NNYỊN imokop inemesịt iban̄a mme ukpụhọde oro Ikọ Abasi anamde ke uwem nnyịn, nnyịn imoyom mbon efen ẹtiene ẹbọ ufọn n̄ko. N̄ko-n̄ko, nnyịn imọfiọk ite ke nte mme owo ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a eti mbụk oyotụk idotenyịn ini iso mmọ. (Matt. 7:13, 14; John 12:48) Nnyịn imenen̄ede iyom mmọ ẹbọ akpanikọ. Nte ededi, se nnyịn isọn̄ọde inịm ke akpanikọ ye ifịk nnyịn ẹnyene ndisan̄a ye mbufiọk man ẹnen̄ede ẹnyene ufọn.

Owo isisọpke inyịme ikọ akpanikọ oro ẹtịn̄de eto eto oro owụtde ke edinịm ke akpanikọ oro owo enye eken enen̄erede ama edi nsu, idem ke ini ẹdade ediwak itie N̄wed Abasi ẹsọn̄ọ. Ke uwụtn̄kpọ, edieke ẹdọhọde ke mme usọrọ oro ediwak owo ẹmade edi se mme okpono ndem ẹketọn̄ọde, ekeme ndidi emi idikpụhọkede nte mbon en̄wen ẹkerede ẹban̄a mme usọrọ oro. Edu n̄kọkibuot esiwak ndinam ẹkụt unen. Nso isịne ke n̄kọkibuot?

N̄wed Abasi asian nnyịn ete ke “ọniọn̄ eke otode enyọn̄ etie . . . emem emem, enyene eti ibuot.” (Jas. 3:17, NW) Ikọ Greek oro ẹkabarede “eti ibuot” mi enen̄ede ọwọrọ “edinyịme nnọ.” Ndusụk edikabade ẹsịn enye nte “edikere mban̄a,” “sụn̄sụn̄ ido,” m̀mê “ime.” Tịm fiọk ete ke ẹbuan eti ibuot ye editie emem emem. Ke Titus 3:2 (NW), ẹsiak ifụre ifụre ido ẹdian eti ibuot ẹnyụn̄ ẹwụt enye nte edide isio ye utọk. N̄wed mbon Philippi 4:5 (NW) eteme nnyịn ete iyak ẹdiọn̄ọ ke nnyịn imenyene “eti ibuot.” Owo oro enyenede eti ibuot esikere aban̄a mme idaha ye ntụk owo oro enye etịn̄de ikọ ọnọ. Enye esiben̄e idem ndinyịme nnọ ke ini odotde ẹnam ntre. Ndinam n̄kpọ ye mbon en̄wen ke utọ usụn̄ oro an̄wam nditat esịt ye ekikere mmọ man mmọ ẹtịm ẹkpan̄ utọn̄ ke ini idade N̄wed Abasi ikọk ibuot ye mmọ.

Ebiet Ọkpọtọn̄ọde. Ewetmbụk oro Luke ọtọt ete ke ini apostle Paul okodude ke Thessalonica, enye ama ada N̄wed Abasi “ebuen ikọ ye mmọ, onyụn̄ asian owụt mmọ, ete Christ enyene ndikpa nnyụn̄ nset ke n̄kpa.” (Utom 17:2, 3) Odot etịm ọfiọk nte ke Paul akanam emi ke synagogue  mme Jew. Mbon oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹnịm N̄wed Abasi Usem Hebrew ke akpanikọ. Ama odot ndibem iso ntọn̄ọ ye se mmọ ẹkenịmde ke akpanikọ.

Ke ini Paul eketịn̄de ikọ ọnọ mbon Greece ke Areopagus ke Athens, enye ikadaha N̄wed Abasi itọn̄ọ nneme. Utu ke oro, enye ọkọtọn̄ọ ye mme n̄kpọ oro mmọ ẹkefiọkde ẹkenyụn̄ ẹnyịmede, ndien enye ama ada emi anam mmọ ẹkere ẹban̄a Andibot ye mme uduak Esie.—Utom 17:22-31.

Ke eyomfịn, ediwak biliọn owo ẹdu emi mînịmke Bible ke akpanikọ ke uwem mmọ. Edi n̄kpọsọn̄ idaha eke editịm n̄kpọ emi otụk se ikperede ndidi uwem kpukpru owo. Mme owo ẹnyene udọn̄ ke n̄kpọ oro ọfọnde akan. Edieke afo ebemde iso ekere aban̄a se ifịnade mmọ ndien ekem owụt nte Bible anamde enye an̄wan̄a, edida eti ibuot nnam n̄kpọ ke utọ usụn̄ emi ekeme ndinụk mmọ ndikpan̄ utọn̄ nnọ se Bible etịn̄de aban̄a se idide uduak Abasi inọ ubonowo.

