Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

IBUOT 7

“Ẹtịm Ẹkere Enye Emi Ọkọyọde”

“Ẹtịm Ẹkere Enye Emi Ọkọyọde”

1-3. (a) Nso orụk ubiak ke Jesus okop ke In̄wan̄ Gethsemane, ndien nso idi ntak? (b) Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a uwụtn̄kpọ oro Jesus enịmde ke ndiyọ n̄kpọ, ndien mme mbụme ewe ke ẹbụp?

 ESỊT enen̄ede etịmede Jesus. Akananam esịt itịmekede enye ntem. Mme akpatre hour emi enye edidude uwem ke isọn̄ ẹdi emi. Enye asan̄a ye mme apostle esie aka In̄wan̄ Gethsemane emi mme owo ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ. Enye esiwak ndisan̄a ye mmọ n̄ka do. Edi ke okoneyo enye emi, enye oyom ndidu ikpọn̄. Enye ọkpọn̄ mme apostle esie ebe odụk esịt esịt in̄wan̄ oro ọkọtọn̄ọ edọn̄ ọbọn̄ akam. Enye ọdọdiọn̄ esịn ifịk ọbọn̄ akam onyụn̄ odu ke ọkpọsọn̄ ubiak tutu ibibiak esie akabade etie “nte ntọi iyịp eke ẹtọide ke isọn̄.”—Luke 22:39-44.

2 Nso inam esịt etịmede Jesus ntem? Edi akpanikọ ke enye ọfiọk ke ẹmọn̄ ẹnen̄ede ẹtụhọde imọ ke mîbịghike, edi idịghe se inamde esịt enen̄erede etịmede enye edi oro. Enyene mme ata akpan n̄kpọ oro ẹnamde esịt etịmede enye. Enye enen̄ede ekere aban̄a enyịn̄ Ete esie, onyụn̄ ọfiọk ke ubonowo ẹdinyene uwem n̄kukụre edieke imọ isọn̄ọde ida iyọ. Jesus ọfiọk ke ana imọ iyọ, koro edieke imọ ikpude, ke iyesuene enyịn̄ Jehovah. Edi enye ọsọn̄ọ ada. Nte ini akade ke usen oro, esisịt ini mbemiso enye ọduọkde akpatre ibifịk, Eyen Abasi emi enịmde akakan uwụtn̄kpọ ediyọ mi ofiori uko uko ete: “Okụre!”—John 19:30.

3 Bible eteme nnyịn ete ‘itịm ikere Jesus emi ọkọyọde.’ (Mme Hebrew 12:3) Emi anam ẹbụp ndusụk akpan mbụme emi: Nso idi ndusụk idomo emi Jesus ọkọyọde? Nso ikan̄wam enye ọyọ? Didie ke ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie? Edi mbemiso ibọrọde mme mbụme emi, ẹyak idụn̄ọde se ndiyọ n̄kpọ ọwọrọde.

Nso ke Ediyọ N̄kpọ Ọwọrọ?

4, 5. (a) Nso ke “ediyọ” n̄kpọ ọwọrọ? (b) Nso iwụt ke ediyọ n̄kpọ idịghe ikpîkpu edisobo afanikọn̄ oro owo mîkemeke ndinyan̄a?

4 ‘Nsio nsio idomo ẹsinam kpukpru nnyịn ifụhọ’ ke ini ke ini. (1 Peter 1:6) Ndi idomo ndisịm nnyịn ọwọrọ ke nnyịn imọyọ idomo oro? Baba. Ikọ Greek oro ẹkabarede nte “ediyọ” n̄kpọ ọwọrọ “ndikeme ndisọn̄ọ nda m̀mê ndika iso mme ime kpa ye afanikọn̄.” Ata ekpep n̄kpọ mban̄a Bible kiet etịn̄ ntem aban̄a orụk ediyọ oro mme andiwet Bible ẹtịn̄de ẹban̄a, ete: “Enye edi edu oro ekemede ndinam owo aka iso eme n̄kpọ, idịghe n̄kukụre sia mîkemeke ndinyan̄a, edi ke ntak emi enye enyenede ata idotenyịn . . . Enye edi edu emi anamde owo ọsọn̄ọ ada kpa ye afanikọn̄. Enye edi edu emi ekemede ndinam ata ọkpọsọn̄ idomo akabade edi n̄kpọ idatesịt ke ntak utịp oro ẹdibọde ke ini idomo oro okụrede.”

