TIMOTHY ke asan̄a aka. Esịt esie esịne ke ebiet emi enye akade. Mbon oro enye asan̄ade kiet ẹda enye usụn̄. Idịghe akpa Timothy asan̄ade usụn̄ emi edi emi. Mmọ ẹwọrọ ke obio Lystra emi odude ke ebeden̄. Timothy atuak inua imam ke ini enye etide eka ye eka-eka esie. Enye eti nte ekenemde mmọ ke ini imọ ikoyomde ndidaha, kpa ye oro edide itọn̄ imọ eyesidọn̄ mmọ. Itọn̄ mmọ eyesidọn̄ enye n̄ko.

Apostle Paul edi kiet ke otu mbon oro ẹsan̄ade ye enye. Anam anam enye ọwọn̄ọde ese Timothy atuak inua imam. Enye ọdiọn̄ọ ke bụt osụk ananam Timothy, edi esịt enem enye ndikụt nte akparawa emi amade Abasi. Timothy edi n̄kpọ nte isua 20. Enye enen̄ede ama onyụn̄ okpono Paul. Paul ama Abasi inyụn̄ idaha utom Abasi ibre mbre. Idahaemi Timothy asan̄a ye enye aka ebiet emi oyomde usụn̄ etieti ọkpọn̄ obio mmọ. Mmọ ẹyesan̄a ke ukot ẹnyụn̄ ẹdụk ubom. Mmọ ẹyenyụn̄ ẹsobo nsio nsio mfịna ke usụn̄. Timothy idiọn̄ọke m̀mê iyafiak inyọn̄ idi ufọk.

Nso inam akparawa emi enyịme ndinam utọ n̄kpọ emi? Nso ufọn ke enye edidia ke ndiwa idem ntem nnam n̄kpọ Abasi? Didie ke ikeme ndinyene mbuọtidem nte Timothy?

Yak ise se iketịbede isua iba m̀mê ita ke edem. Etie nte Timothy okoto Lystra. Lystra ekedi ekpri obio-in̄wan̄ emi odude ke ebeden̄. Mmọn̄ ama awak etieti ke obio emi. Etie nte mbon Lystra ẹma ẹkeme ndisem usem Greek, edi mmọ ẹma ẹsisem usem Lycaonian n̄ko sia emi ekedi usem emana mmọ. Usen kiet, editịm ama odu ke obio. Apostle Paul ye Barnabas, emi esisan̄ade ntre ye enye ọkwọrọ ikọ aban̄a Christ, ẹma ẹto Iconium ẹdisịm. Iconium ekedi akwa obio ikonyụn̄ iyomke usụn̄ ikpọn̄ Lystra. Nte mmọ ẹkesụk ẹsan̄ade ẹkwọrọ ikọ, Paul okụt mbụn̄ọ kiet emi ekenen̄erede enyene mbuọtidem. Ntem Paul ama anam utịben̄kpọ; enye ama anam ete emi ekeme ndisan̄a.—Utom 14:5-10.

Ini oro, ediwak owo ke Lystra ẹkenịm ke mme abasi mmọ ẹsikabade mme owo ẹnyụn̄ ẹdisan̄a ke obio mmimọ. Ntre, mmọ ẹkekere ke Paul edi abasi mmọ emi ekerede Hermes ndien Barnabas edi Zeus. Sia Paul ye Barnabas ẹkenen̄erede ẹsụhọde idem, mmọ ẹma ẹkpan otuowo emi ndiwa uwa nnọ mmọ, okposụkedi emi mîkememke utom.—Utom 14:11-18.

Ndusụk owo ke Lystra ẹma ẹdiọn̄ọ ke Paul ye Barnabas ẹdi ata owo. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹbọ ufọn ẹto ukwọrọikọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Eunice ye eka esie Lois ẹma ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ Paul ye Barnabas. Eunice ekedi eyen Jew, ebe esie okonyụn̄ edi Greek * emi mînịmke Jesus ke akpanikọ. Paul ye Barnabas ẹma ẹnam mme owo ẹfiọk ke Messiah ama edi, ndien ke ediwak prọfesi emi ẹkewetde ke N̄wed Abasi ẹban̄a enye ama osu. Mme Jew emi ẹmade Abasi ẹkekam ẹyoyom ndikop utọ ikọ Abasi emi!

