AFO ndisọn̄ọ ntịn̄ ikike ikọ ayan̄wam ndinam se afo etịn̄de an̄wan̄a otuowo. Edi ke ini anamde ukpụhọde ke uyo, usọp, ye idaha uyo nte ọfọnde, utịn̄ikọ fo ekeme nditịm nnem ndikpan̄ utọn̄ nnọ. Ke akande oro, enye ekeme ndinam otuowo ọfiọk nte afo ekerede aban̄a se afo etịn̄de. Nte afo adade utịn̄ikọ oro ekeme nditụk nte mmọ ẹkerede ẹban̄a enye. Emi edi ntre edide afo etịn̄ ikọ ke mbot utịn̄ikọ m̀mê etịn̄ ọnọ owo kiet ke an̄wautom.

Uyo owo edi utịbe n̄kpọ emi ekemede ndikpụhọde ke nsio nsio usụn̄. Ke ẹtịmde ẹda enye ẹnam n̄kpọ, enye ekeme ndinam utịn̄ikọ enyene uwem, otụk esịt, edemede mme ntụk, onyụn̄ onụk owo ndinam n̄kpọ. Nte ededi, afo ukemeke ndinam emi n̄kukụre ke ndinịm idiọn̄ọ ke n̄wed utịn̄ikọ fo ndiwụt ebiet oro edikpụhọrede uyo, edikpụhọde usọp, m̀mê edikpụhọde idaha uyo. Edimenede nnyụn̄ nsụhọde uyo ntiene utọ mme idiọn̄ọ oro ididịghe ndammana. Utu ke ndinam utịn̄ikọ fo enyene uwem onyụn̄ enem, enye ekeme ndifịna otuowo fo. Nnennen edimenede ye edisụhọde uyo oto esịt.

Ke ẹdade ẹnam n̄kpọ ọniọn̄ ọniọn̄, edimenede ye edisụhọde uyo idiwọn̄ọkede ntịn̄enyịn nte mîdotke inọ etịn̄ikọ. Utu ke oro, enye ayan̄wam otuowo ndisịn ofụri ekikere ke se ẹnemede.

Kpụhọde Uyo Ekekem. Usụn̄ kiet ndinam ukpụhọde ke nte etịn̄de ikọ edi ndikpụhọde uyo fo ekekem. Edi emi ikpenyeneke ndidi sụk edu edimenede ye edisụhọde uyo ke ukem usụn̄ kpukpru ini. Emi eyetịmede se afo etịn̄de. Edieke afo emenerede uyo ndien ndien akaha, enye idinemke.

Uyo fo ekpenyene ndidot ye utịn̄ikọ. Edide afo okot ewụhọ oro oyomde ẹnam n̄kpọ ẹban̄a usọp usọp, utọ nte enye oro odude ke Ediyarade 14:6, 7 m̀mê ke Ediyarade 18:4, m̀mê ikọ oro ọnọde ọyọhọ nsọn̄ọ, nte oro ẹwetde ke Exodus 14:13, 14, ọfọn ẹmenede uyo nte  odotde. Kpasụk ntre, edieke okotde ọkpọsọn̄ ubiomikpe ke Bible, utọ nte enye oro odude ke Jeremiah 25:27-38, ndikpụhọde uyo fo ayanam ndusụk ikọ ẹwọrọ ẹda ẹkan mbon eken.

Kere, n̄ko, ban̄a uduak fo. Nte afo oyom ndinụk otuowo fo ndinam n̄kpọ? Nte afo oyom ndinam mme akpan n̄kpọ ke nneme fo ẹwọrọ ẹda? Ndida mbufiọk ntịn̄ ikọ uyo ọwọrọ an̄wam ndisịm mme uduak emi. Nte ededi, ikpîkpu edimenede uyo ekeme ndinam uduak fo okpu. Didie ke edi ntre? Se afo etịn̄de ekeme ndiyom ufiop ye ntụk utu ke edimenede uyo. Nnyịn iyeneme iban̄a emi ke Ukpepn̄kpọ 11.

