Edieke enyenede utọ eyen emi, nte anamde n̄kpọ ye enye ekeme ndiwụt m̀mê ọmọdiọn̄ọ ndikama eyen m̀mê udiọn̄ọke. Utọ eyen emi ekeme n̄ko ndinam mme owo ẹkụt m̀mê emenyene ime m̀mê unyeneke. Maria ke Brazil emi eyen esie edide isua 14 ọdọhọ ete: “Esịt esitie nte ọmọn̄ obụbede mi ikan̄ ini ekededi emi eyen mi afan̄ade n̄kpọ ye ami. Esịt esiyat nnyịn mbiba tutu nnyịn itọn̄ọ utọk.” Se inyụn̄ itịbede inọ Carmela ke Italy edi oro. Enye ọdọhọ ke ‘ini ekededi emi inemede nneme ye eyen imọ, ke esisụk edi utọk utọk en̄wan en̄wan. Ekem enye ayadaha ọkọkọbi usụn̄ abaha idem ke ubet esie.’

Ntak emi ndusụk nditọwọn̄ ẹsisọn̄ọde enyịn ntre? Okûdi mme ufan ẹbiat mmọ? Ekeme ndidi. Bible ọdọhọ ke mme ufan ẹkeme ndibiat owo, ẹnyụn̄ ẹkeme ndinam owo odu eti uwem. (Mme N̄ke 13:20; 1 Corinth 15:33) N̄ko se nditọwọn̄ ẹsisede ke TV, Intanet, ye fon, ẹnyụn̄ ẹkotde-kot ke n̄wed iyakke mmọ ẹdu uwem nte nditọ owo.

Edi enyene mme n̄kpọ en̄wen emi ẹsinamde nditọwọn̄ ẹdu uwem ntem, ndien edieke ọdiọn̄ọde emi, idisọn̄ke fi ndineme nneme ye eyen fo. Yak ineme emi ise.

Apostle Paul ekewet ete: “Ke ini n̄kedide eyenọwọn̄, n̄kesitịn̄ ikọ nte eyenọwọn̄, n̄kere n̄kpọ  nte eyenọwọn̄, n̄kọk ibuot nte eyenọwọn̄; edi ke emi mma n̄kokpon n̄wọrọ owo, mmọduọn̄ọ mme ido uyen.” (1 Corinth 13:11) Ikọ Paul owụt ke nditọwọn̄ ye ikpọ owo ẹsikere n̄kpọ nsio nsio. Didie?

Nditọwọn̄ ẹsikere ke n̄kpọ mîdiọkke, ke ọfọn. Edi ikpọ owo ẹfiọk ke n̄kpọ ekeme nditre ndidiọk, edi inyụn̄ ifọnke. Se inamde ikpọ owo ẹtie ntem edi ke mmọ ẹsikere n̄kpọ ẹka anyan. Ke uwụtn̄kpọ, ọkpọkọm ikpọ owo ẹyom ndinam n̄kpọ emi mmọ ẹdiọn̄ọde ke idiọkke, mmọ ẹsitie ẹkere m̀mê emi ayafịna mbon en̄wen m̀mê idifịnake. Edi nditọwọn̄ isinamke oro, mmọ ẹkpekpep ndikere n̄kpọ nte ikpọ owo.

Ntak edi oro Bible ọdọhọde nditọwọn̄ ẹkpep ndikere n̄kpọ ọfọn. (Mme N̄ke 1:4) Bible ọdọhọ kpukpru mme Christian ẹsikere n̄kpọ ọfọn. (Rome 12:1, 2; Mme Hebrew 5:14) Sia nditọ fo ẹsụk ẹkpepde-kpep ndikere n̄kpọ ọfọn, ndusụk ini mmọ ẹkeme ndifan̄a se ededi oro afo etịn̄de. Mîdịghe, eyen fo ekeme nditịn̄ ikọ emi akpade fi idem sia ifiọk esie iyọhọke ikpan̄. (Mme N̄ke 14:12) Edieke emi etịbede, didie ke ekpeneme nneme ye enye edi utọhọke?

Ke ini enemede nneme ye eyen fo, kûdomo ndiwụt enye ke afo enen akan. Ekpededi enye anam nte imọ ikopke se etịn̄de, kûkere ke enye ikopke, ke okop. Idem ekeme ndikpa fi ndikụt enye anamde se afo eketịn̄de ke usen ifan̄ ẹbede. Enye ekeme ndikam ndọhọ ke imọ ikada ekikere oro idi.

Mma kiet ke Japan emi ekerede Kenji ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, ke ini ndọhọde eyen mi okûbaha n̄kpọ m̀mê osion̄o idem ọkpọn̄ ekpri eyeneka esie, enye isimaha ndikop, edi esifafan̄a. Edi ediwak ini, mmesikụt ke idịghe nte enenem enye ndifan̄a n̄kpọ ye ami, edi ke enye esiyom mi mbụp imọ m̀mê nso itịbe ye ntak emi imọ inamde se inamde oro. Mmedi ndikụt ke ekpedi mma nsibụp enye mbụme ntem, ofụri utọk emi ikesitọhọde ikpokodụhe.”

