Mme owo ẹyom uwem etieti. Nnyịn imesinam ofụri se ikekeme man n̄kpa idida nnyịn. Esitie nnyịn nte n̄kpọ ndap ke ini n̄kpa adade owo nnyịn. Ke ini isụk idide n̄kparawa, nnyịn isikere ke inyeneke se idinamde nnyịn. Edi n̄kpọ ekeme ndinam nnyịn ini ekededi.

Iwakke mbon emi ẹyomde uwem nte mme Pharaoh Egypt. Mmọ ye ikọt mmọ ẹma ẹbiat ediwak isua ẹyom nte ikpakande n̄kpa. Emi akanam mmọ ẹbọp ikpọ nnyan udi ẹdọn̄ ediwak n̄kpọ sia mmọ ẹkekerede ke uwem itreke ke udi.

Mme andikara China ẹkekere n̄kpọ ntre n̄ko, edi eke mmọ ikedịghe ndibọp ikpọ nnyan udi. Mmọ ẹma ẹsan̄a ẹyom ibọk emi idin̄wọn̄de man mmimọ idikpa. Andikara mmọ kiet emi ekekerede Qin Shi Huang ama ọdọhọ abiausọbọ abuak ibọk uwem ọnọ imọ. Abiausọbọ emi ama onyụn̄ abuak ọnọ enye. Edi etie nte ibọk emi akakam owot enye.

Ke 1513, eyen Spain emi ekerede Juan Ponce de León ama asan̄a ofụri Caribbean oyom idịm uwem, ikwe. Enye akasiak obio America emi ekerede Florida. Mbon obio oro ẹma ẹwot enye ke ini enye okoyomde ndikara mmọ.

Se inemede emi owụt nte mme Pharaoh Egypt, mme andikara China, ye mmọ eken ẹkeyomde uwem ke mbrenyịn. Idiọkke ndiyom uwem sia idụhe eke mîmaha uwem, edi nte mmọ ẹkeyomde uwem ọdiọk.

Ntak emi owo ndomokiet mîmaha n̄kpa? Bible etịn̄ ntak. Enye ọdọhọ ke Jehovah Abasi * emi okobotde nnyịn ‘ama anam kpukpru n̄kpọ ẹye ke ini mmọ, onyụn̄ esịn owo nsinsi uwem ke esịt.’ (Ecclesiastes 3:11) Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndidu uwem ke nsinsi, utu ke ndidu isua 80 m̀mê n̄kpọ ntre.—Psalm 90:10.

 Nso ikanam Abasi esịn nnyịn ‘nsinsi uwem’ ke esịt? Ndi enye okoyom ndida nsinsi uwem nnam nnyịn itọn̄? N̄wan̄ansa-o! Abasi ọn̄wọn̄ọ ndikan n̄kpa. Bible etịn̄ ediwak ini nte ke Abasi oyosio n̄kpa efep ke ererimbot emi onyụn̄ ọnọ nnyịn nsinsi uwem.—Se ekebe emi,  “Abasi Akan N̄kpa.”

Jesus Christ ọkọdọhọ ete: “Nsinsi uwem ọwọrọ mmọ ndikọ ifiọk emi aban̄ade fi, ata Abasi kierakiet, ye enye emi afo okosiode ọdọn̄, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Omokụt do ke ẹkeme ndikan n̄kpa. Jesus okowụt ke Abasi ikpọn̄-ikpọn̄ ekeme ndikan n̄kpa nnyụn̄ nnam nnyịn idu uwem ke nsinsi.