5 Mmọdo, ediyọ n̄kpọ idịghe ikpîkpu edisobo afanikọn̄ oro owo mîkemeke ndinyan̄a. Ke Bible, ediyọ n̄kpọ ọwọrọ edisọn̄ọ nda, edinyene nnennen ekikere ye ata idotenyịn ke ini idomo. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ emi: Ẹkọbi owo iba ke ukem ufọk-n̄kpọkọbi, edi ke nsio nsio ntak. Kiet edi abiatibet, ndien enye aka n̄kpọkọbi oro ẹbierede ẹnọ enye ye iyatesịt sia mîkemeke ndinyan̄a. Owo enye eken edi ata Christian, ndien ẹkọbi enye ke ntak emi enye anamde akpanikọ, edi enye ọsọn̄ọ ada onyụn̄ okop idatesịt sia adade se iwọrọde enye nte ifet ndiwụt mbuọtidem esie. Owo ikemeke ndidọhọ ke abiatibet oro ọyọ, edi anam-akpanikọ Christian emi owụt se owo ndiyọ n̄kpọ ọwọrọde.—James 1:2-4.

6. Didie ke ikeme ndikpep ndisiyọ idomo?

6 Ana iyọ edieke iyomde ndinyene edinyan̄a. (Matthew 24:13) Edi nnyịn ikadaha-da akpan edu emi imana. Ana owo ekpekpep ndisiyọ n̄kpọ. Didie? N̄wed Mbon Rome 5:3 ọdọhọ ete: “Ukụt anam ẹnyene ukeme ediyọ.” Ke akpanikọ, edieke inen̄erede iyom ndikpep ndisiyọ n̄kpọ, nnyịn idiyakke ndịk anam nnyịn ikûyọ mme idomo oro ẹdomode mbuọtidem nnyịn. Utu ke oro, ana isọn̄ọ ida iyọ mmọ. Iyenyene ukeme ediyọ edieke isọn̄ọde ida iyọ n̄kpri ye ikpọ idomo oro isobode ke usen ke usen. Idomo kiet kiet oro iyọde esisọn̄ọ nnyịn idem ndiyọ en̄wen. Edi akpanikọ ke idịghe odudu idem nnyịn ke isida iyọ idomo. Nnyịn “[iberi] edem ke ukeme emi Abasi ọnọde.” (1 Peter 4:11) Jehovah ọnọ nnyịn mfọnn̄kan un̄wam, oro edi, uwụtn̄kpọ Eyen esie, man ika iso isọn̄ọ ida. Ẹyak inen̄ede idụn̄ọde nte Jesus ekenịmde ata eti uwụtn̄kpọ ke ndiyọ idomo.

Se Jesus Ọkọyọde

7, 8. Nso ke Jesus ọkọyọ nte ini n̄kpa esie akasan̄ade ekpere?

7 Nte ini n̄kpa Jesus akasan̄ade ekpere, enye ama ọyọ ata ekese ibak oro ẹkenamde enye. Ke adianade ye esịt ndikenen̄ede ntịmede enye ke okoneyo oro ekesierede usen n̄kpa esie, mme owo ẹma ẹkpu ẹnyụn̄ ẹsuene enye. Owo emi ekekperede enye idem ama atap enye ọnọ, ata mme ufan esie ẹma ẹfen̄e ẹkpọn̄ enye, mbon n̄kponn̄kan esopikpe ido ukpono idụt oro ẹma ẹsak enye nsahi, ẹfiari enye etap, ẹsiak enye ufia, ẹnyụn̄ ẹbiere ukwan̄ikpe ẹnọ enye. Edi enye ama ọyọ kpukpru emi ye uku inyụn̄ isioroke uyo.—Matthew 26:46-49, 56, 59-68.

8 Jesus ama ọyọ ata ọkpọsọn̄ ubiak esisịt ini mbemiso enye akakpade. Ẹdọhọ ke ẹma ẹmia enye ibak ibak tutu “ikpa asiak enye idem, iyịp onyụn̄ enen̄ede ọwọrọ.” Ẹma ẹkọn̄ enye ke eto, ẹnamde enye “akpa sụn̄sụn̄ ke adan̄aemi osụk okopde ọkpọsọn̄ ubiak ye ndutụhọ.” Kere ọkpọsọn̄ ubiak oro enye okokopde ke ini ẹkedade ikpọ okpukwak ẹkọn̄ enye ubọk ye ukot ẹdian ke eto. (John 19:1, 16-18) Kere ọkpọsọn̄ ubiak oro enye okokopde ke ini ẹkemenerede eto oro ke enyọn̄, okpukwak kpọt omụm enye akama, ndien edem esie oro unan ọkọyọhọde ọkwọhọde ke eto oro ẹkọn̄de enye. Enye ọkọyọ ọkpọsọn̄ ubiak emi ke adan̄aemi okosụk ekerede aban̄a mme n̄kpọ oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi.

