PANAYIOTA okokpon ke isuo kiet ke Mediterranean. Enye ama enen̄ede ama mbre ukara ke ini enye ekedide n̄kaiferi. Nte ini akakade, enye ama akabade edi ewetn̄wed ọnọ n̄ka mbre ukara emi okodude ke obio mmọ. Enye ama esisan̄a ke ufọk ke ufọk ọdọhọ mme owo ẹsio okụk ẹdi man ẹda ẹnam n̄kpọ ẹnọ n̄ka mbre ukara mmọ. Edi enye ama edikụt ke n̄kpọ iketiehe nte imọ ikekerede. Okposụkedi emi mbon n̄ka mmọ ẹkesikotde kiet eken ufan, ekedi enyene owo esie anam n̄kpọ ọnọ. Uwọrọiso, utọk, ye ufụp ama okpon etieti.

Daniel oto Ireland ndien ubon mmọ ẹma ẹsisịn idem ẹka ufọkabasi. Edi enye ifreke se mme oku ufọkabasi ẹkesinamde. Mmọ ẹma ẹsin̄wọn̄ mmịn ẹbe ubọk, ẹbre mbre mfọniso, ẹnyụn̄ ẹyịp okụk ufọkabasi, ekem ẹdikwọrọ ẹnọ mme owo ke ẹyefọp mme idiọkowo ke ikan̄ hell.

Jeffery ekesinam utom ọnọ mme-enyene-nsụn̄ikan̄ emi ẹsiwatde ẹka nsio nsio itie ke ererimbot. Mme-enyene-nsụn̄ikan̄ emi ẹdụn̄ ke United Kingdom ye United States. Enye ọdọhọ ke imeti nte mbon emi ẹkenamde ukem utom emi ẹkesisude nsu ẹnọ ikpọ owo ukara. Mmọ ẹma ẹsitịn̄ se ededi emi edinamde mme owo ẹnam mbubehe ye mmọ, ọkpọkọm se mmọ ẹtịn̄de oro edi nsu.

Mbubịk idịghe itie kiet. Mme anyamurua ẹsibịk mbubịk. Ẹbịk mbubịk n̄ko ke ukara ye ke ufọkabasi. Ikọ Greek oro ẹkabarede “mbubịk” akaban̄a owo emi ofụhọde n̄kpọ ke iso ada ke itie edinam etịn̄ ikọ m̀mê anam drama. Nte ini akade, ẹma ẹtọn̄ọ ndisida ikọ oro ntịn̄ mban̄a owo ekededi oro anamde nte idi eti owo man enye enyene se enye oyomde.

Mbubịk esinen̄ede abiak owo onyụn̄ ayat owo esịt. Emi ekeme ndibiak owo tutu enye ekere m̀mê ini oyodu emi mbubịk mîdidụhe aba. Bible anam idiọn̄ọ ke mbubịk eyetre.

Bible ọdọhọ ke Satan ọkọtọn̄ọ mbubịk, idịghe owo. Esisịt ini ke ẹma ẹkebot owo, idiọk angel emi ama ada urụkikọt etịn̄ ikọ mbak owo edidiọn̄ọ ke imọ itịn̄. Enye akanam nte iyom ndin̄wan̄wam Eve man ekeme ndibian̄a enye. (Genesis 3:1-5) Tọn̄ọ ini oro, ediwak owo ẹsinam nte idi nti owo man ẹbian̄a mme owo ẹnyụn̄ ẹnyene se mmọ ẹyomde. Ata idiọk mbubịk edi oro.

Ke ini nditọ Israel ẹkenamde nte ikpono ata Abasi ke ini edide mmọ ẹkekpono nsunsu abasi, Abasi ama esidụri mmọ utọn̄ aban̄a afanikọn̄ emi edisịmde mmọ. Jehovah Abasi ama ada prọfet Isaiah ọdọhọ mmọ ete: “Koro mbon emi ẹsan̄ade ẹkpere  ke inua mmọ, ẹnyụn̄ ẹkponode mi ke n̄kpọkinua mmọ, ẹnyụn̄ ẹnamde esịt mmọ ada ata nsannsan ye ami.” (Isaiah 29:13) Ke ini nditọ Israel mîkamaha ndikabade esịt, Abasi ama ayak mbon idụt en̄wen ẹsobo Jerusalem ye temple esie, emi ekedide akpan ebiet emi mmọ ẹkesikade ẹkekpono Abasi. Mbon Babylon ẹkebem iso ẹsobo Jerusalem ke isua 607 mbemiso Christ, ekem mbon Rome ẹdisobo ke isua 70 eyo mme apostle. Omokụt do ke Abasi isiyọhọ mbubịk ke nsinsi.

