1-4. (a) Nso itịbe ke ini Pilate adade Jesus ọwọrọ ọsọk otu mbon ntịme oro ẹsopde idem ke an̄wa ufọk ubọn̄ andikara? (b) Didie ke Jesus anam n̄kpọ aban̄a esuene ye ndutụhọ oro enye okụtde, ndien mme akpan mbụme ewe ke emi anam ẹbụp?

 “SESE! Owo oro mi!” Pontius Pilate, owo ukara Rome, etịn̄ ikọ emi ke ini enye adade Jesus Christ ọwọrọ ọsọk otu mbon ntịme oro ẹsopde idem ke an̄wa ufọk ubọn̄ andikara ke usiere Passover eke isua 33 E.N. (John 19:5) Usen ifan̄ mbemiso oro, otuowo emi ẹma ẹdara Jesus ke ini enye okodụkde Jerusalem ubọn̄ ubọn̄ nte Edidem emi Abasi emekde. Edi idahaemi, otuowo oro ẹsuade Jesus mi idaha enye aba nte Edidem.

² Ẹsịne Jesus ewụra uduot mmọn̄ibọn̄ emi mbon ufọkubọn̄ ẹsisịnede, ẹnyụn̄ ẹyara enye anyanya ke ibuot. Edi ẹsịne enye ewụra emi ofụkde edem esie emi ẹmiade iyịp ọwọrọ mi, ẹnyụn̄ ẹyara enye anyanya n̄kukịm emi ẹfịkde ẹsịn enye ke ikpaibuot emi iyịp ọwọrọde mi man ẹda itie edidem esie ẹnam nsahi. Mbọn̄ oku ẹdi ntak emi mme owo ẹsịnde Jesus oro adade ke iso mmọ mi, emi ẹma ẹkemia ẹnọ unan. Mme oku ẹfiori ẹte: “Kọn̄ enye ke eto! Kọn̄ enye ke eto!” Sia otuowo ẹnen̄erede ẹyom ẹwot Jesus, mmọ ẹfiori ẹte: “Enye enyene ndikpa.”—John 19:1-7.

³ Jesus ọyọ esuene ye ndutụhọ oro uku uku ye uko uko inyụn̄ ikụnike. a Enye enen̄ede eben̄e idem ndikpa. Ekem kpa  ke Usen Passover oro, enye akpa ubiak ubiak n̄kpa ke eto ndutụhọ.—John 19:17, 18, 30.

⁴ Jesus akayak uwem esie ọnọ ndiwụt ke imọ idi ata ufan mme anditiene imọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Idụhe owo emi enyenede ima eke okponde akan emi, owo ndikpayak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot mme ufan esie.” (John 15:13) Emi anam ẹbụp mme akpan mbụme emi: Ndi ama enen̄ede oyom Jesus okụt kpukpru ndutụhọ oro onyụn̄ akpa? Ntak emi enye ekenyịmede ndinam ntre? Didie ke nnyịn emi idide “mme ufan esie” ye mme anditiene enye ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie?

5. Jesus akasan̄a didie ọfiọk mme idomo oro enye edisobode?

⁵ Sia Jesus ekedide Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde, enye ama ọfiọk se idiwọrọde imọ. Enye ama ọfiọk ediwak ntịn̄nnịm ikọ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew oro ẹkenen̄erede ẹtịn̄ ẹban̄a ndutụhọ ye n̄kpa Messiah. (Isaiah 53:3-7, 12; Daniel 9:26) Enye ama etịm mme mbet esie idem ediwak ini eben̄e mme idomo oro enye edisobode. (Mark 8:31; 9:31) Nte Jesus akakade Jerusalem man akadia akpatre Passover, enye ama asian mme apostle esie ete: “Ẹyeyak Eyen owo ẹnọ mbọn̄ oku ye mme scribe, ndien mmọ ẹyebiom enye ikpe n̄kpa ẹnyụn̄ ẹyak enye ẹnọ mbon idụt, ndien mmọ ẹyesak enye nsahi ẹnyụn̄ ẹfiari enye etap ẹnyụn̄ ẹmia enye ẹnyụn̄ ẹwot enye.” (Mark 10:33, 34) Jesus eketịn̄ akpanikọ. Imokụt ke ẹma ẹsak Jesus nsahi, ẹfiari enye etap, ẹmia enye, ẹnyụn̄ ẹwot enye.