9. Nso ibuana ke ndimen “eto ndutụhọ” nnyịn nnyụn̄ ntiene Jesus?

9 Nso ke nnyịn mme anditiene Christ inyene ndiyọ? Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi oyomde nditiene mi, yak enye . . . emen eto ndutụhọ esie aka iso etiene mi.” (Matthew 16:24) Ikọ oro “eto ndutụhọ” ada aban̄a ndutụhọ, bụt, m̀mê n̄kpa. Nditiene Christ idịghe ekpri n̄kpọ. Sia idude uwem nte mme Christian, oro anam nnyịn ikpụhọde ye mbon ererimbot. Ererimbot emi asasua nnyịn sia nnyịn mîdịghe ubak esie. (John 15:18-20; 1 Peter 4:4) Kpa ye oro, nnyịn imenyịme ndimen eto ndutụhọ nnyịn—imeben̄e idem ndibọ ndutụhọ, idem ndikpa utu ke nditre nditiene Jesus, kpa Uwụtn̄kpọ nnyịn.—2 Timothy 3:12.

10-12. (a) Ntak emi unana mfọnmma mbon oro ẹkekperede Jesus idem okodomode enye? (b) Nso ye nso ke Jesus ọkọyọ?

10 Ke ini utom ukwọrọikọ Jesus, enye ama osobo mme idomo en̄wen emi ẹketode unana mfọnmma mbon oro ẹkekperede enye idem. Ti ke enye ekedi “ata anamutom” emi Jehovah akadade obot isọn̄ ye kpukpru mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹdude ke esịt. (Mme N̄ke 8:22-31) Ntre Jesus ama ọfiọk se Jehovah akaduakde aban̄a ubonowo; akana mmọ ẹnyene mme edu Esie ẹnyụn̄ ẹdu uwem ye unana ẹdidọn̄ọ. (Genesis 1:26-28) Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama enen̄ede okụt idiọk utịp oro idiọkn̄kpọ akadade edi sia enye ke idemesie ekedi owo onyụn̄ ekeme ndifiọk nte esitiede owo ke idem. Anaedi ama enen̄ede abiak enye ndikụt adan̄a nte ubonowo ẹkeduọde ẹkpọn̄ mfọnmma oro Adam ye Eve ẹkenyenede mbemiso mmọ ẹkenamde idiọkn̄kpọ! Jesus ekenyene ndiyọ unana mfọnmma emi. Ndi enye ama ayak idem emem enye onyụn̄ ekere ke ndin̄wam mme anamidiọk ubonowo etie nte ndiduọn̄ọ inụn̄ ke nsia ebiọn̄? Ẹyak ise.

11 Isọn̄esịt mme Jew ama anam Jesus ofụhọ tutu enye atua ke eferife. Ndi mmọ ndikanana udọn̄ ke n̄kpọ Abasi ama anam enye etek ke ifịk m̀mê etre ndikwọrọ ikọ? Baba, enye akakam akaka iso ‘ekpep mme owo n̄kpọ ke usen ke usen ke temple.’ (Luke 19:41-44, 47) Enye ama “[okop] mfụhọ etieti” ke ntak isọn̄esịt mme Pharisee emi ẹketịmde ẹkpeme ẹte ise m̀mê enye ọyọkọk eren kiet udọn̄ọ ke Sabbath. Ndi enye ama ayak ndịk mme andibiọn̄ọ oro ẹkedade idem ke nti owo do anam enye? Ikayakke! Enye ama ọkọk eren oro, idịghe-di ke ebiet en̄wen, ke ufọt synagogue!—Mark 3:1-5.

