Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

IBUOT 11

“Akananam Owo Ndomokiet Itịn̄ke Ikọ Ntem”

“Akananam Owo Ndomokiet Itịn̄ke Ikọ Ntem”

1, 2. (a) Ntak emi mme asan̄autom emi ẹkedọn̄de ẹkemụm Jesus ẹkefiakde ẹnyọn̄ ubọk ubọk? (b) Nso ikanam Jesus edi n̄wọrọnda andikpep?

 ESỊT enen̄ede ayat mme Pharisee. Jesus ke ekpep mme owo aban̄a Ete esie ke temple. Ubahade odu ke ufọt mbon oro ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ enye; ediwak mmọ ẹbuọt idem ye Jesus, ke ini mbon eken ẹyomde ẹmụm enye. Sia mme adaiso ido ukpono ẹyatde esịt, mmọ ẹdọn̄ mme asan̄autom mmọ ẹte ẹkemụm Jesus ẹdi. Edi mme asan̄autom oro ẹnyọn̄ ẹdi ubọk ubọk. Mbọn̄ oku ye mme Pharisee ẹbụp mmọ ẹte: “Nso idi ntak emi mbufo mîdaha enye idi?” Mme asan̄autom oro ẹbọrọ ẹte: “Akananam owo ndomokiet itịn̄ke ikọ ntem.” Ukpepn̄kpọ Jesus ama enen̄ede otụk mmọ tutu mmọ ikemeke ndimụm enye. aJohn 7:45, 46.

2 Idịghe mme asan̄autom emi kpọt ke ukpepn̄kpọ Jesus okotụk. Akwa otuowo ẹma ẹsisop idem man ẹkop ukpepn̄kpọ esie. (Mark 3:7, 9; 4:1; Luke 5:1-3) Nso ikanam Jesus edi n̄wọrọnda andikpep? Nte ikekpepde ke Ibuot 8, enye ama ama akpanikọ emi enye ekekpepde mme owo, onyụn̄ ama mbon emi enye ekekpepde n̄kpọ. Enye ama enen̄ede enyene usọ unọ ukpep n̄ko. Ẹyak ikere iban̄a ita ke otu nti usụn̄ oro enye ekesidade ekpep mme owo n̄kpọ, ye nte ikpekpebede enye ke afan̄ emi.

Ekpep N̄kpọ ke Mmemmem Usụn̄

3, 4. (a) Ntak emi Jesus akadade ikọ emi mîsọn̄ke owo ndifiọk ekpep mme owo n̄kpọ? (b) Didie ke Ukwọrọikọ Oro ke Obot owụt ke Jesus ekesikpep mme owo n̄kpọ ke usụn̄ oro an̄wan̄ade owo?

3 Kere adan̄a nte Jesus ọkọfiọkde n̄kpọ! Edi ke ini enye ekekpepde mme owo n̄kpọ, enye ikesitịn̄ke ikọ emi ọsọn̄de ndin̄wan̄a mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye, sia ediwak mmọ ẹkedi mmọ emi “mîfiọkke n̄wed ye mme usụhọde owo.” (Utom 4:13) Enye ama ọdiọn̄ọ ke mmọ ikọfiọkke n̄wed, enye ikedehedei in̄wan̄a ediwak n̄kpọ ifụk mmọ ini kiet. (John 16:12) Enye ikesitịn̄ke ikọ emi ọsọn̄de mme owo ndifiọk; kpa ye oro, ikọ esie ẹma ẹsikpep mme owo n̄wọrọnda akpanikọ.

4 Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Ukwọrọikọ Oro ke Obot emi odude ke Matthew 5:3–7:27. Jesus ama ada ukwọrọikọ emi ọnọ item oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ, emi owụtde se isinamde owo anam idiọk. Enye ikadaha n̄kpọsọn̄ ikọ. Ke Jesus ama okokụre, idụhe ikọ ndomokiet oro mîkan̄wan̄ake ọkpọkọm eyenọwọn̄! Imosụk ise emi “idem [akakpade] otuowo aban̄a usụn̄ nte enye ekpepde owo n̄kpọ.” Ndien anaedi mme ọtọin̄wan̄, mme ekpemerọn̄, ye mme ọkọiyak ẹma ẹsịne ke otuowo emi.—Matthew 7:28.

