NTAK emi adade mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ọnọ ukpep? Koro ndinam ntre ekeme ndinam ukpepn̄kpọ fo enen̄ede enyene uforo. Jehovah Abasi ye Jesus Christ ẹma ẹda mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ẹnam n̄kpọ, ndien nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto mmọ. Ke ini ikọ oro etịn̄de asan̄ade ye mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn, ẹdida ndido iba ẹbọ ntọt. Emi ekeme ndin̄wam ndimụm ntịn̄enyịn otuowo fo nnyụn̄ nnam enen̄ede otụk mmọ. Didie ke afo ekeme ndida mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn mbuan ke eti mbụk oro afo ọnọde? Didie ke afo ekeme nditịm mfiọk nte ke amada mmọ anam n̄kpọ uforo uforo?

Nte Mme N̄kponn̄kan Andikpep Ẹkedade Mme N̄kpọ Oro Ẹkụtde ke Enyịn Ẹnam N̄kpọ. Jehovah ama ada mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn oro owo mîdisọpke ifre ọnọ mme akpan ukpepn̄kpọ. Enye ama ada Abraham okoneyo kiet ọwọrọ ke edem esa onyụn̄ ọdọhọ ete: “Nam se enyọn̄ ko, nyụn̄ bat ntantafiọn̄, edieke afo ekemede ndibat mmọ: . . . Ntem ke ubon fo editie.” (Gen. 15:5) Idem okposụkedi se ẹken̄wọn̄ọde ẹketiede nte se mîkemeke nditịbe ke idaha ekikere owo, oro ama enen̄ede otụk Abraham, enye ama onyụn̄ ọbuọt idem ke Jehovah. Ke idaha efen, Jehovah ama ọdọhọ Jeremiah aka ufọk oboteso onyụn̄ okodụk itieutom esie ese nte enye obotde eso. Nso n̄wọrọnda ukpepn̄kpọ aban̄ade odudu oro Andibot enyenede ke idem owo ke emi ekedi ntem! (Jer. 18:1-6) Ndien didie ke Jonah tutu amama ekpekeme ndifre nte Jehovah akadade eto ekpep enye ndiwụt mbọm? (Jonah 4:6-11) Jehovah ama akam ọdọhọ mme prọfet esie ẹda ndusụk n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn oro ẹdotde ẹnam mme etop ntịn̄nnịm ikọ ẹwụt. (1 Ndi. 11:29-32; Jer. 27:1-8; Ezek. 4:1-17) Mme ikpehe ataya ye temple ke idemmọ ẹdi mbiet n̄kpọ oro ẹn̄wamde nnyịn ndifiọk mme ata n̄kpọ oro ẹdude ke heaven. (Heb. 9:9, 23, 24) Abasi ama ada mme n̄kukụt n̄ko ọnọ mme akpan ntọt.—Ezek. 1:4-28; 8:2-18; Utom 10:9-16; 16:9, 10; Edi. 1:1.

Didie ke Jesus akada mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn anam n̄kpọ? Ke ini mme Pharisee ye n̄ka mme anditiene Herod ẹkedomode ndida ikọ inua ntap Jesus, enye ama ọdọhọ ẹnọ imọ okụk kiet onyụn̄ odụri ntịn̄enyịn owụt mbiet Caesar emi odude ke okụk oro. Ekem enye ama anam an̄wan̄a  ete ke ẹkpenyene ndinọ Caesar n̄kpọ eke enyenede Caesar ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kpọ eke enyenede Abasi. (Matt. 22:19-21) Man ọnọ ukpep ke nte ikpadade kpukpru se nnyịn inyenede ikpono Abasi, Jesus ama anyan ubọk owụt ubuene ebeakpa ke temple emi etịbe esie—n̄kpri okudọk iba—ẹkedide ofụri se enye akpadade odu uwem. (Luke 21:1-4) Ke idaha efen enye ama ada ekpri eyenọwọn̄ nte uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem, oro mîsan̄ake ye ediyom ikpọ itie. (Matt. 18:2-6) Enye ke idemesie ama owụt se nsụhọdeidem ọwọrọde ke ndiyet mme mbet esie ukot.—John 13:14.