6. Ntak emi okoyomde Jesus okụt ndutụhọ onyụn̄ akpa?

⁶ Edi, ntak emi okoyomde Jesus okụt ndutụhọ onyụn̄ akpa? Ediwak ntak ẹdu. Akpa, Jesus ndinam akpanikọ oyowụt ke enye edi owo nsọn̄ọnda oyonyụn̄ owụt ke Jehovah enyene unen ndikara ekondo. Ti ke Satan ama osu  nsu ọdọhọ ke mme owo ẹnam n̄kpọ Abasi ke ntak ufọn idemmọ. (Job 2:1-5) Jesus ndisọn̄ọ nda nnam akpanikọ ‘tutu esịm n̄kpa ke eto ndutụhọ’ ama anam enye ekeme ndinọ akakan ibọrọ ke edori ikọ Satan. (Philippi 2:8; Mme N̄ke 27:11) Ọyọhọ iba, ndutụhọ ye n̄kpa Messiah ẹyesio isop idiọkn̄kpọ mme owo. (Isaiah 53:5, 10; Daniel 9:24) Jesus ama “ọnọ ukpọn̄ esie nte ufak ke ibuot ediwak owo,” anamde nnyịn ikeme ndinyene eti idaha ke iso Abasi. (Matthew 20:28) Ọyọhọ ita, Jesus ndiyọ kpukpru orụk afanikọn̄ ye ndutụhọ ẹwụt ke ‘ẹma ẹdomo enye ẹse ke kpukpru usụn̄ kpa nte nnyịn.’ Ntem, enye edi Akwa Oku emi enyenede esịtmbọm, enye emi ekemede “nditua nnyịn mbọm ke mmemidem nnyịn.”—Mme Hebrew 2:17, 18; 4:15.

7. Nso ke Jesus ọkọkpọn̄ mbemiso edide isọn̄?

⁷ Man inen̄ede ifiọk se Jesus ekenyịmede ndinam, kere ban̄a emi ise: Anie ọkpọkpọn̄ ubon ye ufọk esie ọwọrọ aka esenidụt edieke enye ọkpọfiọkde ke ediwak mbon idụt oro ẹyesịn, ẹsuene, ẹtụhọde, ẹnyụn̄ ẹwot imọ? Idahaemi, kere ban̄a se Jesus akanamde. Mbemiso enye ekedide isọn̄, enye ama enyene akwa itie ke ini enye okodude ye Ete esie ke heaven. Kpa ye oro, Jesus ama enyịme ndikpọn̄ ebietidụn̄ esie ke heaven ndi isọn̄ ndidu nte owo. Enye ama anam emi kpa ye oro enye ọkọfiọkde ke ediwak owo ẹyesịn imọ, ẹnen̄ede ẹsuene ẹnyụn̄ ẹtụhọde imọ, ke imọ iyonyụn̄ ikpa ubiak ubiak n̄kpa. (Philippi 2:5-7) Nso ikanam Jesus anam orụk n̄waidem emi?

8, 9. Nso ikanam Jesus ayak uwem esie ọnọ?

⁸ Akwa ima oro Jesus akamade Ete esie ekenen̄erede anam enye awa idem. Ima oro Jesus akamade Jehovah akanam enye ọsọn̄ọ ada ọyọ. Ima oro akanam enye ekere aban̄a  enyịn̄ Ete esie. (Matthew 6:9; John 17:1-6, 26) Se iketịmde ibehe Jesus ekedi ndikụt ke ẹmen esuene oro ẹkesuenede enyịn̄ Ete esie ẹfep. Ntem, Jesus akabat ke edi ata akwa ukpono ndikụt ndutụhọ ke ntak edinen ido, koro enye ama ọfiọk ke imọ ndisọn̄ọ nda eyetịp esịn ke ndinam eti enyịn̄ Ete imọ asana.—1 Chronicle 29:13.

⁹ Ima emi Jesus amade ubonowo ekedi ntak efen emi akanamde enye ayak uwem esie ọnọ. Enye ekenyene ima emi toto ke ini oro ẹkebotde owo. Bible anam nnyịn ifiọk ke Jesus ama ama mme owo anyan ini mbemiso enye ekedide isọn̄. Enye ọdọhọ ete: “Se ikọnọde mi idatesịt ekedi nditọ owo.” (Mme N̄ke 8:30, 31) Ẹma ẹnen̄ede ẹkụt ima emi enye akamade mme owo ke ini enye okodude ke isọn̄. Nte ikokụtde ke ibuot 14, 15, ye 16 ke n̄wed emi, Jesus ama owụt ke ediwak usụn̄ ke imọ imama mme owo, akpan akpan mme anditiene imọ. Edi ke Nisan 14, isua 33 E.N., enye ama enyịme ndiyak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot nnyịn. (John 10:11) Ke akpanikọ, enye ama enen̄ede owụt adan̄a nte imọ imade nnyịn. Ndi nnyịn ikpekpebeke enye ke afan̄ emi? Akpana ikpebe. Ke nditịm ntịn̄, ẹwụk nnyịn ẹte inam ntre.

