1-3. Nso ye nso ke Jesus anam mbemiso ọnọde utịn̄ikọ ke ini utọ eke isua 31 E.N., ndien ntak emi idem akpade mbon oro ẹkopde ikọ esie?

 EDI ini utọ eke isua 31 E.N. Jesus Christ odu ke mbọhọ Capernaum, kpa akwa obio ke edere n̄kan̄ usoputịn mben Inyan̄ Galilee. Jesus ada ofụri okoneyo ọbọn̄ akam ikpọn̄ ke enyọn̄ obot ke mbọhọ oro. Ke ini eyo esierede, enye okot mme mbet esie onyụn̄ emek owo 12 ke otu mmọ, okot mmọ mme apostle. Ofụri emi, akwa otuowo—emi ndusụk mmọ ẹtode anyan ebiet—ẹtiene Jesus ẹdisịm ebiet emi ẹnyụn̄ ẹsụhọde ẹtie ke unaisọn̄ ke obot oro. Enen̄ede ọdọn̄ mmọ ndikop se Jesus oyomde nditịn̄, mmọ ẹnyụn̄ ẹyom enye ọkọk mmimọ udọn̄ọ. Jesus ikpụhu mmọ.—Luke 6:12-19.

² Jesus asan̄a ekpere otuowo oro onyụn̄ ọkọk kpukpru mbon oro ẹdọn̄ọde. Ke akpatre, ke ini owo mmọ ndomokiet mîkopke aba ubiak, enye osụhọde etie onyụn̄ ọtọn̄ọ ndikpep mmọ n̄kpọ. a Anaedi idem akpa mbon oro ẹkopde ikọ esie usen oro. Kamse, akananam mmọ ikopke owo ndomokiet ekpepde n̄kpọ nte enye. Man anam ikọ esie enyene odudu, enye imenke ibet eset oro ẹtịn̄de-tịn̄ m̀mê ikọ mme ọwọrọetop rabbi emi ẹkedide mme Jew idisịn ke ukpepn̄kpọ esie. Utu ke oro, enye okot ndien ndien oto N̄wed Abasi Usem Hebrew oro ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet. Etop esie edi in̄wan̄-in̄wan̄, ikọ esie emem onyụn̄ an̄wan̄a owo. Idem akpa otuowo ke ini enye okụrede. Ke akpanikọ, akpana idem akpa  mmọ. Mmọ ẹkekpan̄ utọn̄ ẹnọ owo oro enyenede ọniọn̄ akan emi akanam odude uwem!—Matthew 7:28, 29.

³ Ẹwet ukwọrọikọ oro ye ediwak n̄kpọ en̄wen oro Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde ke Bible. Ọfọn idụn̄ọde se Bible etịn̄de aban̄a Jesus, koro “ofụri ọsọn̄urua ọniọn̄” ẹdu ke Jesus. (Colossae 2:3) M̀mọ̀n̄ ke enye akada orụk ọniọn̄ oro, emi edide ukeme ndida ifiọk ye asian nnam n̄kpọ? Didie ke enye okowụt ke imenyene ọniọn̄, ndien didie ke ikeme ndikpebe enye?

4. Nso mbụme ke mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ Jesus ke Nazareth ẹkebụp, ndien ntak-a?

⁴ Ke ini isan̄ ukwọrọikọ Jesus kiet, enye ama aka Nazareth, kpa obio emi ẹkebọkde enye, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndikpep mme owo n̄kpọ ke synagogue. Idem ama akpa ediwak mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye, mmọ ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: ‘Owo emi ada utọ ọniọn̄ emi ke m̀mọ̀n̄?’ Mmọ ẹma ẹfiọk ubon esie—ete ye eka ye nditọeka esie—ẹnyụn̄ ẹfiọk ke enye okoto ufọk ubuene. (Matthew 13:54-56; Mark 6:1-3) Mmọ ẹma ẹfiọk n̄ko ke anamusọ eto emi ikọ esie enemde ntem mi ikakaha ndomokiet ke otu mme ọwọrọetop ufọkn̄wed mme rabbi. (John 7:15) An̄wan̄a ndien ntak emi mmọ ẹkebụpde mbụme oro.

