oro ẹbụkde ke n̄wed Judges, n̄wed en̄wen emi edikụtde edi ekpri edinem n̄wed emi etide nnyịn ke Jehovah isifreke mme ubuene emi ukụt mîyakke mmọ ẹbọ emem. Mbụk emi ekpep kpukpru nnyịn ekese aban̄a se ikpanamde ke ini owo nnyịn akpade, se idide ata ima, mbuọtidem, ye nsọn̄ọnda.

[Ndise ke page 24]

Ruth ama enen̄ede ekpere Naomi idem ke ini mfụhọ

[Ndise ke page 24, 25]

“Orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo oyonyụn̄ edi Abasi mi”

[Ndise ke page 27]

Ruth ama enyịme ndisụhọde idem nnam ọkpọsọn̄ utom man ekeme ndise mban̄a Naomi