5. Siak ndusụk mbio mbio ikọ emi Jesus akadade ekpep mme owo ata akpan n̄kpọ.

5 Ke ini Jesus ekekpepde mme owo n̄kpọ, enye ekesiwak ndida mbio mbio udịmikọ emi mîsọn̄ke owo ndifiọk ekpep ata akpan n̄kpọ. Ke eyo oro, anyan ini mbemiso ẹketọn̄ọde ndimịn̄ n̄wed, enye ama ada usụn̄ emi anam ikọ esie osụhọde odụk mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ekikere ye esịt ke usụn̄ oro mmọ mîdifreke. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ emi: “Ẹtre ndibiere ikpe nnọ owo mbak owo edibiere ikpe ọnọ mbufo.” “Mbon emi idem ọsọn̄de isiyomke abiausọbọ, edi mbon oro idem mîsọn̄ke ẹsiyom.” “Spirit enyịme, edi obụkidem ememem.” “Ẹnọ Caesar se inyenede Caesar, ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi se inyenede Abasi.” “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.” b (Matthew 7:1; 9:12; 26:41; Mark 12:17; Utom 20:35) Ekpere ndisịm isua 2,000 tọn̄ọ Jesus eketịn̄ ikọ oro, edi owo ifreke mmọ.

6, 7. (a) Ntak emi oyomde itịn̄ ikọ emi mîsọn̄ke ndifiọk edieke anade ikpep mme owo n̄kpọ ke usụn̄ oro edisọpde in̄wan̄a mmọ? (b) Didie ke ikpefep ndin̄wan̄a ediwak n̄kpọ mfụk eyen ukpepn̄kpọ Bible?

6 Didie ke ikeme ndinọ ukpep ke usụn̄ oro mîsọn̄ke ndifiọk? Akpan n̄kpọ kiet oro oyomde inam edi nnyịn nditịn̄ ikọ emi edisọpde in̄wan̄a ediwak owo. Akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi iwakke n̄kukọhọ. Jehovah ayarade uduak esie ọnọ mbon oro ẹnyenede eti esịt ẹnyụn̄ ẹsụhọrede idem. (1 Corinth 1:26-28) Ikọ oro mîsọn̄ke ndifiọk emi ẹtịmde ẹmek ekeme ndinam owo ọfiọk akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi.

Ke ini ọnọde ukpep, nọ ke usụn̄ emi mîsọn̄ke ndifiọk

7 Man ikpep eyen ukpepn̄kpọ Bible n̄kpọ ke usụn̄ emi mîsọn̄ke enye ndifiọk, ana ikpeme mbak idin̄wan̄a ediwak n̄kpọ ifụk enye ini kiet. Mmọdo, ke ini ikpepde mme owo Bible, ufọn idụhe nditịn̄ kpukpru n̄kpọ m̀mê ndikpep n̄kpọ itọk itọk nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke ndikpep ediwak page edi ata akpan n̄kpọ. Utu ke oro, ọfọn ida ukeme ye idaha eyen ukpepn̄kpọ ibiere adan̄a n̄kpọ emi ikpekpepde enye. Nnyịn iyom ndin̄wam eyen ukpepn̄kpọ emi akabade edi anditiene Christ ye andituak ibuot nnọ Jehovah. Man inam oro, oyom ida ini oro odotde inam n̄kpọ an̄wan̄a eyen ukpepn̄kpọ. Edieke inamde emi, akpanikọ Bible oyodụk enye esịt onyụn̄ anam enye ada se enye ekpepde odu uwem.—Rome 12:2.

Ndibụp Mme Mbụme Oro Ẹdotde

8, 9. (a) Ntak emi Jesus ekesibụpde mbụme? (b) Didie ke Jesus akada mbụme an̄wam Peter ọfiọk nnennen ibọrọ mbụme oro aban̄ade edikpe tax temple?

8 Jesus ama esiwak ndibụp mme owo mbụme, idem ke ini akpakadade enye esisịt ini nditịn̄ se enye okoyomde andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ọfiọk. Ntak emi enye ekesibụpde mme mbụme? Ndusụk ini, enye ekesibụp mme mbụme oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ man ayarade uduak mbon oro ẹkebiọn̄ọde enye, ke ntre okụbide mmọ inua. (Matthew 21:23-27; 22:41-46) Edi ke ediwak idaha, enye ekesibụp mbụme man mme mbet esie ẹtịn̄ se idude mmọ ke esịt, man onyụn̄ anam mmọ ẹkpep ndikere n̄kpọ. Ntak edi oro enye ekesibụpde utọ mbụme nte, “Mbufo ẹkere didie?” ye “Nte afo emenịm emi ke akpanikọ?” (Matthew 18:12; John 11:26) Jesus ama esida mbụme ọfiọk se isịnede mme mbet esie ke esịt onyụn̄ anam ikọ esie odụk mmọ esịt. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet.