Ke ẹdade ẹnam n̄kpọ ke mbufiọk, edisụhọde uyo ekeme ndidemede udọn̄. Edi oro esiwak ndiyom ẹmenede uyo usọp usọp ke oro ebede. Ẹkeme ndida sụn̄sụn̄ uyo oro asan̄ade ye ọkpọsọn̄ ntụk ndiwụt editịmede esịt m̀mê ndịk. Ẹkeme n̄ko ndida sụn̄sụn̄ uyo ndiwụt nte ke se etịn̄de edi udiana akpan n̄kpọ ke ndimen ndomo ye se ikande enye ikụk. Nte ededi, edieke uyo fo esidide sụn̄sụn̄ kpukpru ini, emi ekeme ndiwụt ke afo emenyene eyịghe m̀mê ke unyeneke uko m̀mê ata udọn̄ ke ibuot nneme fo. Nte an̄wan̄ade, enyene ndida uyoikọ oro edide ata sụn̄sụn̄ nnam n̄kpọ ye mbufiọk.

Kpụhọde Usọp Fo. Ke utịn̄ikọ ofụri usen, mme ikọ ẹsiwọrọ ifụre ifụre nte nnyịn itịn̄de ekikere nnyịn. Ke ini ikopde nduaidem, nnyịn imesitịn̄ ikọ usọp usọp. Ke ini nnyịn iyomde mbon efen ẹti nnennen se nnyịn itịn̄de, nnyịn isitịn̄ ikọ ata sụn̄sụn̄.

Nte ededi, ibat ibat mbufa etịn̄ikọ ẹkeme ndinam ukpụhọde ke usọp mmọ. Ntak-a? Mmọ ẹsinen̄ede ẹwụk ntịn̄enyịn ke nte ẹbonde ikọ. Ẹkeme ndiwewet mmọ kpukpru ndọn̄ ke n̄wed. Idem ọkpọkọm owo inọhọ utịn̄ikọ oro ito n̄wed utịn̄ikọ oro ẹkotde-kot, ẹsikpere ndimomụm mme ikọ oro ndọn̄ ke ibuot. Nte utịp, ẹditịn̄ kpukpru ikọ ye ukem usọp. Ndikpep nditịn̄ ikọ nto n̄wed utịn̄ikọ ayan̄wam ndinen̄ede mmeme emi.

Fep ndisịn usọp ke ata mbuari, anamde owo eti an̄wambana oro asan̄ade sụn̄sụn̄ ọbọ ofụm ndien ọfrọ inikiet inikiet ke ini adade okụt ebua. Kûnyụn̄ utịn̄ ikọ usọp inua ukaha tutu ukemeke ndikot ikọ ọfọn.

 Man esịn usọp ke nsio nsio udomo, kûsọsọp, kûnyụn̄ usụhọde uyo ndien ndien. Ndinọ utịn̄ikọ ntre ọyọwọn̄ọde ntịn̄enyịn ọkpọn̄ utịn̄ikọ fo utu ke ndifori enye. Ekpenyene ndikpụhọde usọp ntiene se afo etịn̄de, ntụk oro afo oyomde ndidemede, ye uduak fo. Nọ utịn̄ikọ fo ye usọp oro adade ukem ukem. Man edemede nduaidem, tịn̄ ikọ ata usọp usọp nte esitịn̄de kpukpru usen. Emi n̄ko edi se idotde ke ini etịn̄de se mîtịmke idi akpan n̄kpọ m̀mê ke ini obụkde mme n̄kpọntịbe oro mîyomke ẹnọ ọyọhọ mbụk. Emi ayanam ukpụhọde odu onyụn̄ anam utịn̄ikọ fo okûtie eto eto. Ke n̄kan̄ eken, ẹsiyom ẹsụhọde usọp ke itie ọkpọsọn̄ n̄kọkibuot, ke itie emi mme akpan n̄kpọ ẹdude, ye ke mme nsụk ikọ ke utịn̄ikọ.

Kpụhọde Idaha Uyo fo. Kere owo ndibre ndido ikwọ ke n̄kpọ nte hour kiet m̀mê n̄kpọ ntre. Ke ofụri ini oro, enye ebre sụk orụk uyo ikwọ kiet—ọsọn̄de uyo ke akpa, ekem osụhọde uyo, ọsọp ke ndusụk ini, ekem ebre sụn̄sụn̄. Ukpụhọde odu ke uyo ye ke usọp, edi sia mîdụhe ke idaha uyo, “ikwọ” oro itịmke inem. Ukem ntre, ye unana edikpụhọde idaha uyo, uyo nnyịn idinemke owo ke utọn̄.