5. Jesus okowụt ke ọniọn̄ imọ oto m̀mọ̀n̄?

⁵ Ọniọn̄ Jesus ikotoho mfọnmma ifiọk ibuot esie. Ke ini Jesus ekekpepde mme owo n̄kpọ an̄wan̄wa ke temple nte ini akakade, enye ama owụt ke ọniọn̄ imọ okoto Abasi. Enye ọkọdọhọ ete: “Se ami n̄kpepde idịghe okịm, edi enyene enye emi ọkọdọn̄de mi.” (John 7:16) Ih, ọniọn̄ Jesus okoto Ete esie emi ọkọdọn̄de enye edi isọn̄. (John 12:49) Edi, Jesus akasan̄a didie enyene ọniọn̄ oto Jehovah?

6, 7. Ke mme usụn̄ ewe ke Jesus ekenyene ọniọn̄ oto Ete esie?

⁶ Edisana spirit Jehovah ama anam utom ke esịt ye ke ekikere Jesus. Isaiah ama etetịn̄ aban̄a Jesus, kpa Messiah oro  ẹken̄wọn̄ọde, ete: “Spirit Jehovah oyodoro enye ke idem, spirit ọniọn̄ ye asian, spirit item ye odudu, spirit ifiọk ye uten̄e Jehovah.” (Isaiah 11:2) Spirit Jehovah ama odoro Jesus ke idem onyụn̄ akara ekikere ye mme ubiere esie, ntak edi oro mme ikọ ye mme edinam esie ẹkewụtde akakan ọniọn̄!

⁷ Jesus ama enyene ọniọn̄ oto Ete esie ke n̄wọrọnda usụn̄ en̄wen. Nte ikekpepde ke Ibuot 2, Jesus ama enyene ifet ndikpep nte Ete esie esikerede n̄kpọ ke ini enye okodude ke heaven ke anana-ibat isua mbemiso enye ekedide isọn̄. Ọsọsọn̄ ndifiọk udomo ọniọn̄ oro Eyen ekenyenede ke ini enye okodude Ete ke n̄kan̄, anam utom nte “ata anamutom” Abasi ke nditiene mbot kpukpru mme n̄kpọ eken, esịnede mme odu uwem n̄kpọ ye mme n̄kpọ oro mînyeneke uwem. Ntak edi oro ẹkekotde enye ọniọn̄ ke ini oro enye okodude ke heaven mbemiso enye ekedide isọn̄. (Mme N̄ke 8:22-31; Colossae 1:15, 16) Jesus ama ada ọniọn̄ oro enye ekenyenede ke ini enye okodude ye Ete ke heaven anam n̄kpọ ke ofụri ini oro enye ọkọkwọrọde ikọ. b (John 8:26, 28, 38) Mmọdo, ikpanaha idem akpa nnyịn aban̄a adan̄a nte ikọ Jesus ekenen̄erede esịne ifiọk ye mbufiọk, m̀mê adan̄a nte kpukpru se enye akanamde ẹkewụtde ọniọn̄.

8. Didie ke nnyịn emi idide mme anditiene Jesus ikeme ndinyene ọniọn̄?

⁸ Sia idide mme anditiene Jesus, oyom nnyịn n̄ko iyom ọniọn̄ Jehovah, kpa enye emi ọniọn̄ otode. (Mme N̄ke 2:6) Nte ededi, Jehovah isinọhọ nnyịn ọniọn̄ ke utịbe utịbe usụn̄. Edi enye esiyere akam oro ibọn̄de ke ofụri esịt iben̄e enye ọniọn̄ ndida n̄kọk mme mfịna nnyịn uforo uforo. (James 1:5) Oyom inen̄ede isịn ukeme man inyene ọniọn̄ oro. Oyom ika iso iyom enye “nte mme n̄kpọuto  eke ẹdịbede.” (Mme N̄ke 2:1-6) Ih, oyom ika iso isịn ifịk idụn̄ọde Ikọ Abasi, kpa ebiet emi ọniọn̄ Abasi odude, inyụn̄ ida se nnyịn ikpepde idu uwem. Uwụtn̄kpọ Eyen Jehovah eyenen̄ede an̄wam nnyịn inyene ọniọn̄. Ẹyak idụn̄ọde nsio nsio usụn̄ oro Jesus okowụtde ke imenyene ọniọn̄ inyụn̄ ikpep nte ikemede ndikpebe enye.

