Ifịn ẹma ẹwak etieti ke obio ukara Rome. Ẹkeyeyịp ndusụk owo ẹkenyam mîdịghe mbonekọn̄ Rome ẹmụm mmọ ke ini ẹkande obio mmọ ke ekọn̄. Ata ediwak mmọ ikesifiakke inyọn̄ obio mmọ inyụn̄ ikwe mbon mmọ aba.

Ediwak ifịn emi ẹkesinamde utom ke ebiet emi ẹdọkde ukan̄, okpoho m̀mê gold ẹma ẹsinam utom ẹkpa. Edi n̄kpọ ikọdiọkke ntre ye ifịn emi ẹkesinamde utom ke in̄wan̄ m̀mê ke ufọk. Ndusụk owo ẹma ẹsiwet n̄kpọ ke ukwak ẹkọn̄ ofụn mmọ ke itọn̄. Ẹkesiwet ẹte ke edieke ofụn oro efehede ndien owo omụm enye ọsọk andinyene, ke ẹyenọ owo emi enọ. Ẹma ẹsifọp ukwak ẹwet “F” ke ọkpọiso ifịn emi ẹkesidomode ndifehe.

N̄wed Philemon etịn̄ nte Paul akanamde Onesimus, ofụn emi ekefehede, afiak ọnyọn̄ ebịne Philemon eteufọk esie. Okposụkedi emi Philemon ekenyenede unen ndinọ Onesimus ufen, Paul ama ọdọhọ Philemon ‘adara enye edifọn edifọn,’ ama enye, onyụn̄ ada enye nte ufan.—Philemon 10, 11, 15-18.

Etie nte Lebanon mfịn edi Phoenicia eset emi ọkọwọrọde etop ke ntak dye mmọ emi ekesitiede nte mmọn̄ibọn̄. Ẹkesikot dye emi ẹdian mbon Tyre sia ẹkesinam enye ke Tyre. Edidem ­Solomon ama ada “idet erọn̄ emi enyenede uduot mmọn̄ibọn̄,” emi owo Tyre akanamde, abana temple emi enye ọkọbọpde.​—⁠2 Chronicle 2:​13, 14.

Dye mbon Tyre ama ọsọn̄ urua akan mme dye eken ini oro sia enye ọkọsọsọn̄ utom ndinam. Akpa kan̄a, mme ọkọiyak ẹyemụm ekwọn̄ inyan̄. * Ẹma ẹsimụm awak, sia ẹkesida n̄kpọ nte ekwọn̄ inyan̄ 12,000 ẹnam dye emi edikemde ọfọn̄ kiet kpọt. Ẹma ẹda ekwọn̄ emi ẹdi, ẹyesion̄o mmọ ke ikpọk ẹnyụn̄ ẹnyịmi mmọn̄ ẹsion̄o. Ekem mme anam dye ẹyeda inụn̄ ẹbuak ke mmọn̄ ekwọn̄ emi ẹnyụn̄ ẹnịm ke an̄wa ofụri usen ita man eyo ye ofụm otụk. Ekem ẹyen̄wan̄a enye ẹdọn̄ ke otu emi enyenede okukip, ẹbuak mmọn̄ inyan̄ ẹnyụn̄ ẹyọn̄ọ ke ikan̄ ke ediwak usen.

Mbon Phoenicia ẹkesụk ẹnanam dye emi ẹnyam ke ata ediwak isua. Ẹkụt ndusụk n̄kpọ emi ẹkesikamade ẹnam dye ke eset ẹkpere Inyan̄ Mediterranean ye ke Cádiz, ke Spain.