BIỌN̄ ama ọdọn̄ mme akaisan̄. Mmọ ẹkesan̄a ẹse nsio nsio ebiet. Isan̄ emi ama ada mmọ aka Bethlehem emi okodude toto ke eset. Ama enen̄ede ọdọn̄ mmọ ndiyom n̄kpọ nsịn ke idịbi, edi mmọ ẹkeyom udia emi ẹsidiade do. Owo mmọ kiet ama ada okụt itie emi ẹsinyamde falafel, oro edi, udia emi ẹsibuakde tomato, oyịm, ọkọti, ye ndusụk ikọn̄ ẹda ẹta uyo emi ẹkotde pita. Edinem udia emi ama anam mmọ ẹfiak ẹnyene odudu ndisan̄a nse mme ebiet.

Mmọ ẹma ẹta uyo oro, idiọn̄ọke ke utọ uyo oro ama odu toto ke eset. Bethlehem ọwọrọ “Ufọk Uyo,” ndien ke ata eset ke ẹketọn̄ọ ndisisan̄ uyo do. (Ruth 1:22; 2:14) Uyo kiet emi ẹwakde ndikụt ke Bethlehem edi enye emi ẹkotde pita.

N̄kpọ nte isua tọsịn inan̄ emi ẹkebede, Abraham ye Sarah an̄wan esie emi ẹkedụn̄de ẹkpere Bethlehem, ẹma ẹnam “ekara uyo” ẹnọ isenowo ita emi mmọ mîkodorike enyịn ndinyene. (Genesis 18:6) Ẹkeda wheat m̀mê barley ẹnam “eti ndomuyo” emi Sarah akadade anam uyo oro. Enye ọkọsọsọp anam uyo oro, ntre anaedi enye akasan̄ uyo oro ke ebok ufiop itiat.—1 Ndidem 19:6.

Mbụk emi owụt ke ubon Abraham ẹkesinam uyo mmọ ke idemmọ. Sia mmọ ẹkesibọkde ufene mîkonyụn̄ inyeneke akpan ebietidụn̄, ọwọrọ ke Sarah ye nditọufọk esie ikesinamke uyo ke utọ itie usan̄ uyo emi okodude ke Ur obio emana mmọ. Mmọ ẹkesida mme n̄kpọ nte wheat m̀mê barley ẹnam ndomuyo. Ẹkesitịm wheat ke udụn̄ mîdịghe ẹkọk ke itiat tutu enye akabade ndomuyo, ndien emi ikedịghe ekpri utom.

Ke eyo Moses, Abasi ọkọdọhọ ẹkûbọ owo itiat ukọkn̄kpọ ke ubiọn̄, sia se ikesinịmde ediwak owo uwem edi oro. (Deuteronomy 24:6) Itiat ukọkn̄kpọ ikedịghe ekpri n̄kpọ ke enyịn Abasi, sia enye ke nditọ Israel ẹkesikama ẹkọk wheat m̀mê barley man ẹnyene ndomuyo ẹda ẹnam uyo.—Se ekebe emi “ Nte Ẹkesinamde Uyo ke Israel Eset.”

Bible etịn̄ n̄kpọ aban̄a uyo ediwak ini. Mme andiwet Bible ẹkesiwak ndisiak uyo ke ini ẹtịn̄de ẹban̄a udia. Jesus ọkọdọhọ ikọt Abasi ẹsibọn̄ akam ete: “Nọ nnyịn udia eke ekemde nnyịn ke usen mfịn.” (Matthew 6:11) Ikọ Jesus emi ọwọrọ ke ana inyene mbuọtidem ke Abasi ọyọnọ nnyịn se idade idu uwem ke usen ke usen.—Psalm 37:25.

Edi odu n̄kpọ en̄wen emi edide akpan n̄kpọ akan uyo m̀mê udia. Jesus ọkọdọhọ ke “idịghe uyo ikpọn̄ ke owo edida odu uwem, edi edida kpukpru ikọ eke ẹwọrọde Jehovah ke inua odu.” (Matthew 4:4) Jesus eketịn̄ aban̄a ini emi Abasi ekesinọde nditọ Israel kpukpru n̄kpọ, oro edi, esisịt ini ke mmọ ẹma ẹkewọrọ ke Egypt. Ke mmọ ẹma ẹkesan̄a ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet ke Desat Sinai, udia mmọ ama ọtọn̄ọ ndikụre. Nditọ Israel ẹma ẹkere ke imọn̄ ikpa biọn̄, ntre mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikụni ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke mmimọ ima ‘isidia udia iyụhọ’ ke Egypt.—Exodus 16:1-3.