9. Nso ikanam mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹnen̄ede ẹwụt ọniọn̄?

⁹ Mme owo ẹma ẹsibụn̄ọ nte ifian̄ ẹbịne Jesus man ẹkekop ikọ esie. (Mark 6:31-34; Luke 5:1-3) Emi ikpaha nnyịn idem, koro mme ikọ ọniọn̄ oro Jesus ekesitịn̄de ikenyeneke mbiet! Mme ukpepn̄kpọ esie ẹkewụt ke enye enen̄ede ọfiọk Ikọ Abasi ye se isidide mme ntak mfịna. Mme owo ke ofụri ererimbot ẹma mme ukpepn̄kpọ esie, inyụn̄ idụhe ini oro mmọ mînyeneke ufọn. Kere ban̄a ndusụk ikọ ọniọn̄ Jesus emi edide “Utịbe Ọnọitem” oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a.—Isaiah 9:6.

10. Nti edu ewe ke Jesus eteme nnyịn ete inyene, ndien ntak-a?

¹⁰ Ukwọrọikọ Oro ke Obot, oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi, edi ukpepn̄kpọ Jesus oro ọniọn̄de akan, emi mbụk m̀mê ikọ owo efen mîsịneke. Idịghe eti ikọ inua ye nti edu kpọt ke Jesus eteme nnyịn ke ukwọrọikọ emi ete inyene. Item  esie esịne n̄kpọ akan oro. Sia Jesus enen̄erede ọfiọk ke se owo esikerede ye nte etiede owo ke idem esinam owo etịn̄ ikọ onyụn̄ anam n̄kpọ ekededi, enye eteme nnyịn ete isikere nti n̄kpọ inyụn̄ inyene nti edu, utọ nte ifụre ifụre ido, edinen ido, editua mbon en̄wen mbọm, editie emem emem, nnyụn̄ mma mbon en̄wen. (Matthew 5:5-9, 43-48) Edieke isịnde ukeme inyene mme edu emi, iyekeme ndisitịn̄ nti ikọ inyụn̄ idu eti uwem emi edinemde Jehovah esịt, iyonyụn̄ idu ke emem ye mbon en̄wen.—Matthew 5:16.

11. Ke ini Jesus ọnọde item aban̄a idiọkn̄kpọ, didie ke enye owụt se isinamde owo anam idiọkn̄kpọ?

¹¹ Ke ini Jesus ọnọde item aban̄a idiọkn̄kpọ, enye esitịn̄ n̄ko se ikemede ndinam owo anam idiọkn̄kpọ. Enye idọhọke nnyịn n̄kukụre ite ifep afai, edi odụri nnyịn utọn̄ ete ikûyak iyatesịt ọdọn̄ n̄kam ke esịt nnyịn. (Matthew 5:21, 22; 1 John 3:15) Enye idọhọke n̄kukụre ite ikûsịn efịbe, edi odụri nnyịn utọn̄ aban̄a idiọk udọn̄ idan̄ emi esitọn̄ọde ke esịt onyụn̄ anamde owo ekesịn efịbe. Enye eteme nnyịn ete ikûyak enyịn nnyịn anam idiọk udọn̄ idan̄ edemede nnyịn. (Matthew 5:27-30) Jesus etịn̄ se isinamde owo anam idiọkn̄kpọ, idịghe sụk se iwụtde ke owo ọmọn̄ anam idiọk. Enye anam ifiọk mme edu ye ndiọi udọn̄ oro ẹsinamde mme owo ẹnam ndiọi n̄kpọ.—Psalm 7:14.