Mme Usụn̄ Ndida Mme N̄kpọ Oro Ẹkụtde ke Enyịn Nnam N̄kpọ. Nnyịn ikemeke ndida n̄kukụt nnyene nneme ukem nte Jehovah ekesidade. Edi ediwak ndise oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ ẹdu ke n̄wed Mme Ntiense Jehovah. Da mmọ n̄wam mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹkụt nte Paradise oro Ikọ Abasi ọn̄wọn̄ọde editiede. Ke ini enịmde ukpepn̄kpọ Bible, afo emekeme ndidụri ntịn̄enyịn eyen ukpepn̄kpọ n̄wụt ndise oro enyenede ebuana ye se afo ekpepde onyụn̄ ọdọhọ enye etịn̄ ọnọ fi se enye okụtde. Odot etịm ọfiọk nte ke ini okowụtde prọfet Amos ndusụk n̄kukụt, Jehovah ama obụp enye ete: “Afo okụt nso n̄kpọ, Amos?” (Amos 7:7, 8; 8:1, 2) Afo emekeme ndibụp mme ukem mbụme emi nte afo odụride ntịn̄enyịn mme owo owụt mme ndise oro ẹtịmde nte n̄kpọ un̄wam ukpepn̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn.

Edieke afo anamde ibat owụt mîdịghe adade udomo ini oro owụtde mme akpan n̄kpọntịbe ke adiana ke adiana, emi ekeme ndin̄wam ndinam mme utọ ntịn̄nnịm ikọ nte “isua itiaba” emi odude ke Daniel 4:16 ye “urua ata ye duop” emi odude ke Daniel 9:24 ẹsọsọp ẹn̄wan̄a mme owo. Mme utọ n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ntre ẹdu ke ediwak itie ke mme n̄wed ukpepn̄kpọ nnyịn.

Ke ukpepn̄kpọ Bible ubon fo, emekeme ndinam nneme aban̄ade mme utọ n̄kpọ nte ataya, temple ke Jerusalem, ye n̄kukụt temple eke Ezekiel ẹnen̄ede ẹn̄wan̄a edieke afo owụtde mmọ ke mme ndise. Emekeme ndikụt mmọ ke Insight on the Scriptures, se ẹwetde ẹdian ke New World Translation of the Holy Scriptures—With References, ye ediwak nsiondi Enyọn̄-Ukpeme.

Ke ini okotde Bible ye ubon fo, da n̄wed ndise obio nam n̄kpọ nte ọfọnde. Wụt isan̄ oro Abraham akanamde ọtọn̄ọde ke Ur tutu esịm Haran onyụn̄ ebe esịm Bethel. Dụn̄ọde usụn̄ oro Israel akasan̄ade nte idụt oro ọkọkpọn̄de Egypt aka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Yom mme ikpehe oro ẹkedemede ẹnọ esien Israel kiet kiet nte n̄kpọ-akpa. Dụn̄ọde nte ikpehe ukara Solomon okokponde. Tiene afan̄ oro Elijah akasan̄ade nte enye ekefehede ọkpọn̄ Jezreel  aka wilderness ke edem Beer-sheba ke ini Jezebel ekesịnde uwem esie ke itiendịk. (1 Ndi. 18:46–19:4) Yom ikpọ ye n̄kpri obio oro Jesus ọkọkwọrọde ikọ. Tiene mme isan̄ oro Paul akanamde, nte ẹwụtde ke n̄wed Utom.

Mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ẹnyene ufọn ke ini ẹnamde nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹdiọn̄ọ nte mme n̄kpọ ẹsan̄ade ke esop. Afo emekeme ndiwụt eyen ukpepn̄kpọ fo ndutịm mbono oro ẹmịn̄de-mịn̄ onyụn̄ etịn̄ mme utọ n̄kpọ oro nnyịn isinemede ke n̄kpri ye ikpọ mbono. Esitụk ediwak owo ke idem ke ẹdade mmọ ọkpọkpọ ẹsan̄a ẹse Ufọkmbono Obio Ubọn̄ m̀mê ọfis n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah. Emi ekeme ndidi mfọnn̄kan usụn̄ ndibiat idiọk ekikere oro mme owo ẹnyenede ẹban̄a utom nnyịn ye uduak esie. Ke ini emende owo asan̄a ese Ufọkmbono Obio Ubọn̄, wụt nte enye okpụhọrede ye mme itie utuakibuot efen. Wụt nte enye edide eti itie ubọ ukpep. Wụt mme ikpehe oro ẹtịmde akpan akpan ẹnọ an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ nnyịn—mme itie ubọ n̄wed, mme n̄wed ndise efakutom, ye mme ekebe etịbe (oro ẹdide isio isio ye mme usan etịbe).

