Ibuot 33

Nso ke N̄kpọfiọk Mban̄a Edin̄wọn̄ Sika?

Se se ẹwetde mi, nyụn̄ sịn idiọn̄ọ emi ✔ ke ekebe oro ẹtịn̄de ntak emi sika esidọn̄de fi.

□ Nyom ndise nte esitiede

□ Nyom ndifre uwa

□ Nyom nditie nte uke mi

□ Nyomke ndikpon ubom

 EDIEKE edide ama esịn idiọn̄ọ ke ekebe ekededi ke page 237, ọwọrọ afo enyene ukem mfịna emi mme ufan fo oro ẹsin̄wọn̄de sika m̀mê oro ẹkerede ke akpana in̄wọn̄, ẹnyenede. a Ke uwụtn̄kpọ:

Ndise nte sika esitiede. “Mma nsikere nte sika esitiede, ntre mma nsịn ubọk mbọ eyen ufọkn̄wed nnyịn sika, ndịbe n̄wọrọ n̄kọn̄wọn̄.”​—Tracy.

Ndifre uwa nnyụn̄ ntie nte uke. “Nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹsidọhọ ‘Nyom ndin̄wọn̄ sika,’ ndien ke ẹma ẹken̄wọn̄ ẹma, mmọ ẹsin̄wek ẹduọk ẹnyụn̄ ẹdọhọ ‘Mmedi owo ndien!’ Mma nsiyom nditiene n̄n̄wọn̄ man mfre uwa.”​—Nikki.

Nditek ubom. “Ndusụk nditọiban ẹsin̄wọn̄ sika mbak mmọ ẹdikpon ubom. Oro emem utom akan ndisasat udia!”​—Samantha.

Edi mbemiso ọtọn̄ọde ndin̄wọn̄ sika m̀mê oyomde ndifiak n̄n̄wọn̄, tuak da kere n̄kpọ. Kûtie nte iyak emi ọkọn̄de udia ke uwam. Ekeme ndinem enye, edi udia oro ayada enye ibuot! Utu ke oro, nam item Bible nyụn̄ da “in̄wan̄-in̄wan̄ ukeme ukere n̄kpọ” fo nam n̄kpọ. (2 Peter 3:1) Bọrọ mme mbụme emi ẹtienede mi.

Nso ke Afo Enen̄ede Ọfiọk Aban̄a Sika?

Sịn idiọn̄ọ ke ekebe man owụt m̀mê se ẹtịn̄de edi akpanikọ m̀mê nsu.

a. Ndinen̄ekede n̄kop mfịghe edieke n̄n̄wọn̄de sika.

□ Akpanikọ □ Nsu

b. Ndikotke nsụn̄ikan̄ sika ndomokiet nsịn ke idem.

□ Akpanikọ □ Nsu

c. Ndin̄wọn̄ sika idifịnake mi tutu mma n̄kpon.

□ Akpanikọ □ Nsu

d. Ndin̄wọn̄ sika ayanam owo isio uduot enen̄ede ama mi.

□ Akpanikọ □ Nsu

e. Edieke n̄n̄wọn̄de sika, nnam idem mi ibak, nnamke owo en̄wen.

□ Akpanikọ □ Nsu

f. Ibeheke Abasi m̀mê mmesin̄wọn̄ sika m̀mê nsin̄wọn̄ke.

□ Akpanikọ □ Nsu

 Ibọrọ

a. Nsu. Okposụkedi emi edifiak n̄n̄wọn̄ sika ekemede ndinam mfịghe oro owo okopde ke ntak emi enye etrede ndin̄wọn̄ sika osụhọde ubọk ke esisịt ini, ntaifiọk ẹdọhọ ke nicotine emi esịnede ke sika esikam ananam owo enen̄ede okop mfịghe.

b. Nsu. Ndusụk ndụn̄ọde ẹwụt ke ebaharede ukem ukem, n̄kpatan̄a n̄kpọ 8 ke otu n̄kpatan̄a n̄kpọ 10 oro ẹdude ke sika emi afo ọn̄wọn̄de ẹsisọn̄ọ ẹsịne fi ke idem.

c. Nsu. Okposụkedi emi sika edinọde fi ediwak mfịna nte ini akade, edisụk enyenyene mfịna idahaemi. Ndusụk owo ẹma ẹtatabi sika, isikemeke aba ndision̄o idem n̄kpọn̄. Sika idiyakke okot ofụm ọdọn̄ ke obufre fo nte ekesikotde, onyụn̄ ekeme ndinam ikọn̄ esinen̄ede otop fi. Ikpaidem fo eyen̄wụne ke ini mûkam usọn̄ke kan̄a. Edin̄wọn̄ sika ekeme ndinọ fi mfịna ke ini oyomde ndinyene ebuana idan̄, ekeme ndisinam edịghe, onyụn̄ ekeme ndisinam okop mfụhọ.