9 Isan̄ kiet, mme ọbọ a-tax ẹma ẹbụp Peter m̀mê Jesus esikpe tax temple. c Peter ama ọsọsọp ọbọrọ, “Ih.” Ekem, Jesus ama ọkọk ibuot ye enye ete: “Simon, afo ekere didie? Mmanie ke ndidem isọn̄ ẹsibọ utomo m̀mê tax? Nte ẹsibọ nditọ mmọ m̀mê ẹsibọ isenowo?” Peter ama ọbọrọ ete: “Ẹsibọ isenowo.” Jesus ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ, ndien, nditọ inyeneke ndikpe tax.” (Matthew 17:24-27) Peter ama ọfiọk se Jesus okobụpde, sia mbonubon ndidem ikesikpehe tax. Ntre, nte ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen Edidem eke heaven emi mme owo ẹketuakde ibuot ẹnọ ke temple oro, Jesus ikpekenyeneke ndikpe tax oro. Fiọk ete ke Jesus ikọnọhọ Peter nnennen ibọrọ, enye akada ọniọn̄ obụp Peter mbụme emi akanamde enye ọbọrọ mbụme oro nnennen nnennen onyụn̄ okụt ufọn editịm n̄kere n̄kpọ mbemiso ọbọrọde mbụme ini en̄wen.

Bụp mbụme emi enyeneufọk edinyenede udọn̄

10. Didie ke ikeme ndibụp mme owo mbụme nte odotde ke ini ikwọrọde ikọ ke ufọk ke ufọk?

10 Didie ke ikeme ndibụp mme owo mbụme nte odotde ke utom ukwọrọikọ nnyịn? Ke ini ikwọrọde ikọ ke ufọk ke ufọk, imekeme ndibụp mbụme oro edinamde mme owo ẹnyene udọn̄, ndien emi ekeme ndinọ nnyịn ifet ndikwọrọ eti mbụk nnọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, edieke akwa owo ọwọrọde edi, imekeme ndibụp enye ukpono ukpono ite, “Nso ukpụhọde ke afo okụt ke ererimbot idahaemi?” Ke ima ikebet enye ọbọrọ, imekeme ndibụp ite, “Afo ekere ke nso ke ẹkpenam man ererimbot emi ọfọn?” (Matthew 6:9, 10) Edieke eka emi enyenede n̄kpri nditọ ọwọrọde edi, imekeme ndibụp ite, “Ndi akanam emekere nte ererimbot emi editiede ke nditọ fo ẹma ẹkponi?” (Psalm 37:10, 11) Edieke itịn̄de enyịn ise ufọk oro ikade, imekeme ndikụt n̄kpọ emi edinamde ibụp mbụme emi enyeneufọk edinyenede udọn̄.

11. Didie ke ikeme ndibụp mbụme nte odotde ke ini inịmde ukpepn̄kpọ Bible?

11 Didie ke ikeme ndibụp mbụme nte odotde ke ini inịmde ukpepn̄kpọ Bible? Mbụme emi ẹtịmde ẹkere mbemiso ẹbụpde ekeme ndin̄wam nnyịn inam eyen ukpepn̄kpọ etịn̄ se isịnede enye ke esịt. (Mme N̄ke 20:5) Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke ikpep owo ibuotikọ emi, “Ndidu Uwem Oro Enemde Abasi Esịt” ke n̄wed Nso ke Bible Enen̄ede Ekpep? d Ibuotikọ oro eneme nte Abasi esede utọ n̄kpọ nte oburobụt ido idan̄, ukpammịn, ye usu nsu. Mme ibọrọ oro eyen ukpepn̄kpọ ọnọde ẹkeme ndiwụt ke se Bible ekpepde an̄wan̄a enye, edi ndi enye enyịme se enye ekpepde? Imekeme ndibụp enye ite “Ndi afo emekere ke nte Abasi esede n̄kpọ oro owụt ifiọk?” Imekeme n̄ko ndibụp enye ite, “Didie ke afo ekeme ndida n̄kpọ emi nsịn ke edinam?” Edi ti ke oyom inyene usọ inyụn̄ inọ eyen ukpepn̄kpọ oro ukpono. Nnyịn ikpedehedei ibụp mbụme oro edinamde enye bụt.—Mme N̄ke 12:18.