Ke ebiet ẹnyenede mme vidio oro ẹtịmde ke idak ndausụn̄ Otu Ukara, da mmọ emi bọp mbuọtidem mmọ ke Bible, man nditọ ukpepn̄kpọ ẹmehe ye utom Mme Ntiense Jehovah, onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mme andise ndidu uwem ke n̄kemuyo ye mme edumbet Bible.

Ndida Mme N̄kpọ Oro Ẹkụtde ke Enyịn Nnam N̄kpọ ye Ikpọ Otu. Ke ini ẹnen̄erede ẹtịm ẹnyụn̄ ẹnamde enye ọfọn, mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ẹkeme ndidi n̄kpọ unọ ukpep oro ẹnyenede uforo ẹnọ ikpọ otu. Otu asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄ ọnọ mme utọ n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn mi ke nsio nsio uduot.

Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme esiwak ndisịne mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn nte mme ndise oro ada ukpepn̄kpọ ekemede ndida nsio mme akpan n̄kpọ n̄wụt. Ukem oro n̄ko ke edi ye mme n̄wed oro ẹkamade ke Ukpepn̄kpọ N̄wed Esop.

Ndusụk n̄wed utịn̄ikọ ẹsiyom ẹda mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ẹsio mme akpan n̄kpọ ẹwụt. Nte ededi, ẹsibọ n̄kponn̄kan ufọn ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke se idude ke Bible, emi ata ediwak owo ke otuowo ẹsikamade. Ke ndusụk idaha, edieke oyomde ẹda ndise m̀mê ibio ibio n̄kpọ oro ẹwetde-wet ẹsio akpan n̄kpọ kiet m̀mê ediwak ke utịn̄ikọ ẹwụt, bem iso dụn̄ọde se m̀mê mme owo ẹyekeme nditie ke mme n̄kpọitie edem n̄kụt (m̀mê n̄kot) enye ọfọn. Ẹkpenyene ndida mme utọ n̄kpọ ntre nnam n̄kpọ ke ufat.

Uduak nnyịn ke ndida mme n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn nnam n̄kpọ ke ini itịn̄de ikọ inyụn̄ inọde ukpep idịghe ndinam mme owo ẹsak. Ke ini ẹdade n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn oro enyenede uku ẹnam n̄kpọ, enye ekpenyene ndinam ẹnen̄ede ẹkụt mme akpan ekikere oro oyomde ẹnọ akpan  ntịn̄enyịn. Mme utọ n̄kpọ ntre ẹsinyene ufọn ke ini mmọ ẹn̄wamde ndinam ikọ oro ẹtịn̄de an̄wan̄a, ẹnamde ẹkeme ndisọp ndiọn̄ọ se n̄kpọ ọwọrọde, m̀mê ke ini mmọ ẹnọde ọkpọsọn̄ uyarade ndida nsọn̄ọ se ẹtịn̄de. Ke ẹdade enye ẹnam n̄kpọ nte enende, n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn oro odotde ekeme nditịm ndụk owo esịt ke usụn̄ oro anamde ẹkeme nditi se ẹkekụtde oro ye akpan ukpepn̄kpọ oro enye ọnọde ke ediwak isua.

Ukeme ukop ikọ ye ukeme ukụt n̄kpọ ẹnyene akamba n̄kpọ ndinam ke ubọ ukpep. Ti nte mme n̄kponn̄kan Andikpep ẹkedade mme ukeme emi ẹnam n̄kpọ, nyụn̄ domo ndikpebe mmọ ke ukeme fo nditịn̄ ikọ nnọ mbon efen.