Ndusụk edinịm ke akpanikọ ye mme ido edinam ido ukpono ẹkeme ndidi n̄kpo-akpa oro ete ye eka ẹkeyakde ẹnọ eyen ukpepn̄kpọ Bible. Idahaemi, eyen ukpepn̄kpọ edifiọk ete ke Abasi imaha mme edinịm ke akpanikọ ye mme ido edinam oro, ndien enye esịn mmọ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndinam se Bible ekpepde. Didie ke eyen ukpepn̄kpọ emi ekeme ndinam ubiere esie an̄wan̄a ete ye eka esie? Mmọ ẹkeme ndikere ke ndisịn ido ukpono oro enye akamanade-mana odụk edi enye ndisịn mmimọ. Ekeme ndiyom eyen ukpepn̄kpọ emi ọsọn̄ọ ima ye ukpono oro enye enyenede ọnọ ete ye eka esie, mbemiso ebierede ndida Bible nnam isọn̄ oro enye enyenede kaban̄a mme ubiere esie an̄wan̄a.

Ini Ndinyịme Nnọ. Okposụkedi Jehovah ke idemesie enyenede ọyọhọ odudu ndinọ ewụhọ, enye owụt eti ibuot ke n̄wọrọnda usụn̄. Ke ini ẹkenyan̄ade Lot ye ubon esie ẹsio ke Sodom, mme angel Jehovah ẹkedọhọ ẹte: “Bọhọ ka ke obot, mbak ẹdisobo fi.” Edi Lot ama eben̄e ete: “Mbọk, Ọbọn̄ mi kûyak edi ntre.” Enye ama ekpe ubọk ete ẹyak imọ ifehe ika Zoar. Jehovah ama owụt edikere mban̄a ọnọ Lot ke ndinyịme enye anam ntre; ntem owo ikosoboke Zoar ke ini ẹkesobode mme obio eken. Nte ededi, ke ukperedem, Lot ama etiene akpa ndausụn̄ oro Jehovah ọkọnọde onyụn̄ ọwọrọ okodụn̄ ke obot oro. (Gen. 19:17-30) Jehovah ama ọfiọk ete ke usụn̄ imọ ama enen, edi enye ama ada ime owụt edikere mban̄a tutu Lot edifiọk oro ke ukperedem.

 Man ikụt unen ke edinam nnyịn ye mbon efen, nnyịn n̄ko inyene ndiwụt eti ibuot. Nnyịn imekeme ndinen̄ede ndiọn̄ọ ke owo enye eken inenke, imonyụn̄ ikeme ndinyene nti mfan̄a ndida nsọn̄ọ oro. Edi ndusụk ini, isifọnke ẹyịre n̄kpọ. Ediwụt eti ibuot iwọrọke ndisụhọde mme idaha Jehovah. Mfọnn̄kan n̄kpọ ekeme ndidi ndikam n̄kọm owo enye eken ke nditịn̄ ekikere esie mîdịghe etetre ndineni ndusụk ikọ oro ẹkwan̄ade man afo ekeme ndinam nneme oro owụhọ ke n̄kpọ oro edidade ekese ufọn edi. Idem edieke enye ọdọhọde ke se afo enịmde ke akpanikọ akwan̄a, kûyat esịt. Afo emekeme ndibụp enye ntak emi enye ekerede ntre. Tịm nọ n̄kpan̄utọn̄ ke ibọrọ esie. Emi ayan̄wam fi ndidiọn̄ọ se enye ekerede. Emi n̄ko ekeme ndisịn eti itiat idakisọn̄ nnọ nneme oro ọbọpde-bọp ke ini iso.—N̄ke 16:23; 19:11.

Jehovah ọnọ mme owo ukeme ndimek n̄kpọ. Enye ayak mmọ ẹda ukeme emi ẹnam n̄kpọ, idem okposụkedi mmọ ẹkemede nditre ndida enye nnam n̄kpọ ye eti ibuot. Joshua, nte anditịn̄ ikọ ke ibuot Jehovah, ama obụk mme n̄kpọ oro Abasi akanamde ọnọ Israel. Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Edi mbufo mîmaha ndinam n̄kpọ Jehovah, ẹmek ke idem mbufo ndien, mfịn emi, enye eke mbufo ẹdinamde n̄kpọ esie: edide mme abasi emi mme ete mbufo, emi ẹdude ke edem akpa oko, ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mmọ, onyụn̄ edide mme abasi mme Amorite emi mbufo ẹdụn̄de ke isọn̄ mmọ: edi ama edi ami ye ufọk mi, nnyịn iyanam n̄kpọ Jehovah.” (Josh. 24:15) Utom nnyịn mfịn edi ndinọ ikọ “ntiense,” ndien nnyịn itịn̄ ikọ ye uko, edi nnyịn idomoke ndinyenyịk mbon efen ẹnịm ke akpanikọ. (Matt. 24:14) Mmọ ẹnyene ndimek, ndien nnyịn ibọhọ mmọ unen oro.

