ABEL ke ese nte erọn̄ esie ẹtade mbiet. Ekeme ndidi enye ada okụt ikan̄ ke anyan usụn̄. Enye ọfiọk ke akan̄kan̄ emi asakde ikan̄ ke oyụt akanade do kpukpru ini mbak owo edidụk In̄wan̄ Eden. Ete ye eka esie ẹkedụn̄ do, edi idahaemi, mmọ ye nditọ mmọ ẹdidada ẹse. Kere nte ofụm uwemeyo oro ofụn̄de enye idet ibuot ke ini enye emenerede enyịn ke enyọn̄ ese Andibot. Ekeme ndidi enye ekere m̀mê owo ayafiak asan̄a ekpere Abasi tutu amama. Se inen̄erede idọn̄ enye edi oro.

Abel ke etịn̄ ikọ ọnọ fi. Ndi omokop se enye etịn̄de? Emekeme ndidọhọ ke utọ n̄kpọ oro ikemeke nditịbe. Ntak-a? Koro enen̄ede ebịghi Abel akakpa. Bible ọdọhọ ke mme akpan̄kpa “ifiọkke baba n̄kpọ kiet.” (Ecclesiastes 9:5, 10) N̄ko-n̄ko, owo iwetke n̄kpọ ndomokiet emi Abel eketịn̄de isịn ke Bible. Ntre, enye asan̄a didie etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn?

Kop se Abasi akanamde apostle Paul etịn̄ aban̄a Abel mi: “Enye osụk etetịn̄ ikọ, okposụkedi enye ama akakpa.” (Mme Hebrew 11:4) Abel etịn̄ ikọ didie? Mbuọtidem esie etịn̄. Enye ekedi ata akpa owo emi ekenyenede mbuọtidem ke Abasi. Enye ama ananam emi owụt, ntre enịmde eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Edieke ikpepde n̄kpọ ito mbuọtidem Abel inyụn̄ idomode ndikpebe enye, emi editie nte n̄kpọ emi Abel etịn̄de ikọ ọnọ nnyịn.

Nso ndien ke ikeme ndikpep nto Abel sia Bible mîtịn̄ke ekese iban̄a enye? Ẹyak ise.

Abel akamana esisịt ini ke Abasi ama okobot Adam ye Eve. Ntak edi oro Jesus ọkọdọhọde ke Abel okodu “toto ke editọn̄ọ ererimbot.” (Luke 11:50, 51) Ererimbot emi Jesus etịn̄de aban̄a mi edi mbon oro Abasi edinyan̄ade. Okposụkedi emi Abel ekedide ọyọhọ owo inan̄ ke ererimbot, etie nte enye ekedi akpa owo emi Abasi okokụtde ke odot ẹnyan̄a. * Emi owụt ke Abel ekedi n̄kukụre eti owo ke ererimbot ini oro.

Mmọ ẹma ẹtọtọn̄ọ ndikụt ukụt okposụkedi emi mîbịghike ẹkebot owo. Etie nte Adam ye Eve ẹma ẹnen̄ede ẹye ẹnyụn̄ ẹkop idem. Edi mmọ ẹma ẹfiọk ke imanam ata akwa idiọkn̄kpọ. Mmọ ẹma ẹfọn ẹma ke ini ẹkebotde mmọ ẹkpekenyụn̄ ẹdu uwem ke nsinsi. Edi nsọn̄ibuot mmọ ama osio mmọ ke ediye Paradise In̄wan̄ Eden emi Jehovah Abasi ekesịnde mmọ. Se do nte Adam ye Eve ẹketabade kpukpru emi ke ntak edinam se inemde mmọ edi ikereke iban̄a Abasi m̀mê nditọ mmọ.—Genesis 2:15–3:24.

Uwem ama ọsọn̄ ye Adam ye Eve ke ẹma ẹkebịn mmọ ke In̄wan̄ Eden. Edi ke ini Eve akamande akpan mmọ, mmọ ẹkesio enye Cain ndien Eve ama ọdọhọ ete: “Jehovah aman̄wam mi mman eyeneren.” Okûdi Eve ekekere ke Cain edi mfri  an̄wan emi Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ke Eden ete ke eyedi usen kiet edisobo idiọkowo emi akanamde mmimọ idue Abasi? (Genesis 3:15; 4:1) Edieke edide ntre, ọwọrọ ke enye okonyụn̄ ekere ke imọ idi n̄wan emi Abasi eketịn̄de aban̄a ke Genesis 3:15.