Ndikọk Ibuot ke Usụn̄ Emi Owo Mîkemeke Ndifan̄a

12-14. (a) Ke mme usụn̄ ewe ke Jesus ekesikọk ibuot ye mme owo? (b) Didie ke Jesus ọkọkọk ibuot ke usụn̄ oro mme Pharisee mîkekemeke ndifan̄a ke ini mmọ ẹkedọhọde ke odudu esie oto Satan?

12 Sia Jesus ekedide mfọnmma owo, enye ama enen̄ede ọfiọk ndikọk ibuot ye mme owo. Ndusụk ini enye ama esikọk ibuot ke usụn̄ emi mme andibiọn̄ọ mîkekemeke ndifan̄a. Ke ediwak idaha, enye ama esida n̄kọkibuot emi asan̄ade ye mbukpek ekpep mbet esie ata akpan n̄kpọ. Ẹyak ikere iban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ.

13 Ke Jesus ama ọkọkọk eren emi ekenyenede demon, emi okonyụn̄ edide nnan ye imụm, mme Pharisee ẹma ẹdọhọ ẹte: “Owo emi ibịnke mme demon ke mîtoho ke Beelzebub [Satan], kpa andikara mme demon.” Mmọ ẹma ẹnyịme ke ana owo enyene odudu oro akande ukeme owo man ekeme ndibịn mme demon. Edi mmọ ẹkedọhọ ke Satan ọkọnọ Jesus odudu oro. Emi ekedi nsu, ikonyụn̄ isịneke ifiọk. Jesus ama owụt ke mmọ inenke onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: “Kpukpru obio ubọn̄ eke abaharede ada an̄wana ye idemesie odụk ke nsobo, ndien kpukpru obio m̀mê ufọk eke abaharede ada an̄wana ye idemesie idisọn̄ọke ida. Kpasụk ntre, edieke Satan ebịnde Satan, enye amabahade ada an̄wana ye idemesie; didie, ndien, ke obio ubọn̄ esie edisọn̄ọ ada?” (Matthew 12:22-26) Ke nditịm ntịn̄, ikọ Jesus ọkọwọrọ ntem: “Edieke ami ndide isụn̄utom Satan nnyụn̄ mbiatde utom Satan, ọwọrọ ke Satan an̄wana ye idemesie, ndien ke enye ọmọn̄ ọduọ.” Ndi mmọ ẹma ẹkeme ndifan̄a utọ n̄kọkibuot oro?

14 Edi Jesus iketreke do. Sia enye ọkọfiọkde ke ndusụk mbet mme Pharisee ẹma ẹsibịn mme demon, enye ama obụp mmọ mmemmem ọkpọsọn̄ mbụme emi: “Edieke ami ndade Beelzebub mbịn mme demon, nditọ [m̀mê, mme mbet] mbufo ẹda anie ẹbịn mmọ?” (Matthew 12:27) Ikọ Jesus ọkọwọrọ: “Edieke ami ndade odudu Satan mbịn mme demon nduọn̄ọ, do anaedi mbet mbufo ẹsida ukem odudu oro n̄ko.” Nso ke mme Pharisee ẹkpebọrọ enye? Mmọ ikpedehedei inyịme ke mbet mmimọ ẹkeda odudu Satan ẹnam se mmọ ẹkenamde. Ntre Jesus ama ada ukwan̄ ekikere mmọ anam mmọ ẹnyịme se mmọ mîkpamaha ndinyịme. Ndi inemke fi ndikot nte Jesus ọkọkọkde ibuot ye mmọ? Edi kere ban̄a otuowo oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ Jesus ẹnyụn̄ ẹkụtde enye iso ye iso; eyịghe idụhe ke mmọ ndikokụt enye nnyụn̄ n̄kop ikọ esie ama anam ikọ esie enen̄ede otụk mmọ.

15-17. Tịn̄ nte Jesus akadade ikọ oro “adan̄a didie akan oro” ekpep mme owo ndinem akpanikọ aban̄a Ete esie.

15 Jesus ama esida eti n̄kọkibuot oro anamde owo enịm se ẹtịn̄de ekpep mme owo ndinem akpanikọ oro ẹban̄ade Ete esie. Enye ekesiwak ndinam emi ke ndidọhọ “adan̄a didie akan oro” ke ini ọkọkde ibuot ye mmọ—ke ntem an̄wamde mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ẹtetịm ẹnịm akpanikọ oro mmọ ẹma ẹkememehe. Sia utọ n̄kọkibuot emi esimende n̄kpọ kiet odomo ye en̄wen, enye esinen̄ede odụk owo esịt. Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ iba kpọt.