10, 11. Nso idi obufa ewụhọ emi Jesus ọkọnọde mme anditiene enye, nso ke enye abuana, ndien ntak emi edide akpan n̄kpọ nnyịn ndinịm enye?

¹⁰ Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie emi ẹkedude ye enye okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde enye ete: “Ami mmọnọ mbufo obufa ewụhọ, nte mbufo ẹma kiet eken; kpa nte n̄kamade mbufo, nte mbufo n̄ko ẹma kiet eken. Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” (John 13:34, 35) Ntak emi ‘ndima kiet eken’ edide “obufa ewụhọ”? Ibet Moses ama owowụk ete: “Afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo.” (Leviticus 19:18) Edi, obufa ewụhọ  abuana ima oro okponde akan, ima oro edinamde nnyịn iyak uwem nnyịn inọ ke ibuot mbon en̄wen. Jesus ama anam emi an̄wan̄a ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Ewụhọ mi edi emi, ete mbufo ẹma kiet eken kpa nte ami mmade mbufo. Idụhe owo emi enyenede ima eke okponde akan emi, owo ndikpayak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot mme ufan esie.” (John 15:12, 13) Obufa ewụhọ akam ọdọhọ: “Kûma mbon en̄wen nte idemfo, edi ma mmọ kan idemfo.” Uwem ye n̄kpa Jesus ẹma ẹnen̄ede ẹwụt orụk ima emi.

¹¹ Ntak emi edide akpan n̄kpọ ndinịm obufa ewụhọ emi? Ti ke Jesus ọkọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹyeda emi [ima n̄waidem] ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” Ih, ẹda ima n̄waidem ẹfiọk ke nnyịn idi ata mme Christian. Imekeme ndimen ima emi ndomo ye kad idiọn̄ọ. Mbon oro ẹsidụkde ikpọ mbono Mme Ntiense Jehovah eke isua ke isua ẹsidian kad idiọn̄ọ. Kad idiọn̄ọ emi esinam ẹdiọn̄ọ owo, owụtde enyịn̄ ye esop esie. Ima n̄waidem oro inyenede inọ kiet eken etie nte kad idiọn̄ọ oro ẹdade ẹfiọk ata mme Christian. Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, ẹkpenyene ndikụt ima oro imade kiet eken, emi anamde mme owo ẹfiọk ke nnyịn inen̄ede idi ata mme anditiene Christ, nte emi ẹsikụtde kad idiọn̄ọ oro ẹdiande ke ọfọn̄. Ọfọn owo nnyịn kiet kiet obụp idemesie ete: ‘Ndi mmenyene ima n̄waidem emi etiede nte kad idiọn̄ọ?’

12, 13. (a) Adan̄a didie ke ikpanam n̄kpọ man iwụt ke imama kiet eken? (b) Nso ke n̄waidem ọwọrọ?

¹² Oyom nnyịn mme anditiene Jesus ima kiet eken nte enye akamade nnyịn. Emi ọwọrọ ndinyịme ndiwa idem nnọ nditọete nnyịn. Adan̄a didie ke ikpanam emi? Bible asian nnyịn ete: “Emi ke nnyịn ida ifiọk ima, koro Jesus Christ ama ayak ukpọn̄ esie ọnọ kaban̄a nnyịn; ndien nnyịn inyene ndiyak ukpọn̄ nnyịn nnọ kaban̄a nditọete  nnyịn.” (1 John 3:16) Ukem nte Jesus, ana inyịme ndikpa nnọ kiet eken edieke oyomde inam oro. Ke ini ukọbọ, nnyịn iyakam inyịme ndikpa utu ke ndida nditọete nnyịn nnọ nnyụn̄ nsịn uwem mmọ ke itiendịk. Nnyịn imesisịn uwem nnyịn ke itiendịk man ikpeme nditọete nnyịn ke mme idụt oro orụk m̀mê ekpụk kiet ẹn̄wanade ye en̄wen, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto ewe orụk m̀mê ekpụk. Ke ini mme idụt ẹn̄wanade ekọn̄, nnyịn imesinyịme ndika n̄kpọkọbi mîdịghe inyịme ndikpa utu ke ndin̄wana ye nditọete nnyịn m̀mê ye owo en̄wen ekededi.—John 17:14, 16; 1 John 3:10-12.