Kere nte Paul ndikedi Lystra akan̄wamde Timothy. Ẹma ẹkpep Timothy “toto ke nsek” ndima ndisana  uwetn̄kpọ, oro edi, N̄wed Abasi Usem Hebrew. (2 Timothy 3:15) Ukem nte eka ye eka-eka esie, Timothy ama okụt ke se Paul ye Barnabas ẹtịn̄de ẹban̄a Messiah edi akpanikọ. Ndien kere ban̄a mbụn̄ọ oro Paul akanamde asan̄a. Ekeme ndidi Timothy ama esikụt mbụn̄ọ emi ke nsio nsio efak ke Lystra toto ke ini eyenọwọn̄. Idahaemi Timothy okụt ete emi asan̄ade isan̄ akpa ini ke uwem esie! Imosụk ise Eunice, Lois, ye Timothy ẹkekabarede ẹdi Christian. Tutu esịm emi, mme ete ye eka, mme ete-ete, ye mme eka-eka ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto Lois ye Eunice. Ndi afo n̄ko emekeme ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnọ nditọ fo?

Anaedi ama enem mbon Lystra oro ẹkekabarede ẹdi mme Christian ndikop mban̄a idotenyịn oro mme anditiene Christ ẹnyenede. Edi mmọ ẹma ẹfiọk n̄ko ke ndidi mbet Jesus idịghe ifia ubọk kiet. Ndusụk mme Jew emi ẹtode Iconium ye Antioch ẹma ẹnen̄ede ẹsua mme mbet Jesus. Mmọ ẹma ẹto obio mmọ ẹdi Lystra ẹdinam mme owo ẹtọn̄ọ ntịme ye Paul ye Barnabas. Ẹma ẹtọn̄ọ Paul ke itiat tutu enye ọduọ ana ke isọn̄, ekem ẹdụri enye ẹsio ke obio, ẹkere ke enye akpa.—Utom 14:19.

Edi mme mbet Jesus ke Lystra ẹma ẹka ẹkeda ẹkan Paul ẹkụk. Ama enen̄ede enem mmọ ndikụt enye enyen̄erede idem onyụn̄ adahade ada afiak odụk Lystra. Ke ndan̄nsiere, enye ye Barnabas ẹma ẹwọrọ ẹka Derbe ẹkeka iso ẹkwọrọ ikọ. Ke mmọ ẹma ẹkenyụn̄ ẹnam ediwak mbet do, mmọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ Lystra, ifeheke ndịk. Ntak emi mmọ ẹkefiakde ẹka do? Bible ọdọhọ ke mmọ ẹkeka man “[ẹkesọn̄ọ] mme mbet idem, ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ ẹte ẹsọn̄ọ ẹdu ke mbuọtidem.” Kere nte ekpri Timothy atatde inua ese Paul ye Barnabas nte mmọ ẹkpepde mme Christian do ẹte ke se Abasi edinamde inọ mmọ ke ini iso okpon akan ukụt ekededi emi mmọ ẹsobode idahaemi. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn inyene ndibe ke ediwak ukụt ndụk obio ubọn̄ Abasi.”—Utom 14:20-22.

Timothy ama okụt ke Paul anam se enye eketịn̄de emi, ọyọ ukụt uko uko man enye ekeme ndikwọrọ ikọ nnọ mbon en̄wen. Ọwọrọ Timothy ama ọfiọk ke edieke imọ ikpebede Paul, ke mbon Lystra ẹyekọbọ imọ, ete imọ n̄ko oyonyụn̄ ọkọbọ imọ. Edi Timothy ikayakke ukọbọ akpan enye ndinam n̄kpọ Abasi. Ediwak uyen mfịn ẹtie nte Timothy. Mmọ ẹnam ufan ye mbon oro ẹnen̄erede ẹbuọt idem ye Abasi sia mme utọ ufan emi ẹyesọn̄ọ mmọ  idem ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi. Mme uyen emi inyụn̄ iyakke ukọbọ akpan mmọ ndinam n̄kpọ ata Abasi!

Nte ima iketetịn̄, Paul ama afiak edi Lystra ke isua iba m̀mê ita ama ekebe. Kere nte esịt enemde Timothy, eka esie, ye eka-eka esie ke ini Paul edide edisịm. Isan̄ emi enye asan̄a ye Silas. Imọdiọn̄ọ ke esịt enem Paul n̄ko ndifiak ndi do. Paul okụt utịp ukwọrọikọ esie ke Lystra. Idahaemi Lois ye Eunice eyen esie ẹdidi nti Christian. Mbuọtidem emi mmọ ẹnyenede ke Abasi ‘isan̄ake ye mbubịk’ ndien Paul ama mmọ etieti ke ntak emi. (2 Timothy 1:5) Ndien nso kaban̄a ekpri Timothy?