16 Ke ini mme mbet Jesus ẹkedọhọde enye ekpep mmimọ ndibọn̄ akam, enye ama ọdọhọ ke okposụkedi emi mme owo ẹdide mme anana-mfọnmma, ke mmọ ẹsinyịme “ndinọ nditọ [mmọ] nti enọ.” Ekem enye ama ada ikọ oro ekeberi ntem: “Edieke mbufo, okposụkedi emi ẹdiọkde, ẹfiọkde ndinọ nditọ mbufo nti enọ, adan̄a didie akan oro ke Ete mbufo ke heaven edinọ mbon oro ẹben̄ede enye edisana spirit!” (Luke 11:1-13) Ọkpọikọ ke ikọ Jesus ekedi ke Abasi itiehe nte owo. Edieke mme anana-mfọnmma ete ye eka ẹsinọde nditọ mmọ se ẹyomde, adan̄a didie akan oro ke Ete nnyịn eke heaven, emi ọfọnde ama onyụn̄ enende ke kpukpru usụn̄, edinọ mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹtuak ibuot ẹnọ enye edisana spirit ke ini mmọ ẹsụhọrede idem ẹbọn̄ akam ẹben̄e enye!

17 Jesus ama onyụn̄ ọkọk ibuot ntem ke ini enye ọkọnọde ọniọn̄ ọniọn̄ item aban̄a editịmede esịt. Enye ọkọdọhọ ete: “Mme raven . . . isuanke n̄kpasịp inyụn̄ idọkke-dọk, mmọ inyụn̄ inyeneke ebiet ubon mbun̄wụm in̄wan̄ ye ufọk ubonn̄kpọ, edi Abasi ke ọbọk mmọ. Nte mbufo isọn̄ke urua ikan mme inuen? Ẹtịm ẹse ekpon̄idịm nte ẹkọride; mmọ ikpaha utom inyụn̄ ifiakke ndidi; . . . Edi, edieke Abasi esịnede mbiet ke ikọt n̄kpọ ntem, emi odude mfịn ndien n̄kpọn̄ ẹmen ẹsịn ke usan̄uyo, adan̄a didie akan oro ke enye edisịne mbufo n̄kpọ, mbufo mbon ekpri mbuọtidem!” (Luke 12:24, 27, 28) Edieke Jehovah esede aban̄a mme inuen ye flawa, adan̄a didie akan oro ke enye edise aban̄a mbon oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ enye! Eyịghe idụhe ke Jesus ndikọkọk ibuot ntem ama anam ikọ esie esịm esịt mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye.

18, 19. Didie ke ikeme ndikọk ibuot ye owo oro ọdọhọde ke imọ inịmke ke Abasi emi imọ mîkwe odu?

18 Ke ini ikwọrọde ikọ, oyom ikọk ibuot ye mme owo ke usụn̄ oro owụtde ke nsunsu ukpepn̄kpọ inenke. Oyom ikọk ibuot ke usụn̄ oro anamde mmọ ẹkụt akpanikọ oro ikpepde mmọ iban̄a Jehovah. (Utom 19:8; 28:23, 24) Ndi ọwọrọ ke ana ikpep ndida uwụtn̄kpọ emi awakde n̄kukọhọ n̄kọk ibuot ye mme owo? Baba. Se ikpepde ito Jesus edi nte ke ndikọk ibuot ye mme owo ke usụn̄ emi edisọpde in̄wan̄a mmọ esinen̄ede enyene ufọn.