12. Didie ke mme anditiene Jesus ẹda item esie, ndien ntak-a?

¹² Nso ọniọn̄ idu ntem ke mme ikọ Jesus! Imosụk ise ‘idem akakpade otuowo aban̄a nte enye ekekpepde owo n̄kpọ.’ (Matthew 7:28) Nnyịn mme anditiene enye ida item ọniọn̄ esie nte se inọde nnyịn ndausụn̄ ke uwem. Nnyịn iyom ndinyene nti edu oro enye ekesịnde udọn̄ ọnọ mme owo ndinyene—esịnede mbọm, emem, ye ima—sia imọfiọk ke mme edu emi ẹyenam idu uwem oro enemde Abasi esịt. Nnyịn imodomo ndision̄o ndiọi edu ye udọn̄ oro enye okodụride nnyịn utọn̄ aban̄a mfep ke esịt nnyịn, utọ nte ọkpọsọn̄ iyatesịt ye oburobụt udọn̄, sia ifiọkde ke ndinam ntre ayan̄wam nnyịn ifep idiọkn̄kpọ.—James 1:14, 15.

13, 14. Nso iwụt ke Jesus ama ada eti ibuot emek usụn̄ uwem esie?

¹³ Ikọ ye edinam Jesus ẹma ẹwụt ke enye enyene ọniọn̄. Ofụri uwem esie—mme ubiere esie, nte enye akadade idemesie, ye nte enye akanamde n̄kpọ ye mbon en̄wen— ama owụt ọniọn̄ ke nsio nsio ndiye usụn̄. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ oro ẹwụtde ke Jesus ekesida “ata ọniọn̄ ye ukeme ukere n̄kpọ” anam n̄kpọ.—Mme N̄ke 3:21.

¹⁴ Ọniọn̄ abuana eti ibuot. Jesus ama ada eti ibuot emek usụn̄ uwem esie. Kere ban̄a orụk uwem oro Jesus okpokodude—utọ ufọk oro enye ọkpọkọbọpde, mbubehe oro enye akpakanamde, m̀mê nte enye ọkpọkọwọrọde iso ke ererimbot. Jesus ama ọfiọk ke owo ndisịn idem nyom mme n̄kpọ emi “edi ikpîkpu ye edifehe mbịne ofụm.” (Ecclesiastes 4:4; 5:10) Edi nditen̄ ndidu utọ uwem oro, iwụtke ọniọn̄. Jesus ekemek ndidu mmemmem uwem. Edin̄wana okụk m̀mê edikọ inyene mbon ikebeheke enye. (Matthew 8:20) Enye ama anam se enye ekekpepde, enye okowụk enyịn ke n̄kpọ kiet—edinam uduak Abasi. (Matthew 6:22) Jesus ama anam n̄kpọ ọniọn̄ ọniọn̄ ke ndida ini ye odudu esie nnam n̄kpọ Obio Ubọn̄, kpa n̄kpọ emi edide akpan n̄kpọ onyụn̄ enyenede ufọn akan mme n̄kpọ obụkidem. (Matthew 6:19-21) Mmọdo, enye ama enịm uwụtn̄kpọ oro odotde ikpebe.

15. Didie ke mme anditiene Jesus ẹkeme ndiwụt ke imanam enyịn mmimọ ẹnen̄ede ẹse, ndien ntak emi owụtde ọniọn̄?

¹⁵ Mme anditiene Jesus mfịn ẹkụt ke owụt ọniọn̄ ndinam enyịn mmọ ẹnen̄ede ẹse. Ntre mbak mmọ ẹdida ekikak mbiomo ẹbiom idem, mmọ ẹfep ndikama isọn oro mîdotke, inyụn̄ iyomke ndinyene mme n̄kpọ obụkidem emi ẹbọde mmọ ini ye odudu ẹkaha. (1 Timothy 6:9, 10) Ediwak mmọ ẹnam n̄kpọ ndidu mmemmem uwem man ẹkeme ndisịn ini oro okponde akan ke utom ukwọrọikọ, iso-ọfọn ẹkabarede ẹdi mme anditan̄a Obio Ubọn̄ uyọhọ ini. Idụhe usụn̄ uwem en̄wen oro owụtde ọniọn̄ akan emi, koro  ndinịm mme n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa esinọ owo ata inemesịt ye uyụhọ.—Matthew 6:33.