Paul okop ke ekpri akparawa emi edidi akwa owo idahaemi. Nditọete ke Lystra ye Iconium ẹma “ẹtịn̄ nti ikọ ẹban̄a” Timothy. Kpa ye oro Iconium okoyomde usụn̄ ọkpọn̄ Lystra ke n̄kpọ nte itiat 20, nditọete do ẹkesụk ẹtetịn̄ nti n̄kpọ ẹban̄a Timothy. (Utom 16:2) Enye akasan̄a didie ọwọrọ eti etop ntre?

“Ndisana uwetn̄kpọ” emi eka ye eka-eka Timothy ẹkekpepde enye “toto ke nsek” ama ọdọn̄ọ nti item emi ẹsin̄wamde mme uyen. (2 Timothy 3:15) Se kiet mi: “Ti Akwa Andibot fi ke ini afo edide akparawa.” (Ecclesiastes 12:1) Item emi ekenen̄ede an̄wan̄a Timothy ke enye ama akakabade edi Christian. Enye ama okụt ke mfọnn̄kan usụn̄ emi enye ekemede nditi Akwa Andibot enye edi ndikwọrọ eti mbụk emi aban̄ade Christ Eyen Abasi. Nte ini akade, Timothy ama etre ndikop bụt emi mîkesiyakke enye ọkwọrọ eti mbụk emi aban̄ade Jesus Christ uko uko.

Mbiowo esop ẹma ẹkụt ke Timothy ke esịn idem anam n̄kpọ Abasi. Ama enem mmọ ndikụt nte enye ọsọn̄ọde mme owo idem. Se ifọnde ikan edi ke Jehovah n̄ko ama okụt se Timothy akanamde. Abasi ama anam ẹtịn̄ prọfesi ẹban̄a enye. Prọfesi emi akaban̄a se Timothy edinamde ke mme esop. Ke ini Paul edide Lystra, enye ama okụt ke Timothy ekeme nditiene mmimọ nsan̄a ke nsio nsio obio n̄kwọrọ ikọ. Nditọete ke Lystra ẹma ẹnyịme Timothy etiene mmọ. Mmọ ẹma ẹdori akparawa emi ubọk. Ndidori owo ubọk ọwọrọ ke ẹmek owo ẹnyụn̄ ẹnọ enye san̄asan̄a utom ke esop Jehovah.—1 Timothy 1:18; 4:14.

Kere nte etiede Timothy ke idem ndinyene utọ akwa ifetutom emi. Anaedi idem enen̄ede akpa enye, edi enye eben̄e idem ndika. * Edi ete esie emi mînịmke Jesus ke akpanikọ edise didie obufa utom emi ẹnọde Timothy mi? Idịghe se enye akaduakde ọnọ eyen esie edi emi. Nso kaban̄a eka Timothy ye eka-eka esie? Mmọ ẹkop inemesịt. Etie nte mmọ ẹkere n̄ko nte n̄kpọ editiede ye eyen mmọ, edi iyakke owo ọdiọn̄ọ.

Timothy etiene Paul ye Silas. Ke usenubọk oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi, Timothy enyịme nditiene apostle Paul nsan̄a n̄kwọrọ ikọ ke nsio nsio obio. Nte Timothy asan̄ade ye Paul ye Silas okpọn̄ Lystra, enye idiọn̄ọke ebiet emi enye akade inyụn̄ idiọn̄ọke nte n̄kpọ editiede do. Ke mmọ ẹma ẹkesan̄a ke ediwak hour, mmọ ẹdisịm Iconium. Timothy ọtọn̄ọ ndien ndise nte Paul ye Silas ẹnamde mme owo ẹkop se mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem ẹkedọhọde ẹnam onyụn̄ okụt nte mmọ ẹsọn̄ọde nditọete idem ke Iconium. (Utom 16:4, 5) Edi ntọn̄ọ akam edi oro.

Ke mmọ ẹma ẹkesan̄a ẹse mme esop ke Galatia, iren ita emi ẹkpọn̄ ikpọ usụn̄ emi mbon Rome ẹkenamde ẹwọrọ ẹdụk unaisọn̄ Phrygia ẹka n̄kan̄ edem edere ekem ẹdụk n̄kan̄ usụk usụk. Sia mmọ ẹkekade ebiet ekededi emi edisana spirit Abasi ọdọhọde mmọ ẹka, mmọ ẹma ẹto do ẹka Troas, ekem ẹdụk ubom ẹkesịm Macedonia. (Utom 16:6-12) Etisịm ini emi, Paul ama okụt nte Timothy enyenede ufọn. Oro akanam enye ayak Timothy osụhọ ye Silas ke Beroea. (Utom 17:14) Enye ama akam osio enye ikpọn̄ ọdọn̄ utom ke Thessalonica. Do ke Timothy ọkọsọn̄ọ nditọete idem onyụn̄ anam mme n̄kpọ en̄wen emi enye ekekpepde oto Paul.—1 Thessalonica 3:1-3.