¹³ Ndinyịme ndikpa nnọ nditọete nnyịn idịghe n̄kukụre usụn̄ ndiwụt ima n̄waidem. Kamse, idiyomke kpukpru nnyịn inam utọ akwa n̄waidem oro. Nte ededi, edieke inen̄erede ima nditọete nnyịn tutu inyịme ndikpa nnọ mmọ, nte nnyịn ikpenyịmeke ndinam n̄kpri n̄waidem, inamde kpukpru se ikekeme ndin̄wam mmọ idahaemi? Ndinam n̄waidem ọwọrọ ndiyak se imade atak ke ufọn mbon en̄wen. Nnyịn isinam emi ke ndibem iso nyom ufọn ye mfọnọn̄kpọ mbon en̄wen utu ke eke nnyịn, idem ke ini ọsọn̄de ndinam ntre. (1 Corinth 10:24) Didie ke ikeme ndiwụt ima n̄waidem?

14. (a) Mme n̄waidem ewe ke mbiowo ẹsinam? (b) Afo ada didie mbiowo oro ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ke esop mbufo?

¹⁴ Mbiowo esop ẹsinam ekese n̄waidem ‘ndikpeme otuerọn̄.’ (1 Peter 5:2, 3) Ke adianade ye edise mban̄a ubon mmọ, ekeme ndiyom mmọ ẹda ini ke mbubreyo ye ke utịturua ẹse ẹban̄a mme mbubehe esop, esịnede editịm idem nnọ mme mbono esop, edinam utom ubọkerọn̄, ye edikpe ikpe. Ediwak mbiowo ẹsinam mme n̄waidem efen, ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ke n̄kpri ye ikpọ mbono, ẹsịne ke Mme Kọmiti Unyene Nneme ye Mbon Ufọkibọk, ke Mme Otu Uka  N̄kese Mbon Udọn̄ọ, ẹnyụn̄ ẹdi mme andin̄wam Itieutom Ubọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Mbiowo, ẹkûdedei ẹfre ẹte ke mbufo ẹwụt ke imenyene ima n̄waidem ke ini ẹdade ini, odudu, ye inyene mbufo ẹkpeme otuerọn̄ ke unyịmesịt. (2 Corinth 12:15) Jehovah ye esop oro mbufo ẹkpemede ẹnen̄ede ẹma ima n̄waidem mbufo.—Philippi 2:29; Mme Hebrew 6:10.

15. (a) Ndusụk n̄waidem ewe ke iban mbiowo ẹsinam? (b) Afo ada didie iban mbiowo oro ẹnọde ebe mmọ ibetedem man mmọ ẹkpese ẹban̄a mbubehe esop mbufo?

¹⁵ Nso kaban̄a iban mbiowo—ndi iban oro ẹnọde mme ebe mmọ ibetedem mi inamke n̄ko n̄waidem man mme ebe mmọ ẹkeme ndise mban̄a otuerọn̄? Ke akpanikọ, n̄wan anam n̄waidem ke ini ebe esie adade ini oro enye okpodude ye ubon esie ese aban̄a mbubehe esop. Kere n̄ko ban̄a iban mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ye n̄waidem oro mmọ ẹnamde ndisitiene mme ebe mmọ n̄ka n̄kese nsio nsio esop ye circuit. Mmọ ẹtre ndinyene ubon idemmọ, ndien eyedi ẹsina ke nsio nsio bed kpukpru urua. Odot ẹnen̄ede ẹtoro iban emi ẹnyịmede ndibem iso n̄kere mban̄a ufọn esop utu ke ufọn idemmọ ke akwa ima n̄waidem oro mmọ ẹwụtde.—Philippi 2:3, 4.

16. Mme n̄waidem ewe ke mme ete ye eka oro ẹdide Christian ẹsinam ẹnọ nditọ mmọ?

¹⁶ Didie ke ikeme ndiwụt ima n̄waidem ke ubon? Mbufo mme ete ye eka ẹmesinam ekese n̄waidem man ẹse ẹban̄a nditọ mbufo ẹnyụn̄ ẹkama mmọ “ke ntụnọ ye ke item Jehovah.” (Ephesus 6:4) Mbufo ẹmesinam ọkpọsọn̄ utom ke ediwak hour man ẹnọ ubon mbufo udia ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke nditọ mbufo ẹnyene itieidụn̄ oro odotde ye edisịnen̄kpọ oro ekemde. Mbufo ẹmesikam ẹyak n̄kpọ atak mbufo man nditọ mbufo ẹnyene mme akpan n̄kpọ oro ẹyomde ke uwem. Mbufo ẹmesinen̄ede ẹsịn ukeme n̄ko ndikpep nditọ mbufo n̄kpọ, ndida mmọ n̄ka mme mbono esop, ndinyụn̄  nsan̄a ye mmọ ke an̄wautom. (Deuteronomy 6:6, 7) Ima n̄waidem mbufo enem Anditọn̄ọ ubon esịt onyụn̄ ekeme ndinam nditọ mbufo ẹnyene nsinsi uwem.—Mme N̄ke 22:6; Ephesus 3:14, 15.