Abasi ye Jesus Eyen esie ẹnen̄ede ẹma mbon emi ẹnyenede eti esịt ẹsinyụn̄ ẹtịn̄de akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Jesus ọkọtọn̄ọde ukwọrọikọ ke isọn̄, ete kiet emi ekerede Nathanael ama edi ebịne enye. Ke ini Jesus okụtde enye, Jesus ama ọdọhọ ete: “Sese, ata eyen Israel, emi abian̄a mîdụhe enye ke esịt.” (John 1:47) Nathanael emi ẹkesinyụn̄ ẹkotde Bartholomew, ama akabade edi kiet ke otu mme apostle Jesus.—Luke 6:13-16.

Jesus ama ada ini ekpep mme mbet esie nte Abasi esede mbubịk. Abasi asasua mbubịk, ntre ikanaha mmọ ẹdi mbubịk. Jesus ama enen̄ede asua ọnọ mme adaiso ido ukpono eyo esie ke ntak mbubịk mmọ. Yak ineme ndusụk n̄kpọ oro mmọ ẹkesinamde.

Mmọ ẹkesinam “edinen ido” man mme owo ẹkụt. Jesus ọkọdọhọ mbon oro ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ete: “Ẹtịm ẹkpeme mbak mbufo ẹdinam edinen ido mbufo ke iso owo ẹte mmọ ẹkụt . . . nte mbon mbubịk ẹnamde.” Enye ọkọdọhọ mmọ ẹsinọ mme ubuene n̄kpọ “ke ndịbe.” Enye okonyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹsibọn̄ akam ke ndịbe, idịghe ndibọn̄ man mme owo ẹkụt. Ndinam ntem oyowụt ke mmọ idịghe mbubịk, edi ke ẹnam n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt ndien Ete esie oyonyụn̄ ama mmọ.—Matthew 6:1-6.

Mmọ ẹma ẹsisọp ẹkụt ndudue mbon en̄wen. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbubịk! Bem iso sio obukpọk emi odude fi ke enyịn fep, ndien afo eyetịm okụt nte edisan̄ade osio mbio ke enyịn eyenete fo.” (Matthew 7:5) Owo emi esisọpde etịn̄ aban̄a ndudue mbon en̄wen, edi itịn̄ke iban̄a esie, esinam etie nte imọ imọfọn ikan mmọ. Mbubịk edi oro sia “kpukpru owo ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.”—Rome 3:23.

Mmọ ẹma ẹsiduak idiọk ẹban̄a owo. Isan̄ kiet, mme mbet Pharisee ye n̄ka mme anditiene Herod ẹma ẹkebụp Jesus mbụme ẹban̄a tax. Mmọ ẹma ẹda nneminua ẹdọhọ Jesus ẹte: “Andikpep, nnyịn imọfiọk ite afo esitịn̄ akpanikọ onyụn̄ ekpep usụn̄ Abasi ke akpanikọ.” Ekem mmọ ẹma ẹbụp enye mbụme idomo ẹte: “Nte ibet enyịme ẹkpe tax ẹnọ Caesar m̀mê inyịmeke?” Jesus ama ọbọrọ mmọ ete: “Ntak emi mbufo ẹdomode mi, mbon mbubịk?” Jesus okokot mmọ mbon mbubịk sia idịghe nte mmọ ẹkeyom ibọrọ mbụme oro, edi ẹkeyom “nte ẹkpemụmde enye ke ikọ inua esie.”—Matthew 22:15-22.

Ke ini ẹketọn̄ọde esop mme Christian ke Pentecost isua 33 eyo mme apostle, ata mme Christian ẹma ẹnam ofụri se mmọ ẹkekeme ndikụt ẹte mmimọ imetre mbubịk. Mmọ ẹma ẹkabade ẹdi mbon akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, Peter emi ekedide kiet ke otu mme apostle Jesus, ọkọdọhọ ke mme Christian ẹnyene “ndisụk ibuot nnọ akpanikọ” nnyụn̄ nnyene “ima nditọete emi mîsan̄ake ye mbubịk.” (1 Peter 1:22) Apostle Paul n̄ko ọkọdọhọ mbon emi enye ekesisan̄ade ntre ọkwọrọ ikọ ete: “[Ẹnyene] ima eke otode edisana esịt onyụn̄ otode eti ubieresịt ye mbuọtidem eke mîsan̄ake ye mbubịk.”—1 Timothy 1:5.