Edieke enye ekekerede emi, ọwọrọ ke enye ama anam ndudue. N̄ko edieke Adam ye Eve ẹkedọhọde Cain ke enye edi mfri oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde, ọwọrọ mmọ ẹkenam enye atan̄ idem. Nte ini akade, Eve ama aman udọ, edi itịn̄ke-tịn̄ utọ ikọ emi iban̄a enye. Mmọ ẹkesio enye Abel, emi etiede nte ọwọrọ “Ibifịk,” m̀mê “Ikpîkpu.” (Genesis 4:2) Ndi emi okowụt ke mmọ ikenyeneke idotenyịn ke idem Abel nte mmọ ẹkenyenede ke idem Cain? Nnyịn ifiọkke.

Mme ete ye eka, mbọk ẹkpeme mbak mbufo ẹdinam se Adam ye Eve ẹkenamde. Ikọ ye edinam mbufo ẹkeme ndinam nditọ mbufo ẹtan̄ idem, ẹyom ikpọ n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a idem mmọ kpọt. Mîdịghe se mbufo ẹtịn̄de ẹnyụn̄ ẹnamde ẹkeme ndinam mmọ ẹma Jehovah Abasi ẹnyụn̄ ẹyom ndidi ufan esie. Kpa ye emi Adam ye Eve mîkanamke se mmọ ẹkpekenamde, Abasi ama ọfiọk ke ndusụk nditọ mmọ ẹyekop item imọ ndien ke ẹyenyan̄a nditọ emi.

Nte Cain ye Abel ẹkekponde, etie nte Adam ama ekpep mmọ ndinam utom man ẹnyene se ẹdiade. Cain akama utom in̄wan̄, ke ini Abel amade ndikpeme erọn̄.

Edi Abel ama anam ata akwa n̄kpọ. Enye ama ọtọn̄ọ ndibuọt idem ke Abasi nte Paul eketịn̄de ke ukperedem. Kere ise, Abel ikenyeneke owo ndomokiet emi ekekpepde enye nte ẹkpebuọtde idem ke Abasi. Enye akasan̄a didie ndien ọtọn̄ọ ndibuọt idem ke Jehovah Abasi? Ẹyak ineme akpan n̄kpọ ita emi ikerede nte se ikanamde enye ọtọn̄ọ ndinyene mbuọtidem ke Abasi.

Se Jehovah okobotde.

Imọfiọk ke Jehovah ama osụn̄i isọn̄, anam n̄kukịm ye mbaraekpe ẹtịbe ndien mme n̄kpọ emi ikayakke utom in̄wan̄ enem nte ekpenemde. Kpa ye oro, isọn̄ okosụk ọfọfọn n̄kpọ onyụn̄ ọnọ Adam ye Eve ye nditọ mmọ se ẹdiade. Owo ikosụn̄ike unam, inuen, iyak, obot, mmọn̄, akpa, inyan̄ibom, ikpaenyọn̄, ntọn̄enyọn̄, utịn, ọfiọn̄, ye mme ntantaọfiọn̄. Ebiet ekededi emi Abel ekesede, enye ama okụt ke Jehovah Abasi emi okobotde kpukpru n̄kpọ emi enen̄ede ama nnyịn, enyene ọniọn̄, onyụn̄ ọfọn ido. (Rome 1:20) Nditie n̄kere kpukpru emi ama anam enye etetịm ọbuọt idem ke Abasi.

Anaedi Abel ama esinen̄ede etie ekere n̄kpọ Abasi. Kere nte enye ekpemede mme erọn̄ esie. Utom ukpeme erọn̄ esịne isan̄. Kere nte enye emende erọn̄ esie aka mi ye ko, ebe mmọn̄, ọdọdọk obot ososụhọde man ada mmọ aka ebiet emi awawa mbiet ẹwakde, ebiet emi mmọn̄ ye mfụt ẹdude. Ke kpukpru se Abasi okobotde, etie  nte erọn̄ oyom ukpeme akan. Ndi Abel ama okụt ke imọ n̄ko imoyom Abasi ekpeme, ada imọ usụn̄, onyụn̄ ama imọ? Etie nte enye ama esiben̄e Abasi kpukpru emi ke akam, ndien emi ama anam enye etetịm ọbuọt idem ke Abasi.

Ikọ Jehovah ndisu.

Anaedi Adam ye Eve ẹma ẹtịn̄ ẹnọ nditọ mmọ se ikanamde Abasi ebịn mmimọ osio ke In̄wan̄ Eden. Ntre, Abel ama enen̄ede etie ekere emi.