16, 17. (a) Didie ke Jesus okowụt ke imosụk idem inyụn̄ ifiọk se imọ mîkemeke ndinam? (b) Didie ke nnyịn n̄ko ikeme ndiwụt ke imosụk idem inyụn̄ ifiọk se nnyịn mîkemeke ndinam?

¹⁶ Bible abuan ọniọn̄ ye nsụkidem, emi esịnede ukeme ndifiọk se nnyịn mîkemeke ndinam. (Mme N̄ke 11:2) Jesus ama osụk idem onyụn̄ ọfiọk se enye mîkekemeke ndinam. Enye ama ọfiọk ke imọ idikemeke ndinam kpukpru owo oro ẹkopde etop imọ ẹkabade esịt. (Matthew 10:32-39) Enye ama ọfiọk n̄ko ke imọ idikemeke ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru owo. Ntre, ọniọn̄ ama anam enye ayak utom unam mbet esịn mme anditiene enye ke ubọk. (Matthew 28:18-20) Enye ama ọfiọk ke mmọ “[ẹyenam] utom eke okponde akan” eke imọ, koro mmọ ẹyekwọrọ ikọ ẹnọ ata ediwak owo ke ediwak idụt, ẹyenyụn̄ ẹnam utom emi ẹbịghi ẹkan imọ. (John 14:12) Jesus ama ọfiọk n̄ko ke imọ ikponke ibe se mbon en̄wen ẹn̄wamde. Enye ama enyịme un̄wam mme angel oro ẹkedide ẹdisan̄a utom ẹnọ enye ke wilderness ye eke angel oro ekedide edisọn̄ọ enye idem ke Gethsemane. Eyen Abasi ama eseme oyom un̄wam ke ini enye okodude ke ọkpọsọn̄ nnanenyịn.—Matthew 4:11; Luke 22:43; Mme Hebrew 5:7.

¹⁷ Oyom nnyịn n̄ko isụk idem inyụn̄ ifiọk se nnyịn mîkemeke ndinam. Edi akpanikọ ke oyom inam utom ke ofụri ukpọn̄ inyụn̄ in̄wana ọkpọsọn̄ ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme mbet. (Luke 13:24; Colossae 3:23) Nte ededi, oyom iti ke Jehovah isimenke nnyịn idomo ye mbon en̄wen, nnyịn ikponyụn̄ inamke ntre. (Galatia 6:4) Ata ọniọn̄ ayan̄wam nnyịn inịm mme utịtmbuba oro ẹwụtde eti ibuot, emi ukeme ye mme idaha nnyịn ẹdiyakde isịm. Ke adianade do, ọniọn̄ ayanam mbon oro ẹkamade ifetutom ẹnyịme ke mmimọ ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ye nte ke imoyom un̄wam ye nsịnudọn̄ ke ini ke ini. Nsụkidem ayan̄wam mmọ ẹnem esịt ndibọ un̄wam, ẹfiọkde ẹte ke Jehovah  ekeme ndinam ekemmọ andinịm ke akpanikọ akabade edi ‘andin̄wam emi ọsọn̄ọde mmọ idem.’—Colossae 4:11.

18, 19. (a) Nso iwụt ke Jesus ama esinam n̄kpọ ye mme mbet esie ke usụn̄ oro owụtde eti ibuot ye mfọnido? (b) Nso eti ntak ke nnyịn inyene ndinam n̄kpọ ye kiet eken ke usụn̄ oro owụtde eti ibuot ye mfọnido, ndien didie ke ikeme ndinam ntre?