d. Nsu. Ndụn̄ọde oro Lloyd Johnston akanamde ama owụt ke “iban isinen̄ekede ima n̄kparawa oro ẹsin̄wọn̄de sika, n̄kparawa isinyụn̄ imaha iban oro ẹsin̄wọn̄de sika.”

e. Nsu. Ndin̄wek nsụn̄ikan̄ sika oro owo en̄wen ọn̄wọn̄de esiwot ediwak owo kpukpru isua; nsụn̄ikan̄ sika oro afo ọn̄wọn̄de ayafịna mbonubon fo, mme ufan fo, ye idem ufene fo.

 f. Nsu. Ana mbon oro ẹyomde ndinem Abasi esịt ẹyet “kpukpru se isabarede obụkidem” ẹfep. (2 Corinth 7:1) Eyịghe idụhe ke edin̄wọn̄ sika esisabade owo. Ukemeke ndidi ufan Abasi edieke adade sika asabade idemfo ye mbon en̄wen.​—Matthew 22:39; Galatia 5:​19-​21.

Nte Ekpesịnde Sika

Ntre, nso ke edinam edieke owo ọnọde fi sika ete ọn̄wọn̄? Ọyọfọn ọdọhọ “Sọsọn̄ọ, nsin̄wọn̄ke sika” ke uyo oro owụtde ke unamke mbubru. Edieke owo oro osụk eyịrede m̀mê akam asakde fi, ti ke afo enyene ndibiere se edinamde. Emekeme ndidọhọ enye ete:

● “Mmọfiọk ke sika ekeme ndinọ mi udọn̄ọ, ntre ndin̄wọn̄ke.”

● “Nyomke ndikpa nsek. Mmenyene se nduakde ndida uwem mi nnam.”

● “Ndi ikọ fo ọwọrọ ke nnyeneke unen ndimek se mmade?”

Ukem nte mme uyen oro ẹketịn̄de ikọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi, ekeme ndidi omokụt ke sika esinen̄ede ọdọn̄ ediwak owo; udọn̄ enye emi esisọn̄ ubọk akan enye oro owo enyịkde owo en̄wen ete ọn̄wọn̄. Edieke sika esidọn̄de fi, ọyọfọn obụp idemfo mme mbụme emi ẹdude ke idak emi man okụt ntak oro mûkpọn̄wọn̄ke:

● ‘Ndi nyenen̄ede mbọ ufọn edieke n̄n̄wọn̄de sika? Ke uwụtn̄kpọ, edieke mbierede ndin̄wọn̄ sika man mbon en̄wen ẹma mi, ndi mmọ ẹyesụk ẹma mi edieke oro edide n̄kukụre n̄kpọ oro ntienede mmọ nnam? Ndi nyom ndinam ufan ye mbon oro ẹyomde-yom nnam n̄kpọ emi ekemede ndinam mi ndọn̄ọ?’

● ‘Okụk ifan̄ ke ndisida ndep sika? Okụk ifan̄ ke ndisibiat nsọbọ idem? Ndi mbon en̄wen ẹyesụk ẹkpono mi?’

● ‘Ndi mmeben̄e idem ndibiat itie ebuana mi ye Abasi ke ntak sika?’

Edi nso ke akpanam edieke edide emenyene mbumehe  edin̄wọn̄ sika? Nso ke akpanam man etre?

Nte Ekpetrede Sika

1. Nen̄ede biere nditre. Wet mme n̄kpọ emi ẹnamde oyom nditre sika, nyụn̄ sifiak dụn̄ọde se ekewetde ke ubọk ke ubọk. Edieke enen̄erede oyom ndisana ke enyịn Abasi, ayanam ofụri se ekekeme man etre sika.​—Rome 12:1; Ephesus 4:​17-19.

2. Dọhọ mbon en̄wen ẹn̄wam fi. Edieke edide emesidịbe ọn̄wọn̄ sika, oyom asian mbon en̄wen man mmọ ẹn̄wam fi etre. Dọhọ mbon oro mûkusuyakke ẹfiọk ke emesidịbe ọn̄wọn̄ sika ke imọ iyomke ndin̄wọn̄ aba, nyụn̄ dọhọ mmọ ẹn̄wam fi. Bọn̄ akam ben̄e Abasi an̄wam fi edieke oyomde ndinam n̄kpọ esie.​—1 John 5:​14.