Jehovah ọkọdọhọ ke imosụn̄i isọn̄. Abel ama ada enyịn esie okụt n̄kukịm ye mbaraekpe ẹtịbede ke isọn̄ nte Jehovah okonyụn̄ etịn̄de. Jehovah ama onyụn̄ ọdọhọ ke Eve eyenen̄ede okop ubiak ke ini enye asan̄ade ye idịbi ye ke ini uman. Abel ama onyụn̄ okụt nte ikọ emi osude ke ini eka esie amande nditọ. Jehovah ama ọdọhọ ke idiọkn̄kpọ ayanam Eve atak ndikere nte ebe akpamade imọ, ndien ke ebe oyonyụn̄ akara enye. Abel ama okụt kpukpru emi onyụn̄ okụt nte ikọ Jehovah osude ofụri ofụri. Ntre, kpukpru emi ẹma ẹnen̄ede ẹnam enye enyene mbuọtidem ke “mfri” emi Abasi ọkọn̄wọn̄ọde eyedi usen kiet edisio kpukpru afanikọn̄ emi ọkọtọn̄ọde ke Eden.—Genesis 3:15-19.

Mme asan̄autom Jehovah.

Idụhe owo ndomokiet mi ke isọn̄ emi ekenịmde eti uwụtn̄kpọ ọnọ Abel, edi idịghe mme owo kpọt ẹkedu ini oro ke isọn̄. Ke ini Abasi ekebịnde Adam ye Eve osio ke In̄wan̄ Eden, enye ama enịm mme cherub ye akan̄kan̄ emi asakde ikan̄ onyụn̄ oyụtde akanade kpukpru ini ke usụn̄ in̄wan̄ oro mbak owo ndomokiet edibe odụk. Mme cherub ẹdi ata ikpọ angel Abasi.—Genesis 3:24.

Yak idọhọ ke Abel ama esikụt mme cherub emi toto ke uyen. Nte mmọ ẹtiede owụt ke mmọ ẹnen̄ede ẹnyene odudu. Ndien “akan̄kan̄” emi asakde ikan̄, emi okonyụn̄ oyụtde kpukpru ini ama enyene uten̄e. Nte Abel okokponde, ndi ama etie nte ke utom akak mme cherub oro tutu mmọ ẹdaha ke itie oro? Ihih. Mmọ ẹkeda do okoneyo ye uwemeyo, ikaha ebiet ndomokiet. Abel ama okụt nte ke Jehovah Abasi enyene nti mme asan̄autom emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ esie. Abel ama okụt nte mme cherub emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹkop item Jehovah, kpa se ete ye eka ye akpaneka esie mîkamaha ndinam. Ke akpanikọ, se mme cherub emi ẹkenamde ama anam Abel etetịm ọbuọt idem ye Abasi.

Abel ama esitie ekere se Jehovah obotde, ekere nte mme ikọ esie ẹsude, onyụn̄ okụt uwụtn̄kpọ mme asan̄autom esie. Kpukpru emi ẹma ẹnam enye ọfiọk utọ owo emi Jehovah edide, ẹnyụn̄ ẹnam mbuọtidem esie enen̄ede okpon. Ke akpanikọ, Abel enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn, ndi idịghe ntre? Uwụtn̄kpọ Abel ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam mme uyen ndifiọk ke imekeme ndibuọt idem ke Jehovah Abasi, edide mbon en̄wen ke ufọk mmimọ ẹbuọt m̀mê ibuọtke. Mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot oro ikụtde ke kpukpru ebiet ye Bible emi edide kpukpru nnyịn imenyene, ye uwụtn̄kpọ mbon oro ẹbuọtde idem ke Abasi ẹkeme ndinam nnyịn itetịm ibuọt idem ke Abasi n̄ko.

Nte mbuọtidem emi Abel ekenyenede ke Jehovah okokponde, ama ọdọn̄ enye ndiwụt Abasi ke imọbuọt idem ke enye. Edi nso ke owo ekpekeme ndinọ Andibot ekondo? Abasi inanake n̄kpọ inyụn̄ iyomke owo an̄wam imọ. Ekem ata akpan n̄kpọ ama odụk Abel ibuot: Edieke enye ọnọde Jehovah mfọnn̄kan inyene esie ke eti esịt, Ete esie eke heaven emi iditreke ndibọ.

Ntre, Abel eben̄e idem ndisio ndusụk erọn̄ esie n̄wa nnọ Abasi. Enye osio mfọnn̄kan, mbon emi ẹkebemde iso ẹmana. Cain n̄ko oyom Abasi ọdiọn̄ onyụn̄ ama imọ. Ntre enye ada mbun̄wụm in̄wan̄ esie edi ndiwa nnọ Abasi. Edi enye inamke emi ke eti esịt nte Abel eyeneka esie. Se iketịbede ke ini mmọ ẹwade uwa mmọ anam ifiọk emi.