Akpan utom kiet emi ete ye eka ẹnyenede edi ndibọk nditọ mmọ tutu mmọ ẹkpon ẹdiọn̄ọ idem ẹkenyene ufọk mmọ. (Genesis 2:24) Emi esịne ndin̄wam eyenọwọn̄ ọdiọn̄ọ utọ owo emi enye ekpedide. Ke ini ndiọi nditọwọn̄ ẹyomde enye etiene anam se mîfọnke, enye idikereke n̄kukụre iban̄a ufen emi idibọde, edi edikam ikere m̀mê nso utọ owo ke imọ iyom ndidi. Nso utọ owo ke imọ idi? Nso ke imọ ima? Nso ke imọ ikpanam ke utọ idaha emi?—2 Peter 3:11.

Bible etịn̄ n̄kpọ aban̄a ekpri akparawa kiet emi mîkoyomke owo ndomokiet abiat imọ. Enye ekekere Joseph. Ke ini n̄wan Potiphar okoyomde enye ọfiọk imọ, Joseph ọkọbọrọ enye ete: “N̄keme didie ndinam utọ akwa idiọkn̄kpọ emi nnyụn̄ ndue Abasi?” (Genesis 39:9) Okposụkedi emi Abasi mîkọnọhọ kan̄a ibet ite owo okûsịn efịbe, Joseph ama ọdiọn̄ọ ke Abasi imaha utọ n̄kpọ oro. Idịghe omokop nte enye eketịn̄de ikọ, ete, “N̄keme didie ndinam utọ akwa idiọkn̄kpọ emi nnyụn̄ ndue Abasi?” Emi owụt ke Joseph okonyụn̄ ekere n̄kpọ emi nte Abasi ekerede.—Ephesus 5:1.

Eyen fo ekeme ndikere n̄kpọ ntem, ndien emi idiyakke enye anam se ndiọi nditọwọn̄ ẹyomde enye anam. (Mme N̄ke 1:10-15) Se isinyụn̄ inamde enye ọbọrọ fi ikọ edi oro ndusụk ini. Mmọdo, yak itịn̄ se akpanamde edieke oro afiakde etịbe.

Ndikpep ndikere n̄kpọ nte akwa owo ọfọn etieti. Bible ọdọhọ ke mme Christian ikpetiehe  nte n̄kpri nditọwọn̄ emi ẹyakde “kpukpru ofụm ukpepn̄kpọ ye abian̄a” ẹmen mmọ oyo nte oyobio. (Ephesus 4:14) Ntre, yak nditọ fo ẹkpep ndikere n̄kpọ nte ikpọ owo, n̄wam mmọ ẹnam oro, ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam se ifọnde.

Mma kiet ke Czech Republic emi ekerede Ivana ọdọhọ ete: “Ke ini n̄kpan̄de utọn̄ n̄kop se nditọ mi ẹtịn̄de, emi esinen̄ede anam mmọ ẹkop se ntịn̄de ọkpọkọm idịghe se mmọ ẹkekerede edi oro. Nsinyịkke mmọ ndikere n̄kpọ nte ami n̄kerede, edi n̄kam n̄kpekpep mmọ ndikere n̄kpọ nte ikpọ owo.”

Ndusụk nditọwọn̄ ẹsiyịre ete ye eka ke n̄kpọ kiet tutu ẹyak mmọ ẹnam se mmọ ẹyomde. Kpeme edieke nditọ fo ẹsiwakde ndinam n̄kpọ ntem. Okposụkedi emi mmọ ẹdiyakde utọn̄ adia fi inụn̄ ke ndondo oro anamde se mmọ ẹyomde, emi ekeme ndinam mmọ ẹkere ke mmimọ iyenyene se ededi emi iyomde edieke isịnde fi mmọn̄ ke idibi inyen̄e. Nso ke akpanam man nditọwọn̄ ẹdida fi ẹbọp ekpan̄? Jesus etịn̄ se akpanamde ke Matthew 5:37 ete: “Yak ikọ mbufo Ih edi Ih, Ihih mbufo edi Ihih.” Eyenọwọn̄ ididaha ifan̄a mfan̄a ye afo edieke enye ọdiọn̄ọde ke esinam se etịn̄de.

Edi kûsọsọn̄ ido ye nditọ fo. Ke uwụtn̄kpọ, edieke eyen fo ọdọhọde ke imọ idikemeke ndinyọn̄ ndi ke ini emi ọdọhọde kpukpru owo ẹnyọn̄ ẹdidụk ufọk, yak enye etịn̄ ntak. Edieke enye ọnọde eti ntak, nyịme nọ enye. Ndinam oro iwọrọke ke ayak enye ada fi ọbọp ekpan̄, edi anam se Bible ọdọhọde mi ete: “Ẹyak kpukpru owo ẹkụt eti ibuot mbufo.”—Philippi 4:5.

Imọfiọk ke idụhe ete ye eka emi ẹfọnde ẹma. Bible ọdọhọ ke “kpukpru nnyịn idedue ediwak ini.” (James 3:2) Ntre, edieke ọdiọn̄ọde ke ama edue eyen fo ke nte eketịn̄de ikọ ye enye, kpe enye ubọk. Ndinam emi eyekpep eyen fo nsụhọdeidem.

Kenji ke Japan ọdọhọ ete: “Mma ntọhọ ye eyen mi. Edi ke esịt ama okosụhọ mi, mma n̄kpe enye ubọk ke nte n̄ketịn̄de ikọ ye enye. Emi ama anam esịt osụhọ enye n̄ko onyụn̄ anam enye okop se ntịn̄de.”