12 Anaedi n̄kpọ en̄wen oro okodomode Jesus ekedi mmeme mme mbet esie oro ẹkekperede enye idem ẹkan. Nte ikekpepde ke Ibuot 3, mmọ ẹma ẹsinen̄ede ẹyom uwọrọiso. (Matthew 20:20-24; Luke 9:46) Jesus ama ọnọ mmọ item ediwak ini aban̄a ntak emi anade mmọ ẹsụhọde idem. (Matthew 18:1-6; 20:25-28) Edi mmọ ikọsọpke inam item oro. Kamse, idem ke okoneyo oro ekesierede usen oro ẹkewotde enye, mmọ ẹma ẹfiak ẹneni “ọkpọsọn̄ eneni” ẹban̄a m̀mê anie ke otu mmimọ edi andikpon n̄kan! (Luke 22:24) Ndi Jesus ama ọduọk idotenyịn ke idem mmọ, ekerede ke mmọ idikpụhọkede? Baba. Enye ama aka iso enyene ime, enyene idotenyịn ke mmọ ẹyekpụhọde, onyụn̄ aka iso oyom nti n̄kpọ ke idem mmọ. Enye ama ọfiọk ke mmọ ẹma Jehovah ke ọwọn̄esịt mmọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹyom ndinam uduak Esie.—Luke 22:25-27.

Ndi iyayak ubiọn̄ọ anam nnyịn itek ke ifịk, mîdịghe ndi iyaka iso isịn idem ikwọrọ ikọ?

13. Mme idomo ewe oro Jesus ọkọyọde ke ikeme ndisobo?

13 Nnyịn imekeme ndisobo mme utọ idomo oro Jesus ọkọyọde. Ke uwụtn̄kpọ, imekeme ndisobo mbon oro mîmaha m̀mê emi ẹkam ẹbiọn̄ọde-biọn̄ọ etop Obio Ubọn̄. Ndi iyayak oro anam nnyịn itek ke ifịk, mîdịghe ndi iyaka iso isịn ifịk ikwọrọ ikọ? (Titus 2:14) Unana mfọnmma nditọete nnyịn ekeme ndidomo nnyịn. Mmọ ẹkeme nditịn̄ ikọ ye unana edikere m̀mê ẹdue ẹnam n̄kpọ oro ayatde nnyịn. (Mme N̄ke 12:18) Ndi iyayak unana mfọnmma mmọ anam nnyịn iduọk idotenyịn ke idem mmọ, mîdịghe ndi iyaka iso ifen inọ mmọ inyụn̄ iyom nti n̄kpọ ke idem mmọ?—Colossae 3:13.

Ntak Emi Jesus Ọkọyọde

14. Ewe n̄kpọ iba ẹken̄wam Jesus ọyọ?

14 Nso ikan̄wam Jesus ọsọn̄ọ ada ọyọ kpa ye ofụri esuene, edikpu, ye ndutụhọ oro enye okokụtde? Akpan n̄kpọ iba ẹken̄wam Jesus. Akpa, enye ekeberi edem ke Abasi, eben̄e “Abasi emi anamde nnyịn iyọ” ete an̄wam imọ. (Rome 15:5) Ọyọhọ iba, Jesus okodori enyịn ke ini iso, ekere aban̄a utịp oro enye edibọde ke ndiyọ. Ẹyak ineme mme n̄kpọ emi kiet kiet.

15, 16. (a) Nso iwụt ke Jesus ikeberike edem ke odudu idemesie man ọyọ? (b) Nso ke Jesus ekenen̄ede ọfiọk ke Ete imọ ayanam, ndien ntak-a?

15 Okposụkedi emi Jesus ekedide mfọnmma Eyen Abasi, enye ikeberike edem ke odudu idemesie man ọyọ. Utu ke oro, enye ama esibọn̄ akam ọnọ Ete esie eke heaven oyom un̄wam. Apostle Paul ekewet ete: “Christ . . . ama anam eben̄e onyụn̄ anam n̄kpeubọk n̄ko, ke ọkpọsọn̄ eseme ye mmọn̄eyet, ọnọ Enye emi ekemede ndinyan̄a enye nsio ke n̄kpa.” (Mme Hebrew 5:7) Omokụt do ke idịghe eben̄e kpọt ke Jesus akanam, edi ama anam n̄kpeubọk n̄ko. Ikọ oro “n̄kpeubọk” ke itie N̄wed Abasi emi ọwọrọ ndinen̄ede nseme nyom un̄wam. Akpasarade ikọ Greek oro ẹkabarede “n̄kpeubọk” owụt ke Jesus ama esikpe Jehovah ubọk ediwak ini. Ke nditịm ntịn̄, Jesus ama ọbọn̄ akam ndien ndien ke ofụri esịt ke In̄wan̄ Gethsemane.—Matthew 26:36-44.