3. Nịm usen oro oyomde nditre. Nịm n̄kpọ nte urua iba nọ idemfo, nyụn̄ sịn idiọn̄ọ ke usen emi oyomde nditre ke n̄wed usenọfiọn̄ fo. Sian mbonubon mbufo ye mme ufan fo ke oyom nditre ndin̄wọn̄ sika ke usen oro.

4. Yom nyụn̄ duọn̄ọ. Mbemiso esịmde usen oro ebierede nditre, tịn̄ enyịn yom sika ekededi oro osụhọde ke ubet, ubomisọn̄, ye ekpatọfọn̄ fo. Duọn̄ọ mmọ. Duọk udaikan̄ ye iko ntọn̄ sika.

 5. Nam n̄kpọ ban̄a mme mfịna oro edinyenede ke ntak emi etrede ndin̄wọn̄ sika. N̄wọn̄ ediwak mmọn̄ mfri ye ata mmọn̄ nyụn̄ da ini de idap. Ti ke idem edifịna fi ke ibio ini, edi ufọn oro edibọde eyebịghi.

6. Fep mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinam sika afiak ọdọn̄ fi. Fep idaha ekededi m̀mê ebiet ekededi oro ekemede ndinam sika afiak ọdọn̄ fi. Ekeme ndiyom etre ndụk ye owo ekededi oro esin̄wọn̄de sika.​—Mme N̄ke 13:20.

Kûyak Ẹbian̄a Fi

Kpukpru isua, mme usiakifia emi ẹsinamde sika ẹsibiat ata ediwak okụk ẹsuan etop n̄kpọurua mmọ. Mmanie ke mmọ ẹsinen̄ede ẹyom ẹdep n̄kpọurua mmọ? N̄wed itieutom kiet emi ẹsinamde sika ọdọhọ ete: “Mme uyen mfịn ẹkeme ndikabade ndi mbon oro ẹdepde n̄kpọurua nnyịn ẹkan n̄kpọn̄.”

Kûyak mbon oro ẹsinamde sika ẹnam fi atahade okụk fo. Kûduọ udụk afia mmọ! Mmọ ikereke iban̄a fi; mme ufan fo oro ẹsin̄wọn̄de sika inyụn̄ ikereke iban̄a fi. Utu ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ mmọ, nam item Bible “man afo ọbọ ufọn.”​—Isaiah 48:17.

KE IBUOTIKỌ ORO ETIENEDE

Ndi mme ufan fo ẹsinyịk fi ete ọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn? Kop ntak emi oyomde ọfiọk udomo oro ọkpọn̄wọn̄de.

[Ikọ idakisọn̄]

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Ẹyak nnyịn iyet kpukpru se isabarede obụkidem . . . ifep ke idem nnyịn.”​—2 Corinth 7:⁠1.

ITEM

Kûkpebe mbon oro ẹsidọhọde ke ‘iyom ndifịp inua kiet kpọt.’ Nte mmọ ẹsisan̄ade ẹfiak ẹtọn̄ọ ndin̄wọn̄ sika edi oro.​—Jeremiah 17:9.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ndisịn un̄wọn̄ m̀mê ndita ikọn̄ un̄wọn̄ ekeme ndinam owo enyene nicotine akan ndin̄wọn̄ sika; un̄wọn̄ ẹnyene n̄kpatan̄a n̄kpọ 25 oro ẹkemede ndinam owo enyene kansa usụn̄itọn̄ ye eke inua.

SE NDINAMDE

Edieke eyen ufọkn̄wed nnyịn eyịrede ete ntiene n̄n̄wọn̄ sika, se ndinamde edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Okposụkedi emi ọfiọkde ke sika ifọnke owo ke idem, nso ikeme ndinam sika ọdọn̄ fi

● Nso inam enen̄ede enịm ke edin̄wọn̄ sika ifọnke?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 240]

“Ke ini owo ọnọde mi sika, mmesituak inua imam nnyụn̄ ndọhọ enye nte, ‘Sọsọn̄ọ, nyomke ndinyene kansa.’”​—Alana

 [Ekebe/​Ndise ke page 241]

Ndi Ikọn̄ekpo Enen̄ede Ọdiọk?

Ellen emi odụn̄de ke Ireland ọdọhọ ete: “Ndusụk owo ẹdọhọ ke ndin̄wọn̄ ikọn̄ekpo esinam owo efre uwa, n̄ko ke enye isinọhọ owo mfịna ndomokiet.” Ndi akanam omokop owo etịn̄de utọ ikọ oro aban̄a ikọn̄ekpo? Men se mme owo ẹsitịn̄de domo ye se isitịbede.

Se mme owo ẹsitịn̄de. Ikọn̄ekpo isinamke owo n̄kpọ.