19 Ke uwụtn̄kpọ, nso ke nnyịn ikpọbọrọ owo oro ọdọhọde ke imọ inịmke ke Abasi oro enyịn mîkwe odu? Nnyịn imekeme ndida oto-obot ibet emi aban̄ade ntak n̄kpọ etịbede ye utịp esie n̄kọk ibuot. Ke ini ikụtde nte n̄kpọ etịbede, nnyịn imesinyịme ke anaedi enyene se inamde n̄kpọ oro etịbe. Nnyịn imekeme ndidọhọ: “Edieke afo okpodude ke esịtikọt ndien okụt ediye ufọk oro ẹma ẹkedọn̄ udia ẹyọhọ (utịp n̄kpọ oro ẹketịbede), afo ọyọsọsọp enyịme ete ke owo (se inamde n̄kpọ etịbe) ọkọbọp ufọk oro onyụn̄ ọdọn̄ n̄kpọ ọyọhọ mme ubet ubon n̄kpọ esie. Ntre n̄ko, ke ini nnyịn ikụtde ndudiọn̄ obot ye akpakịp udia oro ẹyọhọde isọn̄ emi ebietde ‘ubet ubon udia’ (utịp n̄kpọ oro ẹketịbede), nte iwụtke ifiọk ndinyịme nte ke odu Owo (se inamde n̄kpọ etịbe) oro akanamde mme n̄kpọ emi? Bible ke idemesie ọdọhọ ete: ‘Kpukpru ufọk ẹnyene andibọp, edi enye emi ọkọbọpde kpukpru n̄kpọ edi Abasi.’ ” (Mme Hebrew 3:4) Akpanikọ edi ke inamke n̄kpọ m̀mê n̄kọkibuot nnyịn esịne ifiọk adan̄a didie, idịghe kpukpru owo ẹdinịm se itịn̄de.—2 Thessalonica 3:2.

Kọk ibuot ke usụn̄ oro edisịmde owo esịt

20, 21. (a) Didie ke ikeme ndida ikọ oro “adan̄a didie akan oro” n̄kọk ibuot ye mme owo man iwụt mme edu ye usụn̄ Jehovah? (b) Nso ke idineme ke ibuot oro etienede?

20 Ke ini inọde ukpep, edide ke an̄wautom m̀mê ke esop, imekeme n̄ko ndida ikọ oro “adan̄a didie akan oro” n̄kọk ibuot ye mme owo man inam mmọ ẹfiọk mme edu ye usụn̄ Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, man iwụt ke ukpepn̄kpọ editụhọde owo ke nsinsi ke ikan̄ hell inọhọ Jehovah ukpono, imekeme ndibụp: “Ewe edima ete ọkpọnọ eyen esie ufen ke ndimụm enye ubọk nsịn ke ikan̄? Adan̄a didie akan oro ke edima Ete nnyịn eke heaven asua ndikekere mban̄a editụhọde owo ke ikan̄ hell!” (Jeremiah 7:31) Edieke iyomde ndinam eyenete emi ofụhọde enịm ke Jehovah ama imọ, imekeme ndidọhọ ite: “Edieke Jehovah abatde idem ekpri akadan̄abasi ke ọsọn̄urua, adan̄a didie akan oro ke enye ama onyụn̄ ekere aban̄a mme andituak ibuot nnọ enye kiet kiet mi ke isọn̄, esịnede fi!” (Matthew 10:29-31) Utọ n̄kọkibuot oro ekeme ndinam ikọ nnyịn esịm mme owo esịt.

21 Ke ima ikodụn̄ọde ita ke otu mme usụn̄ oro Jesus ekesidade ekpep mme owo n̄kpọ, nnyịn imekeme ndisọsọp n̄kụt ke mme asan̄autom oro mîkekemeke ndimụm Jesus do iketịn̄ke ikọ n̄kponinua ke ini mmọ ẹkedọhọde ẹte: “Akananam owo ndomokiet itịn̄ke ikọ ntem.” Ke ibuot oro etienede, iyeneme usụn̄ en̄wen oro Jesus ekesidade ekpep mme owo n̄kpọ, kpa enye oro etiede nte ke enye ke ẹda ẹfiọk Jesus ẹkan, oro edi, ndinọ mme uwụtn̄kpọ.

a Anaedi mme asan̄autom emi ẹkedi isụn̄utom Sanhedrin, emi ẹkedude ke idak mbọn̄ oku.

b Apostle Paul kpọt okot oto ikọ Jesus oro, emi enye ewetde ke Utom 20:35. Ekeme ndidi owo eketịn̄ ikọ emi ọnọ enye (owo emi okokopde ikọ emi ke inua Jesus, mîdịghe ekeme ndidi Jesus eketịn̄ ikọ emi ọnọ enye ke ama ekeset) mîdịghe edi Abasi akayarade ọnọ enye.

c Akana mme Jew ẹsikpe drachma iba, emi ekedide okụk utom usen iba, nte tax temple kpukpru isua. N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ete: “Ẹkesinen̄ede ẹda tax emi ẹkpe okụk edifọp uwa eke usen ke usen ye kpukpru uwa eken oro ẹkesifọpde ke ufọn mme owo.”

d Mme Ntiense Jehovah ẹsio.