Imọdiọn̄ọ ke uyo emi mmọ ẹkesitade ke Egypt ama esinem etieti. Ke eyo Moses, nta mme asan̄uyo ẹma ẹsisan̄ uyo ke utọ ke utọ ẹnọ nditọ Egypt. Edi idịghe nte Jehovah ikoyomke ndinọ nditọ Israel uyo m̀mê udia. Enye ama ọdọhọ mmọ ete:  “Sese ami mmọn̄ nnam uyo oto heaven edep ọnọ mbufo.” Kpukpru usenubọk mmọ ẹma ẹsidemede ẹdikụt “mfia mfefere” uyo emi ẹketiede nte n̄kpri mbai ice. Akpa ini emi nditọ Israel ẹkekụtde uyo emi mmọ ẹma ẹbụp ẹte: “Nso idi emi?” Moses ama ọdọhọ ke edi “uyo emi Jehovah ọnọde” mmọ nte udia. Nditọ Israel ẹkekot uyo emi “manna,” * ndien uyo emi ama enịm mmọ uwem ofụri isua 40.—Exodus 16:4, 13-15, 31.

Anaedi nditọ Israel ẹma ẹma manna emi ke nsonso oro. Enye ekenem nte “mfefere uyo eke ẹsịnde aranọkwọk.” (Exodus 16:18) Edi nte ini akakade, itọn̄ mme n̄kpọ emi mmọ ẹkesidiade ke Egypt ama ọdọn̄ mmọ. Ntre, mmọ ẹtọn̄ọ ndikụni ndọhọ ke mmimọ “ikwe n̄kpọ ndomokiet ke mîbọhọke manna emi.” (Numbers 11:6) Ekem mmọ ẹma ẹyat esịt ẹdọhọ ẹte: ‘Nnyịn imasua obukpo uyo emi.’ (Numbers 21:5) Se do nte mmọ ẹkedade uyo emi Abasi ọkọnọde mmọ!—Psalm 105:40.

Mme owo ẹkeme ndida uyo didie didie, kpa nte ẹnyụn̄ ẹdade ediwak n̄kpọ en̄wen. Bible etịn̄ aban̄a uyo emi nnyịn mîkpedehe-dei ida didie didie. Uyo emi ke Jesus ọkọdọhọ ke etie nte manna emi nditọ Israel ẹkesede ke ndek. Enye ọkọdọhọ ke uyo emi ekeme ndinyene ufọn nnọ nnyịn ke nsinsi.

Jesus ọkọdọhọ mbon emi enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ete: “Ami ndi uyo uwem. Mme ete ete mbufo ẹma ẹdia manna ke wilderness ẹnyụn̄ ẹkpan̄a. Emi edi uyo eke otode heaven osụhọde edi, man owo ekededi akpata ndien okûkpa. Ami ndi odu-uwem uyo emi okotode heaven osụhọde  edi; edieke owo ekededi atade uyo emi enye oyodu uwem ke nsinsi; ke akpanikọ, uyo eke ndinọde edi obụkidem mi man ererimbot odu uwem.”—John 6:48-51.

Ikọ Jesus ikan̄wan̄ake ediwak owo sia mmọ ẹkekere ke enye etịn̄ aban̄a ata ata uyo ye obụkidem. Edi uwụtn̄kpọ ke Jesus ọkọnọ, ndien uwụtn̄kpọ oro ama enen̄ede odụk ye se enye eketịn̄de. Ata ata uyo ke mme Jew ẹkesida ẹdu uwem, kpa nte nditọ Israel ẹkesidade manna ẹdu ofụri isua 40 ke wilderness. Okposụkedi emi manna okotode Abasi, enye ikọnọhọ owo nsinsi uwem. Edi Jesus ndikawa idem esie nnọ nnyịn ayanam mbon emi ẹbuọtde idem ye enye ẹnyene nsinsi uwem. Enye enen̄ede edi “uyo uwem.”

Ekeme ndidi biọn̄ ama ọdọn̄ fi, emesiyom uyo ata. Anaedi emesikọm Abasi ke ndinọ fi udia ke usen ke usen. (Matthew 6: 11) Nte ikopde inem udia ekededi, ikpanaha ifre Jesus Christ emi edide “uyo uwem.”

Nso ke ikpanam mbak nnyịn idida ọsọn̄urua uyo emi didie didie nte nditọ Israel ẹkedade manna? Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke mbufo ẹmade mi, mbufo ẹyenịm mme ewụhọ mi.” (John 14:15) Edieke inịmde ewụhọ Jesus, ọwọrọ iyesita uyo inyụn̄ ikop inemesịt ke nsinsi nsinsi.—Deuteronomy 12:7.