¹⁸ James 3:17 ọdọhọ ke “ọniọn̄ eke otode enyọn̄ . . . enyene eti ibuot.” Jesus ama esinam n̄kpọ ye mme mbet esie ke usụn̄ oro owụtde eti ibuot ye mfọnido. Enye ama enen̄ede ọfiọk mmeme mmọ, edi enye ama oyom eti n̄kpọ ke idem mmọ. (John 1:47) Enye ama ọfiọk ke mmọ ẹyefen̄e ẹkpọn̄ imọ ke okoneyo oro ẹdimụmde imọ, edi enye ikeyịkke m̀mê mmọ ẹyesọn̄ọ ẹda. (Matthew 26:31-35; Luke 22:28-30) Peter ama akan̄ utịm ikata ete ke imọ ifiọkke Jesus. Kpa ye oro, Jesus ama anam n̄kpeubọk aban̄a Peter onyụn̄ owụt ke imenịm ke enye ọyọsọn̄ọ ada. (Luke 22:31-34) Ke ini Jesus ọkọbọn̄de akam ọnọ Ete esie ke okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde enye, enye iketịn̄ke iban̄a ndudue oro mme mbet esie ẹkenamde. Utu ke oro, enye eketịn̄ eti n̄kpọ oro mmọ ẹkenamde tutu esịm okoneyo oro, ete: “Mmọ ẹmenam ikọ fo.” (John 17:6) Kpa ye unana mfọnmma mmọ, enye ama ayak mme n̄kpọ Obio Ubọn̄ ke isọn̄ esịn mmọ ke ubọk. (Matthew 25:14, 15; Luke 12:42-44) Mbuọtidem oro enye ekenyenede ke idem mmọ ama ọsọn̄ọ mmọ idem ndinam utom oro enye okowụkde mmọ ete ẹnam.

¹⁹ Mme anditiene Jesus ẹnyene ntak ndikpebe uwụtn̄kpọ esie emi. Edieke mfọnmma Eyen Abasi ekenyenede ime ke ini enye anamde n̄kpọ ye mme anana-mfọnmma mbet esie, adan̄a didie akan oro ke nnyịn emi idide mme anana-mfọnmma owo ikpowụt eti ibuot ke ini inamde n̄kpọ ye kiet eken! (Philippi 4:5) Utu ke ndisụk n̄kụt ndudue nditọete nnyịn, ọkpọfọn isidomo ndikụt nti n̄kpọ oro mmọ ẹnamde. Nnyịn iwụt ke imenyene ọniọn̄ ke ini itide ke Jehovah odụri mmọ edi. (John 6:44) Do, anaedi enye okụt  ndusụk nti n̄kpọ ke idem mmọ, nnyịn n̄ko ikpenyene ndikụt. Ndinyene in̄wan̄-in̄wan̄ edu ayan̄wam nnyịn ‘ifen ndudue’ mbon en̄wen, inyụn̄ iyom mme n̄kpọ oro ikpadade itoro mmọ. (Mme N̄ke 19:11) Ke ini iwụtde ke imenyene mbuọtidem ke idem nditọete nnyịn, nnyịn in̄wam mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ofụri ukeme mmọ ẹnyụn̄ ẹkop idatesịt ke utom esie.—1 Thessalonica 5:11.

20. Nso ke ikpanam ye ọsọn̄urua ọniọn̄ emi ẹkụtde ke mme mbụk Gospel, ndien ntak-a?

²⁰ Ke akpanikọ, mme mbụk Gospel emi ẹban̄ade uwem ye utom Jesus ẹdọn̄ọ ọsọn̄urua ọniọn̄! Nso ke ikpanam ye ọsọn̄urua enọ emi? Ke utịt Ukwọrọikọ Oro ke Obot, Jesus ama ọdọhọ mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ete ẹkûkokop ikọ ọniọn̄ esie kpọt, edi ẹnanam n̄ko. (Matthew 7:24-27) Edieke iyakde ikọ ye mme edinam Jesus oro ẹwụtde ọniọn̄ ẹkara ekikere, udọn̄, ye mme edinam nnyịn, oro ayan̄wam nnyịn idu ata eti uwem idahaemi inyụn̄ ika iso isan̄a ke usụn̄ oro adade esịm nsinsi uwem. (Matthew 7:13, 14) Ke akpanikọ, idụhe usụn̄ uwem en̄wen oro ọfọnde m̀mê owụtde eti ibuot akan enye emi!