16 Jesus ama enen̄ede enịm ke Jehovah oyokop n̄kpeubọk imọ sia enye ama ọfiọk ke Ete imọ edi “Andikop akam.” (Psalm 65:2) Ke ini akpan Abasi okodude ke heaven, enye ama esikụt nte Ete esie eyerede akam mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama okụt ini emi Jehovah okosiode angel ọdọn̄ ọkọbọrọ akam ofụri esịt oro prọfet Daniel ọkọbọn̄de—idem mbemiso Daniel ọkọbọn̄de akam oro ama. (Daniel 9:20, 21) Mmọdo, Ete ikpetreke ndibọrọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Enye esie emi akadade “ọkpọsọn̄ eseme ye mmọn̄eyet” asian enye ofụri se idude enye ke esịt. Jehovah ama okop n̄kpeubọk Eyen esie onyụn̄ ọdọn̄ angel ọkọsọn̄ọ enye idem man ọyọ afanikọn̄ oro enye okosobode.—Luke 22:43.

17. Ntak emi ikpeberide edem ke Abasi man ikeme ndiyọ, ndien didie ke ikeme ndinam emi?

17 Ana nnyịn n̄ko iberi edem ke Abasi ‘emi ọnọde odudu’ man ikeme ndiyọ. (Philippi 4:13) Edieke mfọnmma Eyen Abasi ekekpede Jehovah ubọk oyom un̄wam, adan̄a didie akan oro ke nnyịn ikpekpe Jehovah ubọk! Ekeme ndiyom ikpe Jehovah ubọk ediwak ini iyom un̄wam ukem nte Jesus akanamde. (Matthew 7:7) Okposụkedi emi nnyịn mîdorike enyịn ke ẹyenọ angel edi edin̄wam nnyịn, imenen̄ede ifiọk ke edima Abasi nnyịn eyeyere mme anam-akpanikọ ikọt esie oro “[ẹkọbọde] ke n̄kpeubọk ye akam okoneyo ye uwemeyo.” (1 Timothy 5:5) Inamke n̄kpọ m̀mê nso idomo ke nnyịn isobo—edide idọdọn̄ọ, owo nnyịn akpa, m̀mê mme andibiọn̄ọ ẹkọbọ nnyịn—Jehovah eyeyere akam ofụri esịt oro ibọn̄de iben̄e enye ọniọn̄, uko, ye odudu man ikeme ndiyọ.—2 Corinth 4:7-11; James 1:5.

Jehovah eyeyere akam ofụri esịt oro ibọn̄de iben̄e enye an̄wam nnyịn iyọ

18. Nso idotenyịn ke Jesus ekenyene, ndien didie ke oro akan̄wam enye ọyọ ndutụhọ?

18 Ọyọhọ n̄kpọ iba oro akan̄wamde Jesus ọyọ edi nte ke enye okodori enyịn ke ini iso, ekere aban̄a utịp oro enye edibọde utu ke ndikere mban̄a ndutụhọ esie. Bible etịn̄ ntem aban̄a Jesus: “Koro ke ntak idatesịt oro ẹkenịmde enye ke iso enye ama ọyọ eto ndutụhọ.” (Mme Hebrew 12:2) Uwụtn̄kpọ Jesus owụt ke idotenyịn, idatesịt, ye ediyọ ẹsan̄a kiet. Ke nditịn̄ ibio ibio: Idotenyịn esinam owo okop idatesịt, idatesịt onyụn̄ ọnọ owo odudu ndiyọ. (Rome 15:13; Colossae 1:11) Jesus ama enyene utịbe utịbe idotenyịn. Enye ama ọfiọk ke edieke imọ inamde akpanikọ ke emi oyowụt ke Ete imọ enyene unen ndikara, oyonyụn̄ anam enye afak ubonowo osio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. Jesus ama enyene n̄ko idotenyịn ndidi Edidem ye Akwa Oku man anam ubonowo emi ẹkopde item ẹbọ ekese edidiọn̄. (Matthew 20:28; Mme Hebrew 7:23-26) Jesus ndikodori enyịn ke utịp oro enye edibọde ama anam enye okop idatesịt oro mînyeneke mbiet, ndien idatesịt oro ama an̄wam enye ọyọ.