17. Didie ke mme ebe oro ẹdide Christian ẹkeme ndikpebe edu n̄waidem Jesus?

¹⁷ Didie ke mbufo mme ebe ẹkeme ndikpebe Jesus ke ndiwụt ima n̄waidem? Bible ọbọrọ ete: “Mme ebe, ẹka iso ẹma iban mbufo, kpa nte Christ n̄ko akamade esop onyụn̄ ayakde idemesie ọnọ ke ibuot esie.” (Ephesus 5:25) Nte ima ikokokụt, Jesus ama enen̄ede ama mme anditiene enye tutu enye akpa ọnọ mmọ. Ebe oro edide Christian esikpebe edu n̄waidem Jesus, emi ‘mîkenemke idemesie esịt.’ (Rome 15:3) Utọ ebe oro esinyịme ndibem iso n̄kere mban̄a udọn̄ ye ufọn n̄wan esie utu ke esiemmọ. Enye isisọn̄ọke iyịre ke usụn̄ idemesie, edi esinyịme ọnọ n̄wan esie ke mme n̄kpọ emi mîtuahake ye N̄wed Abasi. Ebe emi owụtde ima n̄waidem esinyene unyịme Jehovah, n̄wan ye nditọ esie ẹsima ẹnyụn̄ ẹkpono enye.

18. Nso isinụk nnyịn inịm obufa ewụhọ oro ọdọhọde ima kiet eken?

¹⁸ Imemke utom ndinịm obufa ewụhọ oro ọdọhọde ima kiet eken, edi imenyene ata eti ntak ndinam ntre. Paul ekewet ete: “Ima Christ onụk nnyịn, koro ibiere ntem ite, owo kiet akakpa aban̄a kpukpru owo . . . ; ndien enye akakpa ọnọ kpukpru owo man mbon oro ẹdude uwem ẹkûdu aba ẹnọ idemmọ, edi ẹdu ẹnọ enye emi akakpade ọnọ mmọ onyụn̄ esetde.” (2 Corinth 5:14, 15) Sia Jesus akakpade ọnọ nnyịn, ndi oro ikponụkke nnyịn ndidu uwem nnọ enye? Nnyịn imekeme ndinam oro ke nditiene uwụtn̄kpọ ima n̄waidem esie.

19, 20. Nso ọsọn̄urua enọ ke Jehovah ọnọ nnyịn, ndien didie ke ikeme ndiwụt ke imenyịme ndibọ enọ emi?

¹⁹ Jesus iketịn̄ke ikọ n̄kponinua ke ini enye ọkọdọhọde  ete: “Idụhe owo emi enyenede ima eke okponde akan emi, owo ndikpayak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot mme ufan esie.” (John 15:13) Enye ndikenyịme ndiyak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot nnyịn ekedi akakan usụn̄ ndiwụt ima oro enye amade nnyịn. Kpa ye oro, odu owo en̄wen emi akam amade nnyịn akan. Jesus ọkọdọhọ ete: “Abasi ama enen̄ede ama ererimbot tutu enye ọnọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye enye okûtak edi enyene nsinsi uwem.” (John 3:16) Abasi enen̄ede ama nnyịn tutu enye ọnọ Eyen esie nte ufak, anamde ẹkeme ndinyan̄a nnyịn nsio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. (Ephesus 1:7) Ufak edi ọsọn̄urua enọ emi Jehovah ọnọde nnyịn, edi enye inyịkke-nyịk nnyịn ndibọ enọ emi.

²⁰ Nnyịn inyene ndibiere m̀mê iyọbọ enọ oro Jehovah ọnọde mi. Didie? Ke ‘ndibuọt idem’ ye Eyen esie. Edi, ikụreke ke nditetịn̄ ke imenyene mbuọtidem. Ana nte inamde n̄kpọ ye nte idude uwem ẹwụt ke imenyene mbuọtidem. (James 2:26) Nnyịn iwụt ke imọbuọt idem ye Jesus Christ ke nditiene enye kpukpru usen. Edieke inamde emi, iyọbọ ediwak edidiọn̄ idahaemi ye ke ini iso nte akpatre ibuot n̄wed emi edinemede.