Ekeme ndidi mmọ mbiba ẹma ẹnam itieuwa, ẹbara ikan̄, ẹnyụn̄ ẹwa uwa mmọ ẹkpere itie emi  mme cherub ẹkedade sia mme cherub emi ẹkedi n̄kukụre isụn̄utom Abasi ke isọn̄ ini oro. Jehovah ama anam n̄kpọ. Bible ọdọhọ ete: “Jehovah [enyịme] Abel ye uwa esie.” (Genesis 4:4) Edi Bible itịn̄ke nte Jehovah ekenyịmede Abel ye uwa esie. Nso ikanam Abasi enyịme Abel?

Ndi se Abel akawade akanam? Abel akawa odu-uwem n̄kpọ, onyụn̄ ọduọk iyịp unam emi ọnọ Abasi. Ndi Abel ama ọfiọk nte Abasi adade utọ uwa emi? Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, Abasi ama enyịme ẹsiwa eyenerọn̄ emi mînyeneke ndo ẹnọ imọ. Emi akada aban̄a uwa mfọnmma “Eyenerọn̄ Abasi” emi ẹdiduọkde iyịp esie. (John 1:29; Exodus 12:5-7) Edi Abel ikọfiọkke kpukpru emi.

Se ifiọkde edi ke Abel akawa mfọnn̄kan n̄kpọ emi enye ekenyenede. Idịghe uwa oro kpọt ke Abasi ekenyịme, edi ama enyịme Abel ke idemesie n̄ko. Abel ama ama Abasi onyụn̄ ọbuọt idem ye enye. Emi akanam enye awa uwa ọnọ Abasi.

Edi eke Cain iketiehe ntre. Jehovah ‘ikenyịmeke Cain ye uwa esie.’ (Genesis 4:5) Idịghe nte ke uwa esie ikọfọnke sia Abasi ama ayak nditọ Israel ẹsiwa mbun̄wụm in̄wan̄ ẹnọ imọ nte ini akakade. (Leviticus 6:14, 15) Edi Bible ọdọhọ ke ‘utom Cain ama ọdiọk.’ (1 John 3:12) Cain okonyụn̄ ekere se ediwak owo ẹsikerede mfịn, nte ke nditiene nnam nte ikpono Abasi ekem. Se enye akanamde ama owụt ke enye ikenyeneke mbuọtidem inyụn̄ imaha Jehovah.

Ke ini Cain okokụtde ke Jehovah inyịmeke imọ, ndi enye ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte Abel? Ihih. Utu ke oro, enye ama enen̄ede asua eyeneka esie. Jehovah ama okụt se ikesịnede Cain ke esịt onyụn̄ ọdọhọ enye akabade esịt. Abasi ama ọdọhọ enye ke utọ uwem emi ekeme ndisịn enye ke mfịna, onyụn̄ ọdọhọ ke edieke enye akabarede esịt, ke ‘ẹyemenede enye ke enyọn̄.’—Genesis 4:6, 7.

Cain ikamaha ndikop item Abasi. Utu ke oro, enye ama ọdọhọ eyeneka esie emi mîkekereke ke enye edi idiọkowo etiene imọ aka in̄wan̄. Do ke enye ekeyịbi Abel eyeneka esie owot. (Genesis 4:8) Emi owụt ke Abel ekedi akpa owo emi akakpade n̄kpa usụn̄ Abasi. Kpa ye oro enye akakpade, ke ẹsụk ẹbobụk mbụk esie tutu emi.

Eketie nte n̄kpọ eke iyịp Abel atuade ọnọ Jehovah Abasi oyom ẹsio usiene imọ. Abasi ama onyụn̄ osio usiene iyịp Abel, amia Cain ufen idiọkn̄kpọ esie. (Genesis 4:9-12) Se ikam ikande oro edi nte ke mbuọtidem Abel ekpep nnyịn ekese mfịn. Okposụkedi emi enye mîkodụhe uwem ibịghi, Abel ama esịn idem ke n̄kpọ Abasi ke isua ifan̄ oro enye okodude uwem. Mbemiso enye akpa, enye ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah, kpa Ete imọ ke heaven ama onyụn̄ enyịme imọ. (Mme Hebrew 11:4) Nnyịn imenen̄ede inịm ke Jehovah iditreke nditi enye nnyụn̄ nnam enye eset edidu ke Paradise mi ke isọn̄. (John 5:28, 29) Ndi akpama ndikụt enye? Oyokụt edieke ebierede ndikpebe orụk mbuọtidem oro enye ekenyenede.