Se isitịbede. Mme owo ẹfiọk m̀mê ẹkere ke ikọn̄ekpo esifịna owo ke nsio nsio usụn̄ oro ẹtienede mi: iyakke owo ọsọp eti n̄kpọ, iyakke owo ọsọp omụm se ẹkpepde enye, iyakke idem owo enen̄ede an̄wana ye udọn̄ọ, iyakke nsene awak ke idem erenowo ekem ndisịn n̄wan idịbi, onyụn̄ etịmede nsen ke idem n̄wan emi esinamde n̄wan oyomo. Enye ekeme ndinam esịt etịmede owo, ekeme ndinam owo enyene udọn̄ọ mbeibuot, onyụn̄ ekeme ndinam owo esida kpukpru owo nte asua. Nditọ oro ẹmanade ẹnọ iban oro ẹsin̄wọn̄de ikọn̄ekpo isiwakke ndidu eti uwem, isitịn̄ke enyịn ikpep n̄kpọ, isinyụn̄ ikemeke ndibiere n̄kpọ ke idemmọ.

Se mme owo ẹsitịn̄de. Nsụn̄ikan̄ ikọn̄ekpo idiọkke nte eke sika.

Se isitịbede. Nsụn̄ikan̄ ikọn̄ekpo ekeme ndinam usụn̄itọn̄ owo ebre utịm ikanan̄ akan nte eke sika esinamde, idiọk nsụn̄ikan̄ esie esinyụn̄ ebe utịm ikotion odụk owo iyịp akan nte nsụn̄ikan̄ sika esibede. Ndiọi n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹkemede ndinọ owo kansa, emi ẹsịnede ke ikọn̄ekpo ition oro owo en̄wịnde ọn̄wọn̄ edi ukem ye se isịnede ke ofụri efọk sika kiet

Se mme owo ẹsitịn̄de. Ikọn̄ekpo isinọhọ owo mbumehe.

Se isitịbede. Mme uyen oro ẹnyenede udọn̄ọ ibuot ẹsisọp ẹnyene mbumehe un̄wọn̄ ikọn̄ekpo. Mbon en̄wen ẹsinyene mbumehe ke ẹma ẹken̄wọn̄ ke anyan ini. Ke adianade do, ndụn̄ọde owụt ke mme uyen oro ẹsin̄wọn̄de ikọn̄ekpo ẹsiwak n̄ko ndida n̄kpọsọn̄ ibọk oro ẹnọde owo mbumehe, utọ nte cocaine.

 [Ekebe/​Mme ndise ke page 244, 245]

Se Sika M̀Mê Un̄wọn̄ Esinamde ke Idem Fo

Se ndiye iren ye iban oro mme anyam a-sika ẹsidade ẹsuan etop n̄kpọurua mmọ. Ekem da ndise mmọ domo ye se sika esinamde ke idem fo.

Inua ye usụn̄itọn̄ Ekeme ndinam owo enyene kansa

[Ndise]

Edeme oro kansa abiatde

Esịt Esinam usan̄aiyịp ọsọn̄ onyụn̄ esịre; iyakke esịt owo enyene udomo oxygen oro esịt owo oyomde; ekeme ndinam owo ọsọp enyene udọn̄ọ esịt utịm ikanan̄ akan nte ekpedide edieke enye mîkpọn̄wọn̄ke sika mîkponyụn̄ isịnke un̄wọn̄

[Ndise]

Usan̄aiyịp oro esịrede

Obufre Esibiat efọk ofụm, anam usan̄a ofụm ofụt, onyụn̄ ekeme ndinam owo enyene kansa obufre utịm ike-23 akan nte ekpedide edieke enye mîkpọn̄wọn̄ke sika mîkponyụn̄ isịnke un̄wọn̄

[Ndise]

Obufre owo emi esin̄wọn̄de sika

 Mfre Ekeme ndinam owo ọsọp ọdọn̄ọ akpauben̄ utịm ikanan̄ akan nte ekpedide edieke enye mîkpọn̄wọn̄ke sika mîkponyụn̄ isịnke un̄wọn̄

Ikpaidem Ekeme ndinam ikpaidem owo en̄wụne idem ke ini owo mîsọn̄ke

Edet Iyakke edet owo afia aba

Akpa Anam owo enyene kansa

Idịbi Anam kansa anam owo ke ebiet emi esision̄ode mmọn̄ibọk utak udia

Akpa ikịm Anam owo enyene kansa

Ekpụt Anam owo enyene kansa

[Ndise ke page 239]

Ukem nte iyak emi ọkọn̄de udia uwam, owo emi esin̄wọn̄de sika esiyụhọ udọn̄ esie, edi ekpe ata akwa ekọmurua