Bụp Mme Mbụme. Jesus ama enịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke ndikọk ibuot ye mme owo. Enye ama ekere aban̄a mme idaha mmọ onyụn̄ ada mme uwụtn̄kpọ oro mmọ ẹdisọpde ẹfiọk anam n̄kpọ. Enye ama ada mme mbụme anam n̄kpọ uforo uforo. Emi ama ọnọ mbon efen ifet nditịn̄ ikọ nnyụn̄ nyarade se ikesịnede mmọ ke esịt. Emi n̄ko ama an̄wam mmọ ndikọk ibuot ke se ẹkenemede.

Ọfiọk Ibet kiet ama obụp Jesus ete: “Andikpep, ndinam nso man nnyene nsinsi uwem?” Ekpekedi mmemmem Jesus ndinọ enye ibọrọ. Edi Jesus ama anam enye etịn̄ ikọ ke idemesie. ‘Ẹwewet didie ke ibet? Okot didie?’ Owo oro ama ọnọ nnennen ibọrọ. Nte enye ndikọnọ nnennen ibọrọ ama anam nneme oro etre? Baba. Jesus ama ayak owo oro aka iso, edi mbụme emi owo oro okobụpde ama owụt ete ke enye okodomo ndikụt idem ke edinen. Enye okobụp ete: “Anie edi mbọhọidụn̄ mi nan̄a?” Utu ke nditịn̄ owo emi mbọhọidụn̄ edide, emi ekemede ndidi owo oro akpakafan̄a ke ntak edu oro mme Jew ẹkenyenede ẹban̄a mme Gentile  ye mbon Samaria, Jesus ama ada uwụtn̄kpọ anam enye ọkọk ibuot. Enye akaban̄a owo Samaria emi ekenyenede edu mbọhọidụn̄ oro akan̄wamde akaisan̄ oro ẹkewode ẹnyụn̄ ẹmiade, ke adan̄aemi oku ye Levite ẹkesịnde ndin̄wam. Jesus ama ada mmemmem mbụme anam uwụtn̄kpọ oro an̄wan̄a owo emi. Usụn̄ oro Jesus ọkọkọkde ibuot ama anam owo emi ekere aban̄a ikọ oro “mbọhọidụn̄” ke usụn̄ oro akanam enye mîkekereke ke mbemiso. (Luke 10:25-37) Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ndikpebe! Utu ke nditịn̄ kpukpru ikọ ke idemfo, ke nditịm ntịn̄, ekerede n̄kpọ ọnọ enyeneufọk, kpep ndida mme mbụme oro esịnede usọ ye mme uwụtn̄kpọ nsịn udọn̄ nnọ andikpan̄ utọn̄ nnọ fi ndikere n̄kpọ.

Nọ Mme Ntak. Ke ini apostle Paul eketịn̄de ikọ ke synagogue ke Thessalonica, enye ama anam se ikande edikot n̄kpọ nto n̄wed oro otuowo esie ẹkenịmde ke akpanikọ. Luke obụk ete ke Paul ama anam se enye okokotde an̄wan̄a, ọnọ nsọn̄ọ, onyụn̄ owụt ebuana oro mmọ ẹnyenede. Nte utịp, “ndusụk owo ẹnyịme, ẹnyụn̄ ẹdian idem ye Paul ye Silas.”—Utom 17:1-4.

Utọ usụn̄ n̄kọkibuot oro ekeme ndinyene ufọn, inamke n̄kpọ m̀mê mme anie ẹdu ke otuowo fo. Oro edi akpanikọ ke ini ọnọde iman ikọ ntiense, enyenede nneme ye mme nsan̄autom m̀mê mme nsan̄a ufọkn̄wed, enemede nneme ye owo oro afo mûdiọn̄ọke ke an̄wautom, enịmde ukpepn̄kpọ Bible, m̀mê ọnọde utịn̄ikọ ke esop. Ke ini okotde itie N̄wed Abasi, afo emekeme ndidiọn̄ọ se enye ọwọrọde, edi ekeme ndidi owo efen ididiọn̄ọke. Nte afo anamde n̄kpọ an̄wan̄a m̀mê nte owụtde ebuana oro enye enyenede ekeme nditie eto eto. Nte ndimek ndusụk ọkpọikọ ke itie N̄wed Abasi nnyụn̄ nnam ẹn̄wan̄a ayan̄wam? Nte afo emekeme ndinọ uyarade oro ọnọde nsọn̄ọ, iso-ọfọn adade enye oto udọn̄ikọ m̀mê itie N̄wed Abasi efen oro ẹnemede ukem n̄kpọ oro? Nte uwụtn̄kpọ ekeme ndinam ẹkụt eti ibuot oro odude ke ikọ fo? Nte mbụme ekeme ndin̄wam otuowo fo ndikọk ibuot ke n̄kpọ oro? Utọ usụn̄ n̄kọkibuot emi esinyene eti utịp onyụn̄ ọnọ mbon en̄wen ediwak n̄kpọ ndikere mban̄a.