Nte ini akade, Paul ama ewet aban̄a Timothy ete: “Nnyeneke owo en̄wen eke enyenede edu  emi ebietde esie, emi editịmde ese aban̄a mme n̄kpọ oro ẹban̄ade mbufo.” (Philippi 2:20) Timothy ama esịn idem anam n̄kpọ Abasi, osụhọde idem, onyụn̄ ọyọ nsio nsio n̄kpọ. Emi akanam enye ọwọrọ eti etop. Ata eti uwụtn̄kpọ ke enye ekenịm emi ọnọ mme uyen mfịn. M̀mê afo ọyọwọrọ eti etop m̀mê udûwọrọke, esịne fi ke ubọk. Edieke afo edide akparawa, ọwọrọ emenyene akwa ifet ndiwọrọ eti etop edieke enịmde Jehovah Abasi akpa ke uwem fo, ọfọnde ido, onyụn̄ okponode mme owo.

Ke n̄kpọ nte isua 14, Timothy ama asan̄a ye apostle Paul ufan esie anam n̄kpọ Abasi. Enye ama etiene osobo nsio nsio afanikọn̄ emi Paul okosobode onyụn̄ etiene enye okop inemesịt ke ini enye okopde. (2 Corinth 11:24-27) Enyene ini emi ẹkekam ẹsịnde Timothy ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak Ikọ Abasi. (Mme Hebrew 13:23) Ukem nte Paul, Timothy ama ama nditọete esie ke ofụri esịt onyụn̄ ekere aban̄a mmọ. Emi akanam Paul ewet ọnọ Timothy ete: ‘Mmeti mmọn̄eyet fo.’ (2 Timothy 1:4) Kpa nte Paul, anaedi Timothy ‘ama esitua ye mbon emi ẹtuade,’ oro edi, ada mfịna mbon en̄wen nte mfịna idemesie man ekeme ndidọn̄ mmọ esịt nnyụn̄ nsọn̄ọ mmọ idem. (Rome 12:15) Ọkpọfọn kpukpru nnyịn ikpep ndisinam ntem n̄ko.

Nte ini akade, Timothy ama akabade edi ata eti ebiowo. Paul ama ọdọhọ enye asan̄a ese mme esop onyụn̄ ọsọn̄ọ mmọ idem. Enye ama ọdọhọ enye emek mbon emi ẹdotde ndidi mbiowo ye mme asan̄autom unamutom.—1 Timothy 5:22.

Paul ama ama Timothy etieti esinyụn̄ ọnọ enye nti item nte emi ete ọkpọnọde eyen. Enye ama ọdọhọ Timothy aka iso esịn idem anam utom emi Abasi ọnọde enye man kpukpru owo ẹkụt n̄kọri esie. (1 Timothy 4:15, 16) Enye ọkọdọhọ Timothy okûyak n̄kpọ baba kiet—edide bụt m̀mê uyen—akpan enye ndinam se enye ọdiọn̄ọde ke enen. (1 Timothy 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Paul ama akam eteme Timothy se enye akpanamde aban̄a udọn̄ọ esie. Anaedi idịbi emi ekesibiakde enye ke ubọk ke ubọk ke Paul eketịn̄ aban̄a.—1 Timothy 5:23.

Nte ini akade, Paul ama ọdiọn̄ọ ke usen n̄kpa imọ asan̄a ekpere; etie nte ẹkewowot enye. Esisịt ini mbemiso oro, Abasi ama anam enye ewet akpatre leta ọnọ Timothy. Kop n̄kpọ kiet emi enye ekewetde ke leta oro mi: “Sịn ofụri ukeme ndisọp ndi mbịne mi.” (2 Timothy 4:9) Paul ama enen̄ede ama Timothy; enye okokot enye “edima ye anam-akpanikọ eyen mi ke Ọbọn̄.” (1 Corinth 4:17) Imosụk ise enye okoyomde edima ufan esie emi ọsọsọp edi mbemiso ẹwotde imọ. Ọkpọfọn nnyịn owo kiet kiet ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi esidọn̄ mbon en̄wen ndiyom mi ndidu ye mmimọ ke ini afanikọn̄?’

Ndi Timothy ama aka ekesịm Paul ye uwem? Nnyịn idiọn̄ọke. Se idiọn̄ọde edi ke Timothy ama esinam ofụri se enye ekekeme man ọsọn̄ọ Paul ye mbon en̄wen idem onyụn̄ ọdọn̄ mmọ esịt. Timothy ọwọrọ “Enye Emi Okponode Abasi,” ndien enye ama onyụn̄ odu uwem ekekem ye enyịn̄ esie. Enye ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, ndikpebe.