Ẹwet se Jesus ye mme apostle ẹkekpepde ẹdọn̄ ke Bible, ndien ikọ mmọ osụk enyenyene odudu mfịn nte ekenyenede ke eyo mmọ. Apostle Paul ama ewet aban̄a emi ete: “Ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu onyụn̄ ọsọp akan akan̄kan̄ iso iba onyụn̄ ekịm abahade ukpọn̄ ye spirit, ye ikek ye ndia esie, onyụn̄ ekeme ndifiọk mme uduak ye ekikere esịt owo.” (Mme Hebrew 4:12) Ediwak owo  ẹdi ẹdidiọn̄ọ se Bible ekpepde ẹnyụn̄ ẹdu uwem nte Bible ọdọhọde. Ndien emi anam mmọ ẹtre mbubịk ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt. Ẹyak ifiak ineme iban̄a owo ita emi iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ.

Uwem Panayiota okokpụhọde ke ini enye ekenyịmede ndika Ufọkmbono Obio Mme Ntiense Jehovah n̄kodụk mbono esop oro ẹkekotde enye. Enye ikekwe owo ndomokiet do odomode ndinam nte imọfọn ikan mbon en̄wen. Enye ọdọhọ ete: “Do ke n̄kokụt ke mme owo ẹnyene ata ima ẹnọ kiet eken. N̄kekwe utọ n̄kpọ emi ofụri ini emi n̄kesịnde idem ke mbre ukara.”

Panayiota ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible onyụn̄ okpụhọde tutu ẹyak enye ana baptism. Isua 30 edi emi tọn̄ọ enye akana baptism. Enye ọdọhọ ete: “Idahaemi nsan̄ade n̄kwọrọ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi mi ke nnen̄ede n̄kop inemesịt, idịghe ini oro n̄kesisan̄ade ndọhọ mme owo ẹdidụk n̄ka mbre ukara nnyịn. Obio Ubọn̄ Abasi kpọt edinam ererimbot emi ọfọn.”

Daniel ama esịn idem anam n̄kpọ Abasi tutu ẹnọ enye utom anam ke esop Abasi. Isua ifan̄ ke oro ebede, enye ama anam se mîkpakanaha enye anam, ndien esịt ama ọtọn̄ọ ndifịna enye. Enye ọkọdọhọ ete: “Ke mma n̄keti mbubịk oro n̄kesikụtde ke ufọkabasi, mma n̄kụt ke ndotke aba ndinam utom oro ẹkenọde mi ke esop Abasi ndien mma n̄ketịn̄ nnọ mbiowo esop. N̄koyomke mme owo ke esop ẹkere ke nsụk ndodot ke ini edide n̄kodotke aba.”

Nte ini akakade, esịt ikafịnake Daniel aba, ntre enye ama enyịme ndifiak mbọ utom nnam ke esop Abasi. Mbon oro ẹnamde n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt kpọt ẹkeme ndinam se Daniel akanamde oro. Mmọ ẹkpep ‘ndisio obukpọk’ ke enyịn mmọ mbemiso ẹdomode ‘ndisio mbio’ ke enyịn eyenete mmọ.

Jeffery, emi ekesinamde utom ọnọ mme owo, ọkọdọhọ ete: “Nte n̄kosụk n̄kpepde Bible, mma n̄kụt ke ana ntre kpukpru nneminua oro n̄kesidade mbian̄a mme owo man mmọ ẹnam mbubehe ye kọmpeni nnyịn. Ediwak itie N̄wed Abasi ama otụk mi. Kiet edi Mme N̄ke 11:1 emi ọdọhọde ke ‘Jehovah ese abian̄a abian̄a udomon̄kpọ ke mbubiam.’” Jeffery itiehe nte mbon oro ẹkebụpde Jesus mbụme ẹban̄a tax. Enye ekpep ndinam n̄kpọ ke esịt akpanikọ ye kpukpru owo, edide mmọ ẹdi Mme Ntiense Jehovah m̀mê idịghe.

Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ẹdomo ndinam se mmọ ẹkpepde ke Bible. Mmọ ke ẹn̄wana ‘ndimen obufa owo nsịne emi ẹkebotde ekekem ye uduak Abasi ke ata edinen ido ye akpanikọ.’ (Ephesus 4:24) Mbọk yom usụn̄ diọn̄ọ mbon emi Mme Ntiense Jehovah ẹdide, se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ, ye nte mmọ ẹkemede ndin̄wam fi ekpep aban̄a obufa ererimbot emi Abasi ọn̄wọn̄ọde. Do ke “edinen ido edidụn̄,” mbubịk idinyụn̄ idụhe aba.—2 Peter 3:13.