19. Ke ini isobode idomo, didie ke ikeme ndiyak idotenyịn, idatesịt, ye edu ediyọ ẹn̄wam nnyịn?

19 Ukem nte Jesus, oyom nnyịn iyak idotenyịn, idatesịt, ye edu ediyọ ẹn̄wam nnyịn. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹdat esịt ke idotenyịn.” Ekem enye ama adian do ete: “Ẹyọ ke ini ẹdude ke ukụt.” (Rome 12:12) Ndi ke ẹnen̄ede ẹdomo mbuọtidem fo idahaemi? Edieke edide ntre, dori enyịn ke ini iso. Kûfre ke afo ndiyọ ayanam ẹtoro enyịn̄ Jehovah. Nen̄ede dori enyịn ke Obio Ubọn̄ Abasi. Kere nte edidude ke obufa ererimbot Abasi ye nte edibọde mme edidiọn̄ oro ẹdidude ke Paradise. Ndidori enyịn ke mme utịbe utịbe un̄wọn̄ọ Jehovah ẹyesu—emi esịnede ndiwụt ke enye enyene unen ndikara, ndisio idiọkido, udọn̄ọ, ye n̄kpa mfep ke isọn̄—ayanam esịt fo ọyọhọ ye idara, ndien idatesịt oro ekeme ndin̄wam fi ọyọ inamke n̄kpọ m̀mê nso idomo isịm fi. Ke akpanikọ, ndutụhọ ekededi oro nnyịn isobode ke editịm n̄kpọ emi edi “ke ibio ini onyụn̄ [efere]” ke ini ẹmende ẹdomo ye mme n̄kpọ oro idoride enyịn ndinyene ke Obio Ubọn̄ Abasi.—2 Corinth 4:17.

‘Ẹtiene Nde Ikpat Esie Ketket’

20, 21. Didie ke Jehovah oyom nnyịn iyọ, ndien nso ke ikpebiere ndinam?

20 Jesus ama ọfiọk ke idimemke utom inọ mme anditiene imọ, ke oyoyom mmọ ẹyọ. (John 15:20) Enye ama eben̄e idem ndida nnyịn usụn̄ sia ọkọfiọkde ke uwụtn̄kpọ imọ ọyọsọn̄ọ mbon en̄wen idem. (John 16:33) Jesus ama enịm mfọnmma uwụtn̄kpọ ke ndiyọ n̄kpọ; edi nnyịn ikpetke-kpet ndidi mme mfọnmma owo. Nso ke Jehovah oyom nnyịn inam? Peter ọbọrọ ete: “Christ ama okụt ukụt ke ntak mbufo, onyụn̄ ọkpọn̄ uwụtn̄kpọ ọnọ mbufo man mbufo ẹkpetiene nde ikpat esie ketket.” (1 Peter 2:21) Jesus ama enịm “uwụtn̄kpọ” ọnọ nnyịn ndikpebe ke nte enye ọkọyọde idomo. a Uwụtn̄kpọ oro enye ekenịmde ke ndiyọ idomo etie nte “nde ikpat.” Nnyịn ikemeke nditiene nde ikpat esie ke mfọnmma usụn̄, edi imekeme nditiene enye “ketket.”

21 Do, ẹyak ibiere nditiene uwụtn̄kpọ Jesus ke ofụri ukeme nnyịn. Ẹyak ikûdedei ifre ke adan̄a nte itienede nde ikpat Jesus ketket, ntre n̄ko ke idikeme ndiyọ “tutu esịm utịt”—edide utịt akani editịm n̄kpọ emi m̀mê utịt uwem nnyịn. Nnyịn ifiọkke m̀mê ewe edibem iso, edi se ifiọkde edi ke Jehovah ọyọnọ nnyịn utịp ke nsinsi ke ntak emi iyọde.—Matthew 24:13.

a Ikọ Greek oro ẹkabarede “uwụtn̄kpọ” ọwọrọ, ke ata ata usụn̄, “n̄kpọ oro ẹwetde man ẹse ẹwet ukem ukem ke idak esie.” Apostle Peter edi n̄kukụre owo ke otu mme andiwet N̄wed Abasi Christian Usem Greek oro akadade ikọ oro ẹkabarede “uwụtn̄kpọ” mi, emi ẹdọhọde ke ọwọrọ “n̄kpọ emi ẹwetde ke n̄wed ẹnọ eyenọwọn̄ ẹte ese ewet ukem ukem se ẹwetde oro.”