Ẹnyene nditịm mfiọk nte ke ukpụhọde ke idaha uyo isidịghe ukem ke kpukpru usem. Ke usem emi ẹdade nte ẹnịmde uyo ẹdiọn̄ọ se ikọ ọwọrọde, utọ nte ikọ Efịk, ndikpụhọde idaha uyoikọ ekeme ndikpụhọde se ikọ ọwọrọde. Kpa ye oro, idem ke utọ usem emi, mme n̄kpọ ẹdu oro owo akpanamde man akamba ukpụhọde odu ke uyo esie. Enye ekeme ndinam n̄kpọ ndifori udomo uyo esie ke adan̄aemi etịn̄de ikọ ke ukem udomo uyo oro adade ọnọ nsio nsio uyoikọ. Ntem enye ekeme ndinam uyoikọ oro ọdọkde etịm ọdọk, onyụn̄ anam uyoikọ oro osụhọrede etịm osụhọde.

Idem ke mme usem emi owo mîdaha nte ẹnịmde uyo idiọn̄ọ se ikọ ọwọrọde, ukpụhọde ke idaha uyo ekeme ndinọ nsio nsio ekikere. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeme ndida esisịt edimenede idaha uyo adianade ye uyo oro okponde ekem ndisọn̄ọ ntịn̄ ikike ikọ. Mîdịghe ẹkeme ndida ukpụhọde ke idaha uyo ndiwụt idaha m̀mê udomo. Uyo oro ọdọkde-dọk ke utịt udịmikọ ekeme ndiwụt ke ẹbụp mbụme. Ndusụk usem ẹkeme ndiyom uyo oro osụhọrede.

Ẹkeme ndida idaha uyo oro enen̄erede ọdọk ndiwụt nduaidem ye ifiopesịt. (Emi ekeme ndiyom udomo uyo oro atarade ke usem emi ẹdade nte ẹnịmde uyo ẹdiọn̄ọ se ikọ ọwọrọde.) Mfụhọ ye editịmede esịt ekeme ndiyom idaha uyo oro osụhọrede. (M̀mê ata ekpri udomo uyo ke usem emi ẹdade nte ẹnịmde uyo ẹdiọn̄ọ se ikọ ọwọrọde.) Mme  ntụk oro ẹsiakde mi ẹdi se in̄wamde etịn̄ikọ ndisịm esịt. Ke ini afo oyomde ndiwụt mmọ, kûkot sụk mme ikọ oro. Nịm uyo fo ke usụn̄ oro owụtde ke mmọ ẹtụk fi n̄ko.

Ndisịn Itiat Idakisọn̄. Ini ewe, ndien, ke edibiere nte edimenerede edinyụn̄ osụhọrede uyo? Ke ini emekde mme n̄kpọ oro afo edisịnde ke utịn̄ikọ fo. Edieke afo mûnyeneke n̄kpọ efen ke ebede eneni m̀mê item, afo udunyeneke ifet ndikpụhọde uyo ke utịn̄ikọ fo. Ntre dụn̄ọde n̄wed utịn̄ikọ fo, nyụn̄ kụt ete ke emenyene mme n̄kpọ oro ẹyomde man nneme fo enem onyụn̄ esịne ifiọk.

Yak idọhọ ke nte utịn̄ikọ fo osụk akade iso ke afo emekere ke oyom isịn ata akamba ukpụhọde ke uyo ke ntak emi utịn̄ikọ fo odụride-dụri. Nso ke akpanam? Kpụhọde usụn̄ oro afo ọnọde utịn̄ikọ fo. Didie? Usụn̄ kiet edi ndikụbọde Bible, ndọhọ otuowo ẹkụbọde ekemmọ, nnyụn̄ n̄kot itie N̄wed Abasi utu ke ndisụk ntịn̄ ikọ. Mîdịghe kpụhọde ndusụk ikọ sịn ke mbụme, atuakde ada man odori nsọn̄uyo. Sịn mmemmem uwụtn̄kpọ. Emi ẹdi mme usọ oro mme etịn̄ikọ emi ẹnyenede mbufiọk ẹsidade ẹnam n̄kpọ. Edi inamke n̄kpọ m̀mê afo enyene mbufiọk adan̄a didie, afo emekeme ndida ukem usụn̄ emi nnam n̄kpọ ke ini etịmde utịn̄ikọ fo.

Ẹkeme ndidọhọ nte ke edimenede ye edisụhọde uyo edi ndunịm utịn̄ikọ. Edieke etịmde anam enye ke nnennen udomo, enye oyosio ọyọhọ inem oro esịnede ke utịn̄ikọ fo owụt onyụn̄ anam enye enem otuowo fo.